Nyu-York Yaponları

Bu qrupa həm yapon immiqrantlar, həm də Nyu-York şəhərində doğulmuş yapon əsilli şəxslər daxildir.

XIX əsr

 

Nyu-York şəhərinə ilk yapon mühacirlər XIX əsrin sonuncu rübündə gəliblər. Onlar əsasən kişilərdən və orta sinifdən olan işçilərdən ibarət idilər. 1876-cı ildə altı yapon biznesmen ticarətlə məşğul olmaq üçün Nyu-York şəhərinə gəlmişdir. Növbəti 20 il ərzində şəhərə yapon iş adamları gəlməyə davam etmiş və bəziləri şəhərin daimi sakini olmuşdurlar. Buna baxmayaraq, yaponların Nyu-Yorka miqrasiyası ABŞ və Yaponiya hökumətləri tərəfindən məhdudlaşdırılmış şəkildə davam etmişdir.

1890–91-ci illərdə Nyu-York şəhərində 600 yapon yaşayırdı. Onların yarısından çoxu Bruklində yaşayır və Bruklin donanma verfində işləyirdi. 1890-cı illərin ortasından etibarən şəhərdə yaponların sayı artmağa başlamışdır. 1900-cü ildə yaponların sayı 1000-ə çatmışdır. Bu dövrdə şəhərdə yaşayan yaponların 90%-i xidməti işlər ilə məşğul olurdu.

1897-ci ildə Bruklində bir yapon kollec tələbəsi tərəfindən ilk yapon qəzeti nəşr olunmuşdur. Həftəlik nəşr olunan bu qəzet qısaömürlü olmuşdur. 1899-cu ildə yapon immiqrantlar və iş adamları üçün şəhərdə Yapon Xristian İnstitutu yaradılmışdır.

1900–1941

1907-ci ildə Toyohiko Kempbell Takami tərəfindən Yapon Qarşılıqlı Yardım Cəmiyyəti yaradılmışdır. Bu təşkilat əsasında 1914-cü ildə yaradılan Nyu-York Yapon Assosiasiyasına Yaponiya hökuməti də dəstək vermişdir. Bu dövrdə Nyu-Yorkda "Japanese American Commercial Weekly", "Nyuyoku jiho" (1904), "Nyuyoku shimpo" (1911) kimi yapon qəzetləri nəşr olunmağa başlamışdır.

1907-ci ildə Bruklin donanma verfində əcnəbilər üçün tətbiq olunan məhdudiyyətdən sonra bir çox yapon Manhettenə köçməyə başlamışdır. 1909-cu ildə şəhərin 3000 yapon sakininin böyük hissəsi Manhettendə yaşayırdı.

1908-ci ildə Yaponiya və ABŞ miqrasiya məsələsində razılıq əldə etmişdir. Nəticədə, Yaponiya hökuməti ABŞ-yə miqrasiya edən yaponlar üçün iki cür pasport buraxmağa başlamışdır: biri fəhlələr, biri isə tələbələr, biznesmenlər və peşə sahibləri kimi şəxslər üçün. Razılığa əsasən yaponlar Nyu-Yorkdakı konsulluqda qeydiyyatdan keçməli idilər. 1915-ci ilə kimi konsulluqda qeydiyyatdan keçən yaponların 75%-i ikinci növ pasportu olan şəxslər idi.

1920-ci ildə Nyu-Yorkda 4652 yapon yaşayırdı və 1921-ci ilin statistikasına əsasən onların 75%-i xidmət işləri ilə məşğul olurdu. Yaponlar avropalı immiqrantlardan ayrı yaşayırdılar və Manhettenin cənubu, 123-cü küçə və Bruklinin işgüzar hissəsi kimi yerlərdən təcrid olunmuşdular. 1924–52-ci illərdə qüvvədə olmuş İmmiqrasiya aktı səbəbilə yaponların ABŞ-yə miqrasiyasının qarşısı alınmış və bu dövrdə Nyu-Yorkda yaşayan yaponların sayı 2500–2900 arasında qalmışdır.

Müharibədən sonra

 

Borolara görə Nyu-York yaponları.   Manhetten (51 %)  Kuins (24 %)  Bruklin (20 %)  Bronks (4 %)  Staten-Aylend (1 %)

İkinci dünya müharibəsinin başlamasından sonra Nyu-Yorkdakı bütün yapon təşkilatları fəaliyyətlərini dayandırmış və müharibə zamanı bir çox yapon saxlanılaraq Ellis adasına aparılmışdır. Buna baxmayaraq, Nyu-York yaponlarının böyük qismi həbs düşərgələrinə aparılmamışdır. Müharibədən sonra Nyu-York Yapon Assosiasiyası, yapon xristian kilsələri və yapon buddist məbədləri öz fəaliyyətini bərpa etmişdir. Həm yapon, həm ingilis dilində nəşr olunan "Nyuyoku nichibei" həftəlik qəzeti qurulmuşdur.

1950-ci ildə Nyu-Yorkda yaşayan yaponların sayı 3800-i keçmişdir. ABŞ-nin qərbində yaşayan bir çox yaponun Nyu-Yorka köçməsi bu sayın artmasına səbəb olmuşdur. İmmiqrasiya aktının ləğvindən sonra şəhərə köçən yaponların sayı daha da artmağa başlamışdır. 1970-ci ildə şəhərin yapon sakinlərinin sayı 14.000, 1980-ci ildə 16.828, 1990-cı ildə 16.828 olmuşdur. 2000-ci ildə şəhərdəki 26.419 yaponun böyük qismi Manhettendə yaşayırdı.

2015-ci ilin statistikasına əsasən Nyu-York şəhərində 33.432 yapon əsilli şəxs yaşayır. Bu, Nyu-York ştatında yaşayan yaponların 61%-ni təşkil edir. Nyu-York yaponlarının 51%-i Manhetten borosunda yaşayır, qalan hissəsi isə əsasən Kuins və Bruklinin payına düşür. Yapon icması əsasən Manhettenin Midtaun hissəsində, Kuinsin Astoriya rayonunda və Lonq-Aylend-Sitidə cəmlənmişdir.

2015-ci ilin statistikasına əsasən Nyu-York yaponlarının 60%-i xarici ölkələrdə doğulmuş şəxslərdir. Xaricdə doğulmuş Nyu-York yaponlarının 16%-i ABŞ vətəndaşlığı almışdır. Nyu-York yaponları arasında yoxsulluq səviyyəsi 12,6%-dir.