Entebbe Əməliyyatı

 

1976-cı ilin 27 iyun tarixində Fransa Hava Yollarına məxsus Airbus A300B4-203 tipli təyyarə (qeydiyyat nömrəsi:F-BVGG (c/n 019) İsrailin Təl-Əviv şəhərindən, Fransanın paytaxtı Paris şəhərinə doğru 139 səfər saylı uçuşunu icra etməyə hazırlaşmaqda idi. Təyyarə Parisə bir başa yox, Afina üzərindən hərəkət etməli və orada olan daha 58 sərnişini götürməklə sonuncu dayanacağa doğru uçmalı idi. Təl-Əvivdən təyyarə daxil olan 246 nəfər sərnişinin əksəriyyəti etnik yəhudi və ya İsrail passportuna sahib şəxslərdən ibarət idi. Afinaya enən təyyarə burada daha 58 nəfər sərnişini götürməklə yenidən havalandı. Fələstin Xalq Azadlıq Cəbhəsinə mənsub terrorçularda təyyarəyə Afina şəhərindən minmişdilər.

Afina hava limanından havalandıqdan az sonra, yerli vaxtla saat 12:30-da təyyarədə olan Fələstin Xalq Azadlıq Cəbhəsinə bağlı 2 şəxs və alman mənşəyli İnqilabi hücrәlәr təşkilatının iki üzvü (Vilfred Byöze, Brigitta Kulman) salonda çaxnaşma yaratmaqla təyyarənin ələ keçirildiyini elan etdilər. Terrorçuların tələbi ilə təyyarənin istiqaməti Liviya istiqamətinə, konkret Benqazi üzərindəki hava koridoruna yönləndirildi. Təyyarə qaçırılandan sonra yeddi saat ərzində yanacaq tədarükü görmədən uça biləcək vəziyyətdə idi. Terrorçular hamilə olan Böyük Britaniya doğumlu İsrail vətəndaşı Patrisiya Marteli uşaq salmasına görə azad etdilər.

Benqazi istiqamətindən gələn təyyarə Uqandanın Entebbe şəhərində yerləşən eyni adlı hava limanına 28 iyul, yerli vaxtla saat 15:15-də eniş etdi. Bu eniş təyyarənin Təl-Əvivdən havalandıqdan 24 saat sonra baş tutmuşdu.

Entebbe hava limanındakı girovların vəziyyəti

Təyyarəni qaçıran dörd əsas terrorçuya, Entebbe hava limanında daha dörd nəfər qoşuldu. Həmin şəxslərin dönəmin Uqanda lideri İdi Amin tərəfindən dəstəkləndiyi bildirilmişdir. Növbəti günlərdə, terrorçular sərnişinləri köhnə terminal binasına köçürməklə təhlükəsizlik tədbirlərini maksimum səviyyəyə qaldırmağa çalışdılar. İdi Aminilk gündən etibarən, demək olar ki, hər gün girovların saxlanıldığı terminala gedərək onlarla söhbət edir, tərəflər arasında danışıqların aparıldığını və baş verən yeniliklərlə bağlı onların məlumatlandırlmasını təmin edirdi.

28 iyun tarixində Fələstin Xalq Azadlıq Cəbhəsi və İnqilabi hücrәlәr təşkilatları adından ümumi bəyanət verildi. Bəyanatda təyyarənin təhvil verilməsi üçün 5 milyon ABŞ dolları və İsrail tərəfindən həbs edilmiş 40 nəfərə yaxın fələstinli məhkumun və dünyanın dörd müxtəlif ölkəsində saxlanılan daha 13 məhkumun azad edilməsi tələb olunurdu. Terrorçular tələblərinin yerinə yetirilməyəcəyi təqdirdə 1 iyul, 1976-cı il tarixindən etibarən girovları hissə-hissə öldürəcəklərini elan etdilər.

Hərbi əməliyyatın keçirilməsindən bir həftə öncə İsrail əsirlərin qaytarılmasını danışıqlar yolu ilə həll olunması üçün çalışırdı. İsrailin Nazirlər Kabineti İsrailin fələstin məhbuslarını azad edilməsinə hazır olduğunu bildirmişdir. İsrail Hökuməti həm də Amerika Birləşmış Ştatlarının köməyinə güvənirdi, lakin Prezident İdi Aminin bir neçə fələstinlinin Uqanda ərazisində terrorçulara qoşulmasına, imkan verdikdən sonra, məsələnin diplomatik yolla həll olunmayacığına aydınlıq gəldi.

Hücum istiqaməti

Girovların xilas edilməsi

 

İsraillilər Entebbedə 23:00-da (UTС + 2) eniş etdilər, təyyarələrin yüklənmə qapıları əvvəlcədən açıq idi. Land Rover ciplərinin bir karvanı terminal binasına tərəf yönəldi, karvanın başında qara bir Mersedes var idi: düşmən Amin və ya başqa bir yüksək vəzifəli şəxsin müşayiəti ilə terminala getdiyini təsəvvür etməli idi. İsrail sürücüləri, Amin'in motosikletinin sürücüləri kimi sürətli hərəkət edirdilər. Yolda iki Uqandan göndərilən mühafizəçi (Idi Amin'nin bir müddət əvvəl qara bir əvəz etmək üçün ağ bir Mersedes aldığını bildiyindən) motosikletin dayandırılmasını əmr etdi. Komando səs verən tapançalarla göndərilənləri vurdu. Mersedesdən sonra cip maşınlarında olan komandirlərdən biri göndərilən şəxslərin hələ də sağ olduğunu gördü və dərhal onu tüfəngindən atəşə tutdu. Boşananların həyəcanını vaxtından əvvəl qaldıracağından qorxaraq hücum qrupu dərhal hücuma keçdi.

Hücum təyyarələri nəqliyyat vasitələrindən atladılar və terminala tərəf qaçdılar. Girovlar hava limanına birbaşa bitişik hava limanının əsas foyesində idi. Terminala girməzdən əvvəl komandolar dinamik vasitəsilə elan etdilər: “Yerə düş! Yerə düş! Biz İsrail əsgərləriyik. "İbran və İngilis dillərində 19 yaşındakı fransız mühacir Jan-Jak Maimoni (qaçıranlara Fransız pasportu olsa da, İsrail yəhudi olduğunu söylədi) ayaqda qaldı və səhvən İsrail şirkətinin komandiri Muki Betzer və onu terrorçu kimi qəbul edən digər əsgərlər tərəfindən vuruldu. Digər bir girov, İsrailin tibbi sığorta fondunun meneceri 52 yaşlı Pasko Kohen komando atəşi nəticəsində ağır yaralanıb. Rusiyadan İsraildə mühacirət edən 56 yaşlı yəhudi qadın İda Boroxoviç alov atəşinə tutuldu və öldürüldü.

İlan Xartuvun ifadəsinə görə, əməliyyat başlayan anda terrorçuların girovlarıyla salonda yalnız Uilfrid Böse var idi. Əvvəlcə Kalaşnikovu girovlara yönəltdi, ancaq "dərhal özünə gəldi" və tualetlərdə gizlənmələrini əmr etdi. Xartuva görə, Böse girov götürülənlərə deyil, yalnız İsrail əsgərlərinə atəş etdi.

İsrail komandolarından biri terrorçulara istinad edərək ivrit dilində “Digərləri haradadır?” deyə qışqırdı. Girovlar hava limanının əsas lobbisinin qapısına işarə etdi. İsrail komandirləri oraya bir neçə əl bombası atdılar, sonra içəri girdilər və qalan üç terrorçunu vurdular və bununla da hücumu sona çatdırdılar. Bu zaman digər C-130 təyyarələri eniş etdi, oradan zirehli personal daşıyıcıları buraxıldı, vəzifəsi yanacaqdoldurma üçün gözlənilən saat ərzində qoruyucu bir perimetr yaratmaq, habelə hava limanında olan Uganda MiG qırıcılarının məhv edilməsini planlaşdırdılar. hava limanı və kəşfiyyat toplanması.

Aeroport salonundakı atışma 1 dəqiqə 45 saniyə davam edib.

Reyd başa çatdıqdan sonra İsrail hücum qrupu təyyarəyə qayıdıb və girov götürülmüş şəxslərə minməyə başladı. Eniş zamanı Uganda əsgərləri nəzarət qülləsindən onlara atəş açıblar. İsrail komandosları hücum tüfənglərindən atəşlə cavab verdi. Qısa, lakin şiddətli bir atəş başladı. İsrail komandiri Yonatan Netanyahu boğazından vuruldu və demək olar ki, dərhal öldü , əməliyyat zamanı öldürülən yeganə komandir oldu. Ən azı beş başqa komando yaralanıb. İsraillilər Ugandalıların atəşini basaraq yüngül pulemyotlar və RPG qumbaraatanları ilə qülləyə atəş etdilər. Bütün əməliyyat 53 dəqiqə çəkdi, hücum yarım saat davam etdi. Bütün yeddi oğru və 33 ilə 45 uqandalı əsgər öldürüldü. 11 Uqanda Ordusu Hərbi Hava Qüvvələri MiG-17 təyyarəsi Entebbe hava limanında yerdə məhv edildi. Girov götürülən 106 nəfərdən üçü öldürüldü, biri Uqanda qaldı, təxminən 10 nəfər yaralanıb. Girov götürülmüş 102 nəfər Nayrobi vasitəsilə İsrailə uçdu.

Əməliyyatın başlamasından bir saat sonra girov götürülmüş ilk təyyarə yanacaqdoldurmaq üçün Nayrobiyə uçdu və daha 42 dəqiqə sonra son İsrail təyyarəsi Uqandan ayrıldı.

Çıxarılma

Uqandanın mövqeyi

Təyyarənin göyərtəsində 248 sərnişin və 12 ekipaj üzvü olub. Onlardan 4-ü həlak olub, on nəfər isə yaralanıb. Təyyarədə olan 260 nəfərdən 256-sı evə qayıtdı.

Vətəndaşlıq	Sərnişinlər	Ekipaj	Cəmi
Belçika	4	0	4
Danimarka	2	0	2
Fransa	42	12	54
Yunanıstan	25	0	25
Almaniya	1	0	1
İsrail	84	0	84
İtaliya	9	0	9
Yaponiya	1	0	1
Cənubi Koreya	1	0	1
İspaniya	5	0	5
Birləşmiş Krallıq	30	0	30
ABŞ	32	0	32
Cəmi	248	12	260

Uqanda ordusunun zabitləri xəstəxanaya girib 74 yaşlı yəhudi qadın, Britaniyadan olan İsrail əsilli immiqrant Dora Blox və qatillərin qarşısını almağa çalışan bir neçə həkim və tibb bacısını öldürdülər. 1987-ci ilin aprel ayında Uqandan Ədliyyə Naziri Henry Kuemba, sonra Baş prokuror, Uqanda İnsan Haqları Komissiyasına dediklərinə əsasən, iki ordu zabiti Aminin şəxsi əmrinə əsasən, Dora Bloxu xəstəxanadan sürüldü və vurdu, cəsədi Uqanda kəşfiyyat nömrələri olan bir avtomobilin gövdəsinə atıldı. 1979-cu ildə, Uqanda-Tanzaniya müharibəsi nəticəsində Amin rejimi devrildikdən sonra Dora Bloxun qalıqları Kampaladan 32 km şərqdə şəkər plantasiyasında tapıldı.

İdi Amin, əməliyyatda Keniyanın İsrailə etdiyi yardım üçün qisas almaq üçün Uqanda yaşayan keniyalıların öldürülməsini əmr etdi. Nəticədə 245 nəfər həlak oldu .

Uqanda hökuməti, Xarici İşlər Naziri Cuma Orisin adından, İsrailin Uqandanın suveren ərazisindəki hərəkətlərinə rəsmi qınamaq üçün BMT Təhlükəsizlik Şurasının çağırılmasını istədi. Ancaq BMT Təhlükəsizlik Şurası İsrail və ya Uqandanı hərəkətlərinə görə qınayan heç bir qətnamə qəbul etmədi. Buna baxmayaraq, BMT-nin Baş katibi Kurt Valdhaym İsrail basqınının "BMT üzvü olan bir ölkənin [Uqanda] milli suverenliyinin ciddi şəkildə pozulması" olduğunu ifadə etdi .

Şuranın qarşısında çıxışı zamanı İsrailin BMT-dəki səfiri Haim Hersoq bildirdi:

Şuraya göndərdiyimiz mesaj çox sadədir: İsrail şəraitində kiçik bir ölkədə (Şura üzvləri indi bu şərtlərlə çox yaxından tanış olduqlarını), insan ləyaqətini, insan həyatının və azadlığın ən yüksək dəyərləri olduğunu dünyaya nümayiş etdirdiyimiz üçün etdiklərimizlə fəxr edirik. ... Biz yalnız yüzdən çox günahsız insanın - kişilərin, qadınların və uşaqların həyatını xilas etməyimizdən qürur duyuruq, lakin insan azadlığı yolundakı fəaliyyətimizin dəyərini.

Orijinal mətn  (ing.)  

We come with a simple message to the Council: we are proud of what we have done because we have demonstrated to the world that a small country, in Israel's circumstances, with which the members of this Council are by now all too familiar, the dignity of man, human life and human freedom constitute the highest values. We are proud not only because we have saved the lives of over a hundred innocent people—men, women and children—but because of the significance of our act for the cause of human freedom

— Haim Hersoq

İsrail bu əməliyyat üçün Qərb dünyasının dəstəyini aldı. Qərbi Almaniya əməliyyatı "özünümüdafiə hərəkəti" adlandırdı. İsveçrə və Fransa İsraili əməliyyat üçün təriflədilər. ABŞ və İngiltərə rəsmiləri əməliyyatı "qeyri-mümkün" adlandırdılar. ABŞ-dakı bəzi mənbələr girovların ABŞ-nin müstəqillik bəyannaməsinin imzalanmasından 200 il sonra, 4 iyul 1976-cı ildə sərbəst buraxıldığını qeyd etdilər. İsrail səfiri Dinitz ilə təkbətək söhbətində Henri Kissinger İsrail komandolarına Amerika avadanlıqlarından istifadə etdiyinə görə məsləhət etdi, lakin bu tənqid ictimaiyyətə çevrilmədi.

Uqanda prezidenti, ərazi ilə İsrail təyyarələrinin gəldiyi və yanacaq doldurduğu Keniyanın İsrail ilə razılaşma əldə etdiyinə inanırdı. Tezliklə Uqanda, yüzlərlə Keniyalı pogromlarda öldürüldü .

Bu əməliyyatla bağlı bir neçə film çəkilmişdir:

• «Entebbedə qələbə» (ing. Victory at Entebbe) — televiziya bədii filmi, 1976, ABŞ, IMDb.
• «Entebbeyə reyd» — bədii film, 1977, ABŞ, IMDb.
• «“Yonatan“ əməliyyatı»  — bədii filmi, rejissor Menahem Qolan, 1977, İsrail. Ən yaxşı xarici dil filmi üçün Oskar nominasiyası. IMDb.
• Cohen on the Bridge: Rescue at Entebbe — Endryu Uaynribanın rejissorluq etdiyi sənədli film (2012)
• «Şotlandiyanın son kralı» — 2006-cı ilin ingilis filmi Jil Fodenin eyni adlı romanı əsasında. Ən yaxşı aktyor üçün «Oscar» mükafatı (Forest Uitaker).
• «„Entebbe“» — bədii film, rejissor Joze Padilya, 2018, Böyük Britaniya, ABŞ, IMDb.

•  
  Qabaqdan göründüyü kimi köhnə idarəetmə qülləsi
•  
  Nəzarət qülləsinin yaxınlığı
•  
  Köhnə aerovağzal binası 2009-cu ildə
•  
  Köhnə terminal binasında divar lövhəsi
•  
  Entebbe beynəlxalq hava limanının köhnə terminal binası, hava mənzərəsi

• Ури Дан. Операция «Энтеббе»
• Александр Брасс. «Джордж Хабаш и Вади Хаддад» // Кто есть кто в мире террора. М.: Русь-Олимп: Астрель: ACT. 2007. 49–90. ISBN 9851604429, 9789851604421, 5-9648-0100-5, 5-9648-0100-5, 5-9648-0100-5.

 

Vikianbarda Entebbe əməliyyatı ilə əlaqəli mediafayllar var.

• Elektron Yəhudi Ensiklopediyası
• Entebbe əməliyyatı; ağrı və cəsarət hekayəsi, Efraim Qanor
• Entebbe əməliyyatı www.jewish.ru saytında
• Entebbe əməliyyatı
• BMT Təhlükəsizlik Şurasının 9 iyul 1976-cı il tarixli iclasının protokolu
• baxımından Entebbe əməliyyatının nəticələri
• General Şlomo Qazit: İsrail Kəşfiyyatının sirləri
• İsrail, Entebbe Əməliyyat sənədlərini açıqladı, BBC, 6 iyul 2015
• İdo Netanyahu ilə Qüds Alqoritmi saytında reportaj Arxivləşdirilib 2021-01-22 at the Wayback Machine