Ceyms Coys

Modernist avanqard cərəyanına töhfələr vermiş Coys 20-ci əsrin ən nüfuzlu və mühüm yazıçılarından biri hesab edilir. O, ən əsas Homerin Odisseya epik poemasındakı epizodların bir çox ədəbi üslub, xüsusən də, şüur axınının vəhdətiylə xarakterizə olunan Uliss romanı ilə məşhurdur. Müəllifin digər məşhur əsərlərinə Dublinlilər (1914) adlı hekayələr toplusu, Sənətkarın gəncliyindəki portreti (1916) və Finneqanın yası (1939) romanları daxildir. Onun digər əsərlərinə üç şeir kitabı, bir pyes, nəşr olunmuş məktubları və jurnalistik yazıları aiddir.

Ceyms Coys
ing. James Joyce
Coys Sürixdə, 1918-ci il
Doğum adı	James Augustine Aloysius Joyce
Doğum tarixi	2 fevral 1882(1882-02-02)[…]
Doğum yeri	Ratqar[d], Böyük Britaniya və İrlandiya Birləşmiş Krallığı
Vəfat tarixi	13 yanvar 1941(1941-01-13)[…] (58 yaşında)
Vəfat yeri	Sürix, Sürix kantonu, İsveçrə[…]
Vəfat səbəbi	peritonit
Dəfn yeri	Fluntern qəbiristanlığı
Uşaqları	2
Təhsili	Dublin Universitet Kolleci (1898–1902), Klonqous Vud Kolleci[d], Belveder Kolleci[d]
Fəaliyyəti	şair, roman yazıçısı, müəllim, müəllif, yazıçı, jurnalist, ədəbiyyat tənqidçisi, nasir
Fəaliyyət illəri	1904-cü ildən
Əsərlərinin dili	ingilis dili
Janrlar	poeziya
jamesjoyce.ie
Ceyms Coys Vikimənbədə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Coys Dublində, orta təbəqəyə aid bir ailədə dünyaya gəldi. Ağıllı və çalışqan tələbə olan Coys yezuit məktəbləri olan Klonqous Vud Kolleci və Belveder Kollecində akademik göstəriciləri ilə seçilməzdən öncə atasının qeyri-stabil maddi gəlirindən qaynaqlanan xaotik vəziyətə baxmayaraq, Xristian Qardaşlar Cəmiyyəti tərəfindən idarə olunan O’Konnell məktəbinə getdi. O, təhsilini Dublin Universitet Kollecində davam etdirdi.

1904-cü ildə erkən 20-li yaşlarında olan Coys gələcək həyat yoldaşı Nora Barnakl ilə kontinental Avropaya köçdü. Onlar Triest, Paris və Sürixdə yaşadılar. Yetkinlik dövrünün böyük əksəriyyətini xaricdə keçirsə də, Coysun xəyali dünyasının mərkəzi həmişə Dublin idi və bu dünyanın sakinlərinin çoxu onun ailə üzvlərinə, düşmənlərinə və orada qaldığı vaxt dostluq etdiyi insanlara bənzəyirdi. Xüsusilə, Uliss romanında hadisələr şəhərin küçə və dar keçidlərində baş verir. Uliss nəşr olunduqdan qısa bir müddət sonra müəllif fikirlərini belə ifadə etmişdi: "Həmişə Dublin haqda yazıram, çünki fikrimcə, Dublinin qəlbinə qədər gedib çıxa bilirəmsə, dünyadakı bütün şəhərlərin qəlbinə çata bilərəm. Bu şəhər özündə bəşəri bir şey ehtiva edir."

 

Ceyms Coys 1882-ci il 2 fevralda İrlandiyanın Dublin şəhərində, Ratqar, 41 Brayton meydanı ünvanında anadan oldu. Onun atası Con Stanislo Coys, anası isə Meri Ceyn "Mey" Marrey idi. Ceyms onların sağ qalmış 10 övladından ən böyüyü idi; ikisi tif qızdırmasından ölmüşdü. O, 1882-ci il 5 fevralda Terenyurdakı Müqəddəs Yozef kilsəsi yaxınlığında Rev. Con O’Malloy tərəfindən katolik kilsəsinin ayinlərinə uyğun olaraq, xaç suyuna çəkildi. Coysun xaç ana və atası Filip və Elen MakKann idi.

Con Stanislo Coysun ailəsi Kork qraflığından, Fermoydan idi; onların kiçik bir duz və yaşıl limon biznesi vardı. Coysun ata babası Ceyms Oqastin Coys Kork şəhərində parça biznesi ilə məşğul olan və başqa mülkləri olan, Korkun bələdiyyə məclisinin üzvü Con O’Konnellin qızı Ellen O’Konnel ilə evli idi. Ellenin ailəsi "Xilaskar" ləqəbi ilə tanınan Daniel O’Konnell ilə aralarında qohumluq əlaqələri olduğunu iddia edirdi. Dediklərinə görə, onların daş ustası olan əcdadları Şon Mor Şoqa (1680) Korremaradan idi.

 

1887-ci ildə Coysun atası Dublin Korperasiyası tərəfindən vergi yığan vəzifəsinə təyin olunan zaman ailə Dublindən 12 mil (19 km) uzaqlıqda yerləşən kiçik Brey şəhərinə köçdü. Təxminən bu ərəfələrdə Coys bir itin hücumuna məruz qaldı və bu onda bütün ömrü boyu davam edən kinofobiyaya səbəb oldu. O, həmçinin astrafobiyadan əziyyət çəkirdi; onun mövhumatçı bibisi şimşək çaxmasını Tanrının qəzəbi kimi təsvir etmişdi.

1891-ci ildə Coys Çarlz Stüart Parnellin ölümü haqqında şeir yazdı; atası Katolik kilsəsinin, İrland Vətən İdarəsi partiyası və Britaniya Liberal partiyasının Parnellə olan münasibətinə və İrlandiyanın Vətən İdarəsini qoruya bilmədiklərinə görə onlara qəzəbli idi. İrland partiyası Parnelli hakimiyyətdən saldı, amma Vatikanın Vətən İdarəsinin qarşısını almaq üçün Britaniya Mühafizəkarlar Partiyası ilə müttəfiqlik etməsi gənc Coysda təsiri uzun müddət qalan güclü bir təəssürat yaratdı. Atası şeiri çap etdirdi, hətta bir hissəsini Vatikan Kitabxanasına göndərdi. Con Coys noyabr ayında Stubbs' Gazette adlı nəşriyyat evində fəaliyyət göstərməyə başladı və işinə bir müddət ara verdi. O, 1893-cü il işdən çıxarıldı, içki düşkünlüyü və ailənin gəlirini tənzimləyə bilməməsi onların maddi vəziyyətini getdikcə pisləşdirdi.

Coys 1888-ci ildə Kleyn yaxınlığındakı yatılı yezuit məktəbi olan Klonqous Vud Kollecində təhsil almağa başladı, amma atası daha təhsil haqqını ödəyə bilmədiyindən 1892-ci ildə oranı tərk etməli oldu. Daha sonra o, təhsilini evdə davam etdirdi və 1893-cü ildə başqa bir yezuit məktəbi olan Belveder Kollecinə qəbul olmazdan əvvəl qısa bir müddət Dublində, Cənubi Riçmond küçəsində yerləşən və Xristian Qardaşlar Cəmiyyəti tərəfindən idarə olunan O’Konnell məktəbində oxudu. Atasının onların ailəsi ilə tanışlığı olan yezuit keşiş Con Komni ilə görüşmək imkanı əldə etməsi nəticəsində Belvederdə oxuya bilməsi üçün Coysun təhsil haqqına güzəşt edildi. 1895-ci ildə 13 yaşlı Coys Belvederdəki həmyaşıdları tərəfindən Müqəddəs Bakirə Məryəm Qardaşlığına qoşulmaq üçün seçildi. Tomas Akvinatın fəlsəfəsinin Coysun üzərində olan güclü təsiri demək olar bütün həyatı boyunca davam etdi.

 

1898-ci ildə Coys əsası yenicə qoyulmuş Dublin Universitet Kollecində ingilis, fransız və italyan dilində təhsil aldı. O, şəhərdəki teatr və ədəbi dərnəklərin fəal iştirakçısına çevrildi. 1900-cü ildə Henrik İbsenin Biz ölülər oyananda adlı tamaşası haqda yazmış olduğu tərif dolu rəy İki həftəlik icmal (ing. The Fortnightly Review) jurnalında dərc olundu; bu, onun nəşr olunan ilk yazısı idi. Norveç dilinin təməl qaydalarını öyrəndikdən sonra İbsenə pərəstişkaranə bir məktub yazdı və qarşılığında dramaturqdan ona minnətdarlığını bildirən bir məktub aldı. Coys bu dövrdə bir sıra başqa məqalələr və ən azı iki pyes (onlar itmişdir) yazdı. Onun Dublin Universitet Kollecində dostlaşdığı insanların böyük əksəriyyətinə əsərlərində rast gəlinir. Coysun ən yaxın həmkarlarına nəslin ən öndəgedən nümayəndələri, xüsusən də, Tom Ketl, Frensis Şihi-Skeffinqton və Oliver Sent-Con Qoqarti aid idi. Coysu irland ictimaiyyətinə ilk dəfə 1901-ci ilin noyabrında Birləşmiş irlandlar adlı qəzeti ilə Artur Qriffit tanıtdı. Kollec jurnalı Coysun İrland Ədəbi Teatrı haqqında yazdığı məqaləni çap etməkdən imtina etdiyinə görə, Coys onu özü çap etdirdi və yerli əhali arasında yaydı. Qriffit özü də o vaxtlar tələbə olan Coysa qarşı tətbiq olunan bu senzuranı pisləyən bir yazı yazdı. 1901-ci ildə milli irland siyahıyaalınmasında 19 yaşlı Coysun adı ata və anası, 6 bacısı və 3 qardaşı ilə Klontarfda, Kral Terasında (indiki adı İnvernes yolu) yaşayan, ingilis və irland dilli biri kimi qeyd olunmuşdu.

1902-ci ildə Dublin Universitet Kollecindən məzun olduqdan sonra o, tibb təhsili almaq üçün Parisə getdi, amma tezliklə təhsilini yarıda qoydu. Riçard Ellmannın fikrincə, buna səbəb işin texniki tərəfi haqqında fransızca keçirilən mühazirələrin ona həddən artıq çətin gəlməsi ola bilər. O, Dublində ingiliscə keçirilən kimya imtahanından kəsilmişdi, amma buna səbəb kimi səhhətinin yaxşı olmamasını bəhanə gətirmişdi; ailə üzvlərinə yazdığı məktubda özünü pis hiss etdiyini qeyd edib soyuq havadan şikayətlənirdi. Coys ailəsinin güc-bəla ilə etdiyi maddi dəstək hesabına təhsilinə davam etdi, gec saatlara qədər Sent-Cenevyev Kitabxanasında kitab oxudu. Anasına xərçəng diaqnozu qoyulanda atası ona teleqram göndərdi: "Anan ölür, evə gəl. Atan." Coys İrlandiyaya qayıtdı. Oğlunun Tanrıya olan etinasızlığından qorxuya düşən anası onu tövbə etməsi üçün dilə tutmağa çalışsa da, bacara bilmədi. O, sonda komaya düşdü və 13 avqustda vəfat etdi; anası ölən zaman Ceyms və qardaşı Con ailənin digər üzvlərindən fərqli olaraq, onun yatağı başında diz çöküb dua etməkdən imtina etdilər. O, anasının ölümündən sonra həddən artıq çox içki içirdi, evdəki vəziyyət isə getdikcə daha dözülməz hal alırdı. O, kitablara rəy yazaraq, dərs keçərək və mahnı oxuyaraq çətinliklə pul qazanırdı; Coysun qüsursuz bir tenor səsi vardı və 1904-cü ildə keçirilən Musiqi Festivalında (irl. Feis Ceoil) bürünc medala layiq görülmüşdü.

1904-cü il 7 yanvarda Coys estetika ilə bağlı Sənətkarın portreti adlı esse-hekayəsini çap etdirməyə çalışdı, amma azad düşüncəli Dana jurnalı ona rədd cavabı verdi. 22-ci yaşını qeyd etdiyi ad günündə o, hekayəni yenidən gözdən keçirib, onu Qəhrəman Stiven adını verdiyi romana çevirməyi qərara aldı. Roman Coysun gəncliyinin bədii formada əksi idi, amma sonda romanın getdikcə öz yönündən uzaqlaşdığını görən yazıçı bundan məyus oldu və əsəri yarıda qoydu. Roman bu formada heç vaxt dərc olunmadı; Coys yalnız illər sonra, Triestdə olarkən romanı tamamilə dəyişərək yenidən yazdı və ona Sənətkarın gəncliyindəki portreti adını verdi. Yarımçıq qalmış Qəhrəman Stiven isə yazıçının ölümündən sonra çap olundu.

1904-cü ildə o, həmçinin əslən Qoluey şəhərindən olan və xadimə işləyən Nora Barnakl adlı gənc qadınla tanış oldu. 1904-cü il 16 iyunda onlar ilk dəfə çöldə birlikdə vaxt keçirdilər, piyada Dublinin şəhərkənarı ərazisində yerləşən Rinqsendə getdilər; orada Nora onu masturbasiya etdi. Uliss romanında da hadisələr məhz 1904-cü 16 iyun tarixində baş verdiyindən bu hadisə Blum günü olaraq qeyd edilir.

Uzun müddət Dublində qalan Coys bu vaxt ərzində həddən artıq spirtli içki içirdi. Bir dəfə, yenə içkili olarkən Sent-Stiven Qrin parkında səhv anlaşılma üstündə bir adamla dalaşdı; atasının Alfred Hanter adlı tanışı onu yerdən qaldırdı, üst-başını düzəltdi və yaralarını təmizləmək üçün onu öz evinə apardı. Ətrafda Hanterin yəhudi olduğu və həyat yoldaşının ona xəyanət etməsi haqda şayiələr dolaşırdı; o, Uliss romanının baş qəhrəmanı olan Leopold Blum obrazını yaratmaq üçün Coysun istifadə etdiyi insan modellərindən biri olacaqdı. Əsərdəki Bak Malliqan obrazı Coysun dostlaşdığı tibb tələbəsi Oliver Sent-Con Qoqartinin prototipidir. O, Qoqartinin Sendikovda kirayəyə götürdüyü Martello qalasında altı gecə keçirdikdən sonra birgə yaşadığı tələbələrdən biri olan Dermot Çeneviks Trenç (Uliss əsərindəki Heyns obrazı) düz Coysun yatağının üzərində asılmış tavalara atəş açdı və buna görə aralarında düşən mühabisədən sonra Coys gecənin bir yarısı oranı tərk etdi. O, gecəni Dublində qohumlarının evində keçirmək üçün 8 mil (13 km) piyada yol getdi və növbəti gün əşyalarını gətirməsi üçün dostunu qalaya yolladı. Qısa bir müddət sonra o, Nora ilə birlikdə İrlandiyanı tərk edib yaşamaq üçün Avropaya üz tutdu.

1904–1920-ci illər: Triest və Sürix

 

 

 

Coys və Nora öz istəkləri ilə "sürgün"ə getdilər; onlar əvvəlcə İsveçrəyə, Sürixə köçdülər. Coys orada İngiltərədəki bir agent vasitəsilə ilə guya (əslində isə yox) Berlitz Dil Məktəbində ingilis dilindən dərs keçdi. Sonradan aydın oldu ki, agentə kələk gəliblər: məktəbin direktoru Coysu o vaxtlar (Birinci Dünya müharibəsinə qədər) Avstriya-Macarıstanın, bu gün isə İtaliyanın tərkib hissəsi olan Triestə göndərmişdi. O, özünə uyğun bir iş tapa bilmədi, amma Berlitz məktəbinin direktoru Almidano Artifoninin köməyi ilə o vaxtlar Avstriya-Macarıstanın, indi isə Xorvatiyanın ərazisinə daxil olan Pula şəhərində müəllim kimi işə başladı. Coys 1904-cü ilin oktyabrından 1905-ci ilin martına, yəni casusluq edən avstriyalılar bütün qeyri-rezidentləri şəhərdən qovub çıxarana qədər orada qaldı və Pulada hərbi donanma bazasında qalan məmurlara ingilis dili dərsi keçdi. Artifoninin köməyi ilə o, Triestə qayıtdı və ingilis dili müəllimi kimi fəaliyyətinə orada davam etdi. Coys həyatının sonrakı 10 ilinin böyük hissəsini Triestdə keçirdi.

Həmin il Nora və Coysun Corc (daha çox Corco kimi tanınırdı) adlı ilk övladı dünyaya gəldi. Coys qardaşı Stanislonu onun yanına, Triestə gəlməyə razı saldı və məktəbdə onun üçün iş tapdı. O, ailəsinin acınacaqlı haldakı maddi vəziyyətini qardaşının gəliri ilə artırmaq istəyirdi. İki qardaş Triestdə birgə yaşayarkən aralarındakı münasibət yetərincə gərgin idi; Stanislo içki düşkünlüyünə və pul qazanmağa ciddi yanaşmadığına görə daim Coysla mübahisə edirdi.

Triestdəki həyatından bezən Coys 1906-cı ilin sonlarında Romaya köçdü və bank işçisi kimi çalışmağa başladı. Ancaq o, Romanı sevmədi və 1907-ci ilin əvvəllərində Triestə qayıtdı. Həmin ilin iyulunda onun qızı Lusiya dünyaya gəldi.

Coys atasını ziyarət etmək və Dublinlilər adlı hekayələr toplusunu çap etdirmək məqsədilə 1909-cu ilin ortalarında oğlu Corc ilə birgə Dublinə qayıtdı. O, Noranın Qolueydə yaşayan ailəsinə baş çəkdi və onun anasına çox xoşu gəldi. Triestə qayıtmağa hazırlaşarkən ev işlərinin öhdəsindən gəlməsi üçün Noraya kömək etsin deyə bacısı Evanı da özü ilə aparmağa qərar verdi. Coys Dublinə qayıtmazdan əvvəl bir ay Triestdə qaldı; bu dəfə o, Triestdən olan bir sıra kinoteatr sahiblərini və biznesmenləri təmsil edirdi. Onun bu şəxslərin maddi dəstəyi ilə yaratdığı Volta Kinematoqrafiyası İrlandiyanın ilk kinoteatrı idi. Bu yeni məkan əvvəlcə insanlar tərəfindən bəyənilsə də, Coysun gedişindən sonra mütəşəkkil fəaliyyət göstərə bilmədi. Yazıçı 1910-cu ilin yanvarında digər bacısı Aylin ilə birlikdə Triestə qayıtdı. Eva Dublindən ötrü darıxıb bir neçə il sonra oraya qayıtsa da, Aylin ömrünün sonuna kimi kontinental Avropada yaşadı və bankda kassir işləyən Fransitek Şaurek adlı bir çexlə ailə həyatı qurdu.

Coys 1912-ci ilin ortalarında qısa müddətlik yenidən Dublinə qayıtdı. Dublinlilər əsərinin çapına görə oradakı naşir Corc Roberts ilə uzun illərdir razılığına gələ bilməyən yazıçının budəfəki cəhdi də əvvəlkilər kimi uğursuz oldu və geri qayıdanda yazdığı təhqiramiz Yanan qaz şeirini Robertsə ünvanladı. Atasının yalvarışlarına və irland dostu, yazıçı Uilyam Batler Yeytsin dəvətlərinə baxmayaraq, Coys ömrünün sonuna qədər bir də Dublinə qayıtmadı; onun bundan sonra Dublinə ən yaxın gəldiyi yer London idi.

Onun Triestdəki tələbələrindən biri, daha çox İtalo Svevo ədəbi təxəllüsü ilə tanınan Ettore Şmitz idi. Onlar 1907-ci ildə tanış oldular və bir-birinin uzunmüddətli dostu və tənqidçisinə çevrildilər. Yəhudi əslli katolik olan Şmitz Leopold Blum obrazının real həyatdakı modeli idi; Uliss romanında iudaizm haqda yazılanların çoxu Şmitzin Coysun suallarına verdiyi cavablara əsaslanırdı. Gözü ilə bağlı problemlər ilk dəfə onu Triestdə olarkən narahat etməyə başladı və onun bir çox cərrahiyyə əməliyyatı keçirməsinə gətirib çıxardı.

Coys bu dövrdə pul qazanmaq üçün bir çox yola əl atdı; buna Dublində kinoteatr maqnatına çevrilmək cəhdi də daxil idi. O, tez-tez irland tvidini (yun parça) Triestə idxal etmək haqqında müzakirələr etsə də, sonra bu fikrindən daşındı. Bu məsələ ilə bağlı İrland Yun Zavodları ilə aparılan yazışmalar uzun müddət onların Dublindəki binasının pəncərələrində sərgiləndi. Coysun borc almaq bacarığı onu yoxsulluqdan xilas etdi. Yazıçının gəlirinin qaynağı Berlitz məktəbindəki işi, eyni zamanda, özəl tələbələrə keçdiyi dərslər idi.

1915-ci ildə, tələbələrinin əksəriyyəti Birinci Dünya müharibəsində döyüşmək üçün hərbi xidmətə çağırıldıqdan sonra Coys Sürixə köçdü. Özəl tələbələrindən ikisi – Baron Ambroqio Ralli və Kaunt Fransesko Sordina – Coysun oranı tərk edə bilməsi üçün ərizə ilə rəsmi şəxslərə müraciət etmiş, Coys da öz növbəsində müharibə ərzində Avstriya-Macarıstan imperatoruna qarşı hər hansı bir əməl törətməyəcəyinə söz vermişdi.

Bu period ərzində Coys sosializmə maraq saldı. O, hələ Dublində ikən sosialistlərin yığıncaqlarında iştirak etmiş, 1905-ci ildə Triestdə olarkən isə öz siyasi görüşlərini "sosialist sənətkarın görüşləri" kimi xarakterizə etmişdi. Sosialist təşkilatlardakı "sonsuz daxili müharibələr"i müşahidə edən yazıçının praktik fəaliyyəti 1907-ci ildən sonra zəifləsə də, Riçard Ellmann, Dominik Manqaniello, Robert Skoulz və Corc Uatsonun fikrincə, Coysun sosializmə və pasifist anarxizmə olan marağı bütün ömrü boyu davam etmişdir və onun əsərləri istər forma, istərsə də məzmun baxımından özündə demokratik və sosialist görüşlərə qarşı rəğbət ehtiva edir.

1918-ci ildə o, özünün "bütün dövlətlərə qarşı" olduğunu bəyan etdi; onun köməyinə Benjamin Takerin yazılarındakı və Oskar Uayldın Sosializmin idarəsi altındakı insanın ruhu essesindəki individualist fəlsəfə çatdı. Daha sonralar – 1930-cu illərdə – yazıçı məğlub olmuş multietnik Habsburq İmperiyası ilə bağlı təcrübələrini belə ifadə etmişdi: "Onlar imperiyanı "xarab imperiya" adlandırırdılar. Tanrıdan arzum odur ki, kaş bu cür imperiyalardan daha çox olardı."

1920–1941-ci illər: Paris və Sürix

 

Yavaş-yavaş avanqard yazıçı kimi şöhrət qazandığını görən və bundan məmnunluq duyan Coys Parisdə olarkən bütün fikrini Uliss romanına cəmlədi. Harriet Şou Uiverdən qrant alması bütün vaxtını sadəcə yazıçılığa və şəhərdəki digər ədəbi simalarla görüşməyə həsr edə bilməsi demək idi. Bu müddət ərzində Coysun gözləri ona daha çox əziyyət verməyə və problem yaratmağa başladı; o, çox vaxt göz sarğısı taxırdı. Coys Parisdə Lui Borş tərəfindən müalicə olunurdu və 1929-cu ilə, yəni Borşun ölümünə qədər 9 əməliyyat keçirdi. 1930-cu illərdə o, göz əməliyyatları və qızı Lusiyanın müalicəsi üçün tez-tez İsveçərəyə gedirdi. Coysun fikrincə, qızı şizofreniyadan əziyyət çəkirdi. O vaxt Lusiyanı Karl Yunq müayinə etmişdi; deyilənə görə, Yunq Uliss romanını oxuduqdan sonra Coysun özünün şizofrenik olduğu nəticəsinə gəlmişdi. Yunq ata və qızın hər ikisinin çayın dibinə doğru yol aldığını demişdi; sadəcə, fərq o idi ki, Coys suyun dibinə baş vururdu, Lusiya isə batırdı.

Yazıçı Parisdə uzun illər ərzində Finneqanın yası romanını yazarkən Mariya və Ejen Jolas onun qayğısına qaldı. Onların dəstəyi (eyni zamanda, Harriet Şou Uiverin maddi yardımı) olmasa, Coysun əsərləri bəlkə də heç vaxt tamamlaya və ya nəşr olunmaya bilərdi. Jolaslar Finneqanın yası əsərinin bir çox fərqli hissəsini Yazılmaqda olan əsər başlığı ilə seriya şəklində özlərinin Tranzisiya adlı ədəbi jurnalında çap etdirmişdilər. Coys 1940-cı ilin sonlarında Fransada qurulmuş nasist hökumətindən qaçaraq Sürixə qayıtdı. O, tanışlarının yardımı ilə on yəhudinin nasistlərin təqibindən qurtulmasına nail oldu.

Coys və din

Coysun dinə olan münasibəti mübahisəli idi. Özünün, qardaşı Stanislo Coysun və həyat yoldaşının yazdıqlarına əsasən, yazıçı həyatının əvvəlki dövrlərində katolisizmdən qopmuşdu:

Ağlım hazırkı sosial quruluşu və xristianlığı tamamilə rədd edir: ev, qəbul edilmiş dəyərlər, həyat dərsləri və dini doktrinalar... Katolik kilsəsini altı il əvvəl, qızğın bir nifrət hissi ilə tərk etdim. Təbiətimin impulslarına əsasən, orada qalmaq mənim üçün mümkünsüz idi. Tələbə olarkən ona qarşı gizli müharibə elan edib onun mənə təklif etdiklərini qəbul etməkdən imtina etdim. Beləcə, özümü dilənçiyə çevirdim, amma qürurumu qoruyub saxladım. İndi isə yazdıqlarım, dediklərim və etdiklərimlə ona qarşı açıq-aşkar müharibə edirəm.

Coysun dəfn mərasimi üçün hazırlıqlar görülərkən onun həyat yoldaşı Nora katolik keşişin təklif etdiyi dini xidməti bu sözlərlə rədd etmişdi: "Ona bunu edə bilmərəm."

Leonard Stronq, Uilyam T. Nun, Robert Boyl və başqaları iddia edirdi ki, Coys həyatının əvvəlki dövrlərində qəbul etmədiyi dini inancla sonralar barışmışdı, amma inamından uzaqlaşdıqdan sonra onunla yenidən bir araya gəlməsi özünü çox bariz şəkildə yox, Uliss və Finneqanın yası əsərlərində katolikliyin ifadəsi kimi büruzə vermişdi. Eyni zamanda, Hyu Kenner və Tomas Eliot da Coysun əsərlərinin misraları arasında qətiyyətli bir katotikə xas baxış bucağı gördüklərini, bu əsərlərin örtük qatının altında katolik inancının və düşüncəsinin qırıntıların yatdığını bəyan edirdilər. Kevin Sallivan isə Coysun inancı ilə yenidən barışmasından daha çox, onun əslində inancını heç vaxt tərk etmədiyini düşünürdü. Bununla razılaşan tənqidçilər yarı-avtobioqrafik Sənətkarın gəncliyindəki portreti, həmçinin, Uliss əsərinin baş qəhrəmanı olan Stivenin Coysun özü olmadığını iddia edirlər. Uliss romanını bitirdikdən sonra verdiyi müsahibədə ona ünvanlanmış "Katolik kilsəsini nə vaxt tərk etdiniz?" sualına Coys belə cavab vermişdi: "Bunu kilsədən soruşmaq lazımdır." İmon Hyuzun fikrincə, Coys inancını həm qəbul, həm də inkar edir və beləcə, məsələyə dialektik yanaşır: yazıçı Stivenin dönə-dönə vurğuladığı non-serviam ifadəsini – "Daha inanmadığım şeyin qulu olmayacağam ..." – onun "Mən qulam ..." deməsi və Mollinin də "Bəli" deyərək bunu təsdiqləməsi ilə tarazlaşdırıb. Dediyinə görə, o – xüsusilə Müqəddəs Həftə ərzində – estetik səbəblərə görə Kütləvi Katolik və Pravoslav İlahi Ayinində iştirak edirdi. Yazıçının bacıları Coysun Müqəddəs Həftədə iştirak etdiyini və onları oraya getmək fikrindən daşındırmağa çalışmadığını təsdiqləyiblər. Dostlarından biri İsa Məsihin çarmıxa çəkilərkən dediyi sözləri eşidən zaman Coysun "gizlincə göz yaşı tökdüyünü", başqa bir dostu isə kilsəyə tez-tez getməsinin səbəbinin əslində "qəlbən inanclı biri olduğunu" söyləmişdi.

Umberto Eko Coysu Orta Əsrlərdə sərgərdan gəzən qədim yepiskoplar (lat. episcopi vagantes) ilə müqayisə edir. Onlar mədəni irs və düşüncə tərzindən yox, nizam-intizamdan əl çəkmişdilər. Onlar ayin və rituallarını qoruyub saxladığı kimi, yazıçı da dini təhqir etməyə davam edirdi.

Bir sıra tənqidçi və bioqraflar Endrü Gibsonun fikirləri ilə razılaşır: "Ola bilsin ki, müasir düşüncəli Coys katolik ənənəsinin məhz opressiv idarəsinə şiddətlə qarşı çıxıb. Bununla belə, bu ənənəyə sadiq qalan, onu heç vaxt tərk etməyən və ya tərk edib arxasında qoymaq istəyən başqa bir Coys da vardı." Gibson Coysun "inanclı biri kimi katolik olmasa belə, intellektual olaraq katolik qaldığını" bildirmişdi, çünki onun mədəni keçmişi hətta bu mədəniyyətdən uzaqda yaşayanda belə onun düşüncə tərzinə təsir etməyə davam etmişdi. Coysun dinə olan münasibəti qəliz idi; çox güman ki, bunu anlamaq heç onun özü üçün də asan deyildi. Yazıçı erkən yaşlarında almış olduğu yezuit təhsilinə çox şey borcu olduğu yaxşı bilirdi. Coys yezuitlərdən təhsil alarkən tanıdığı heykəltaraş Avqust Suterə demişdi ki, o, "işləri  elə formada yoluna qoymağı öyrədib ki, bundan sonra onları müşahidə və mühakimə etmək asanlaşır.

 

Coys 1941-ci il 11 yanvarda Sürixdə deşilmiş onikibarmaq bağırsaq xorası əməliyyatı oldu. Növbəti gün o, komaya düşdü. 1941-ci il 13 yanvar, gecə saat 2-də oyandı, yenidən şüurunu itirməzdən əvvəl tibb bacısından həyat yoldaşı və oğlu haqda soruşdu. Yazıçı 15 dəqiqə sonra vəfat edəndə onlar yolda idilər. Coys dünyasını dəyişəndə 59 yaşının tamam olmasına bir aydan da az bir vaxt qalırdı.

Onun nəşi Sürixdə, Fluntern qəbiristanlığında dəfn olundu. Tenor səsli isveçrəli müğənni Maks Meyli dəfn mərasimində Klaudio Monteverdinin Orfey operasından "Əlvida dünya, əlvida cənnət"i oxudu. İki yüksək rütbəli irland deputat həmin vaxt orada olsa da, onların heç biri Coysun dəfnində iştirak etmədi. Sonralar irland hökuməti Noranın yazıçının nəşinin vətəninə gətirilməsinə icazə verilməsi ilə bağlı təklifini də rədd etdi.

Bernin müvəqqəti işlər vəkili Frank Kremins Coysun ölüm xəbərini Dublinin Xarici İşlər Şöbəsinin katibi Cozef Uolşa verəndə o, belə demişdi: "Xahiş edirəm, Coysun ölümünün təfərrüatlarını araşdırın. Mümkünsə, öyrənin görək, o, katolik olaraqmı öldü? Xanım Coysa başsağlığımızı bildirin və dəfndə iştirak edə bilmədiyimizi izah edin." Əvvəlcə adi qəbirdə dəfn olunan yazıçının nəşi 1966-cı ildə yanında amerikalı heykəltaraş Milton Hebaldın oturmuş heykəli olan, daha dəbdəbəli "fəxri məzar"da basdırıldı. Coysun 1931-ci ildə evləndiyi Nora onun ölümündən sonra 10 il yaşadı. Nora və onların 1976-cı ildə vəfat edən oğlu Corco Coysun yanında dəfn edildi.

2019-cu ilin oktyabrında Coysun və ailə üzvlərinin məzarlarından çıxarılıb ailənin arzusuna uyğun olaraq Dublində istənilən bir yerdə yenidən dəfn olunması və bütün xərclər üçün büdcə ayrılması barədə Dublin Şəhər Konsulluğuna rəsmi təklif irəli sürüldü. Dərhal mübahisələrə səbəb olan bu təklif haqda The Irish Times qəzeti belə yazırdı: “Müasir İrlandiyanın əsərlərini oxumaqdan daha çox özlərini "tərifləməyə", mümkünsə, onların hesabına pul qazanmağa meylli olduğumuz yazıçılarımıza münasibətdə sadəcə öz marağını, hətta ticari marağını güddüyünə şübhə ilə yanaşmamaq çox çətindir.

Dublinlilər

  Əsas məqalə: Dublinlilər

 

Yazıçının Dublinlilər adlı 15 hekayədən ibarət toplusu ilk dəfə 1914-cü ildə çap olundu. Hekayələr 20-ci əsrin əvvəllərində Dublində və ya Dublin ətrafı ərazilərdə yaşayan, orta təbəqəyə məxsus irland xalqının həyatının naturalistik təsvirindən ibarətdir.

Hekayələr irland millətçiliyinin pik həddə çatdığı, insanların hiddətli bir şəkildə milli kimlik və məna axtarışında olduğu bir periodda yazılıb; tarix və mədəniyyətin kəsişməsində olan İrlandiya hamısı bir nöqtədə birləşən ideyalar və təsirlərlə sarsılmışdı. Hekayələr Coysun epifaniya ideyası – obrazın həyatını dəyişən bir özünüanlama və ya aydınlanma anı – üzərində cəmləşir. Dublinlilər əsərindəki obrazların çoxu sonralar oxucunun qarşısına Uliss romanında ikinci dərəcəli obrazlar kimi çıxır. Topludakı ilk hekayələr uşaq qəhrəmanların dilindən nəql edilir, sonrakı hekayələr isə yaşca daha böyük insanların həyat və qayğıları haqdadır. Bu, Coysun hekayələri uşaqlıq, gənclik və yetkinlik olaraq üç dövrə böldüyünü göstərir.

Sənətkarın gəncliyindəki portreti

  Əsas məqalə: Sənətkarın gəncliyindəki portreti

1916-cı ildə çap olunan Sənətkarın gəncliyindəki portreti romanı yazıçının yarıda qoyduğu Qəhrəman Stiven romanının demək olar tamamilə yenidən yazılmış formasıdır. Coys Nora ilə mübahisə əsnasında hirsindən romanın əlyazmasını yandırmağa çalışsa da, sonralar bacısının o vaxt əlyazmanı xilas etməsinə görə məmnunluq duymuşdu. Sənətkarın gəncliyindəki portreti həddən artıq avtobioqrafikdir və bildunqsroman janrının sub-kateqoriyası olan künstlerroman termini ilə xarakterizə olunur; romanda Stiven Dedal adlı baş qəhrəmanın uşaqlığı, gəncliyi və tədricən özünün sənətkar kimi fərqinə varmasına aparan yol təsvir olunur. Əsərdə Coysun sonralar tez-tez istifadə edəcəyi şüur axını, daxili monoloq və qəhrəmanın ətrafında baş verənlərdən daha çox, onun özünün psixik reallığına istinad edilməsi kimi texnikaların ilkin nümunələri bütün roman boyunca aydın görünür.

Mühacirlər və poeziya

  Əsas məqalələr: Bir qəpiklik şeirlər və Kamera musiqisi (şeirlər toplusu)

Teatra marağının erkən yaşda yaranmasına baxmayaraq, Coysun 1914-cu ildə, Birinci Dünya müharibəsi başlayandan bir qədər sonra yazmağa başladığı və 1918-ci ildə çap etdirdiyi Mühacirlər onun nəşr etdirdiyi yeganə pyesdir. Ər-arvad münasibəti haqda olan pyes bir növ Ölülər hekayəsinə (Dublinlilər toplusundakı son hekayə) qayıdış və təqribən pyesi yekunlaşdırğı ərəfələrdə yazmağa başladığı Uliss romanına gedən yol idi.

Coys bir sıra şeir kitabları da çap etdirmişdi. Onun ədəbi cəhətdən püxtələşdiyini göstərən ilk əsər olan Müqəddəs ofis 1904-cü ildə nəşr olunmuşdu və bir növ, satirik, sözlü hücum idi; burada o, özünün Kelt Oyanışının əksər görkəmli nümayəndələrindən daha üstün olduğunu bəyan edirdi. Onun tam ölçülü ilk şeir toplusu olan Kamera musiqisi (1907; Coys kamera musiqisi deməklə zarafatla güvəcə tökülən sidik səsinə istinad edirdi) 36 qısa lirik şeirdən ibarət idi. Bu toplunun nəşri onun adının Coysun əsərlərinin dəstəkləyicisi olan Ezra Paund tərəfindən redaktə olunan İmagist Antologiyası adlı kitaba salınmasına səbəb olmuşdu. Yazıçının həyatı boyunca nəşr etdirdiyi şeirlərə Yanan qaz (1912), Bir qəpiklik şeirlər (1927) və Oğlan uşağının seyri (lat. Ecce Puer; bu şeir 1932-ci ildə nəvəsinin doğumunu və bir az sonra atasının ölümünü vurğulamaq üçün yazılmış və 1936-cı ildə Black Sun Press tərəfindən nəşr olunan Toplu şeirlər adlı kitabda dərc olunmuşdu) daxil idi.

Uliss

  Əsas məqalə: Uliss (roman)

 

Coys 1906-cı ildə Dublinlilər əsərini tamamlayarkən topluya Uliss başlığı altında Leopold Blum adlı yəhudi reklam təşviqatçısından bəhs edən daha bir hekayə əlavə etməyi düşündü. O vaxtlar bu fikrin ardını gətirməsə də, 1914-cü ildə eyni başlıq və ideyadan istifadə edərək yeni roman üzərində işləməyə başladı. Roman 1921-ci ilin oktyabr ayında tamamlandı. Müəllif sonrakı 3 ay ərzində əsərdəki düzəlişlər üzərində işləyərək romanı özünün qoyduğu son bitirmə tarixindən – 40-cı doğum günü (2 fevral, 1922-ci il) – qısa bir müddət öncə tamamladı.

Ezra Paund sayəsində əsər 1918-ci ilin martında The Little Review jurnalında seriya şəklində çap olunmağa başladı. Müasir eksperimental incəsənət və ədəbiyyata marağı olan, kommersiya hüququ sahəsində uğur qazanmış Nyu-Yorklu hüquqşünas Con Kuinn tərəfindən fasilələrlə maliyyələşdirilən jurnalın redaktə işləri ilə Marqaret K. Anderson və Ceyn Hip məşğul olurdu.

Bu mübahisə əsərin adının uzun müddət əxlaqsızlığın təbliği ilə anılmasının başlanğıcını qoydu. Romanın səmimi, intim düşüncələrdən (şüur axını) ibarət quruluşu kilsə və dövləti narahat etmişdi. Yazıçı romanın çapı zamanı Nyu-Yorkun Poçt Orqanlarının yaratdığı problemlərlə üzləşdi; 1920-ci ilin dekabrında əsərin seriya şəklində nəşri dayandırıldı; 1921-ci ilin fevralında redaktorlar əxlaqsızlığı yaymaqda ittiham olundular. Bu iddihamın əsas səbəbi Uliss əsərindəki "Navsikaya" epizodu olsa da, The Little Review dadaist şairə Elza fon Freytaq-Lorinqofenin Uliss əsərinin müdafiəsinə həsr etdiyi Müasir qadın essesi ilə mövcud ixtilaf yanğınına benzin tökmüşdü. Roman 1934-cü ilə qədər ABŞ-da çap olunmadı.

Bütün bu söz-söhbətə görə, Coys bir müddət əsəri nəşr etməyə razılıq verəcək naşir tapmaqda müəyyən çətinlik çəkdi. Buna baxmayaraq, o, 1922-ci ildə romanı Silviya Biçin Sol Sahildə yerləşən məşhur Şekspir və Kompaniya adlı kitab mağazasında çap etdirməyə nail oldu. Romanın həmin il Coysun himayədarı Harriet Şou Uiver tərəfindən çap etdirilən ingilis nəşri ABŞ rəsmiləri ilə olan problemləri daha da artırdı; Amerikaya göndərilmiş 500 nüsxə ələ keçirildi və çox güman ki, yox edildi. Növbəti il Con Rodker həmin çatışmayan nüsxələri yeniləri ilə əvəz etmək məqsədilə daha 500 nüsxə çap etdirdi, amma onlar da Folkstonda gömrük tərəfindən yandırıldı. Əsərin hüquqi baxımdan birmənalı şəkildə qadağan olunmaması naşir Semyuel Rotun pirat nəşrləri də daxil olmaqla, bir çox qeyri-qanuni versiyanın ortaya çıxmasına gətirib çıxardı. 1928-ci ildə Rot barədə məhkəmə qərarı verildi və o, romanın nəşrini dayandırdı.

Uliss və T.S.Eliotun Bəhərsiz torpaq adlı şeir kitabının nəşrinə görə 1922-ci il ingilisdilli modernizm cərəyanı tarixində mühüm yer tutur. Coys əsərdəki obrazları təqdim etmək üçün şüur axını, parodiya, zarafat və demək olar ki, bütün bədii texnikalardan istifadə edib. Hadisələr sadəcə bir günü, 1904-cü il 16 iyun tarixini əhatə edir. Yazıçı əsərdə Homerin Odisseya poemasındakı obrazları və hadisələri müasir Dublinə daşıyıb. Odissey (Uliss) Leopold Blumun, Penelopa onun həyat yoldaşı Molli Blumun, Telemak isə Stiven Dedalın obrazında təcəssüm etdirilir; Coysun yaratdığı obrazlar parodik şəkildə Homerin əzəmətli mifoloji obrazları ilə təzad təşkil edir. Kitab Dublin həyatının səfalətinin və monotonluğunun təfərrüatlarına vararaq şəhərin müxtəlif yerlərini gözlər önünə sərir. Bununla belə, Coys eyni zamanda, şəhəri sevgi ilə araşdırıb; o, iddia edirdi ki, əgər bir gün Dublin hansısa fəlakət nəticəsində dağılsa, şəhəri onun əsəri əsasında kərpicbəkərpic yenidən qurmaq olar. Şəhərin bu dərəcə dəqiq təsvirini yaratmaq üçün Coys Aleksandr Tomun Dublindəki hər bir yaşayış və ticari əmlakın sahib və/və ya icarəçilərinin siyahısı qeyd olunan Tomun direktoriyası adlı əsərinin 1904-cü il nəşrindən istifadə etmişdi. Bundan əlavə, o, daha çox məlumat əldə etmək və bəzi məsələlərə aydınlıq gətirmək üçün hələ də Dublində yaşayan dostlarını sual atəşinə tutmuşdu.

Kitab 18 fəsildən ibarətdir və hər biri günün təxminən bir saatını əhatə edir. Hadisələr təqribən səhər saat 8-dən gecə saat 2-ə kimi davam edir. Romandakı 18 fəslin hamısının özünəməxsus bədii üslubu var və hər bir fəsil Homerin Odisseya poemasındakı bir epizoda istinad edir. Onların hər biri xüsusi bir rəng, incəsənət, elm və bədən üzvü ilə əlaqələndirilib. Belə rəngarəng yazı üslubunun həddən artıq formal və sxematik bir strukturla birləşməsi Coysun 20-ci əsr modernist ədəbiyyatına verdiyi əsas töhfələrdən biridir. Müəllifin digər töhfələrinə əsərin əsas konstruksiyası kimi klassik mifologiyadan istifadə etməsi və mühüm hadisələrin əksəriyyətinin obrazların zehnində baş verdiyi bir kitabda kənar detallara demək olar ki, obsessiv dərəcədə fokuslanması aiddir. Buna baxmayaraq, Coys romanı "həddən artıq sistemləşdirdiyindən" və Homerin əsərindəki fəsillərin adını əsərdən çıxararaq aradakı mifik uyğunluğu önəmsəmədiyindən şikayətlənmişdi. Coys romanı Homerin poemasındakı başlıqlarla çap etdirməyə elə də həvəsli deyildi, çünki öz əsərinin yunan versiyasından fərqlənməsini istəyirdi. Stüart Gilbert 1930-cu ildə Uliss haqda tənqidi əsərini nəşr etdirəndə məlum oldu ki, Coysun ona göndərdiyi sxemdə başlıqların adı vardı. Amma Terens Killin qeyd edir ki, bu, əsəri yazarkən Coysun ağlında olan bir şey deyildi və sxemi də roman yazılıb qurtarandan sonra qurmuşdu.

Finneqanın yası

  Əsas məqalə: Finneqanın yası

Uliss romanını bitirən Coys elə yorğun idi ki, bir il ərzində bircə sətir belə nəsr nümunəsi yazmadı. 1923-cü il 10 martda o, himayəçisi Harriet Şou Uiverə bildirmişdi: "Dünən iki səhifə yazdım – Uliss-in sonuncu "hə" sözünü yazandan bəri ilk dəfə ki, nəsə yazırdım. Qələm tapıb bir qədər çətinliklə onları iri əl yazısı ilə iki böyük ölçülü vərəqə köçürdüm, beləcə, onları oxuya bildim. İtalyanların bir sözü var: Il lupo perde il pelo ma non il vizio. "Canavar xəzini itirə bilər, amma pisliyindən heç vaxt əl çəkməz" və ya "Bəbir xallarını dəyişə bilməz."" Bu yazı əvvəlcə Yazılmaqda olan əsər adı ilə hissə-hissə çap olunan, daha sonra isə Finneqanın yası adlanan romanın ilk cızma-qarası idi.

1926-cı ilə qədər Coys kitabın iki hissəsini tamamlamışdı. Həmin il o, Ejen və Mariya Jolasla tanış oldu və onlar ona əsəri özlərinin Tranzisiya adlı jurnalında seriya şəklində çap etməyi təklif etdilər. Növbəti bir neçə il ərzində Coys əsər üzərində sürətlə işlədi, amma 1930-cu illərdə fəaliyyəti əhəmiyyətli dərəcədə yavaşladı. Bunun bir sıra səbəbləri vardı: atasının 1931-ci ildə vəfat etməsi, qızı Lusiyanın ruhi sağlamlığı haqda narahatlığı, gözünün zəifləməsi də daxil olmaqla, özünün də bir sıra sağlamlıq problemlərinin olması. Semyuel Bekket də daxil olmaqla, gənc heyranları ona əsərin böyük hissəsini tamamlamaqda köməklik göstərmişdi. Bir neçə il Coysun ağlında əsəri tamamlamağı dostu Ceyms Stivensə həvalə etmək kimi qəribə bir plan vardı; bu, Coysun bir sıra inancları ilə bağlı ola bilərdi, çünki Ceyms Stivens Coysun anadan olmasından düz bir həftə sonra onunla eyni xəstəxanada dünyaya gəlmişdi; üstəlik o, Coysla və onun bədii alter-eqosu ilə eyni adı daşıyırdı.

Əsərə qarşı münasibət müxtəlif idi; belə ki, yazıçının erkən dəstəkləyicilərindən olan Ezra Paund və qardaşı Stanislo romana mənfi rəy bildirmişdi. Bu "düşməncə" qarşılamanın əksinə olaraq, Semyuel Bekket, Uilyam Karlos Vilyams və başqaları da daxil olmaqla, Coysun yeni əsərinin dəstəkləyiciləri birləşərək 1929-cu ildə esse kolleksiyası nəşr etdirdi. 57 yaşını Jolasların evində qeyd edən yazıçı əsərin adının son olaraq nə olacığını bəyan etdi və Finneqanın yası 1939-cu il 4 mayda kitab halında çap olundu. Daha bir mənfi rəy həkim və yazıçı Harvi M. Kleklidən gəldi. O, başqalarının əsərə verdiyi önəm və dəyəri sorğuladı və özünün Sağlam düşüncə maskası adlı əsərində Finneqanların yası romanını "çox insanın istənilən dövlət xəstəxanasının arxa palatalarındakı, hebifreniyadan əziyyət çəkən xəstələrin etdiyi söz salatından fərqləndirə bilməyəcəyi 628 səhifəlik alimsayağı cəfəngiyyat" adlandırdı.

Coysun şüur axını, bədii eyham və sərbəst assosiasiyalar metodu Finneqanın yası romanında pik həddə çatdı; belə ki, müəllifin bütün ənənəvi məzmun və obraz quruluşundan imtina edərək ərsəyə gətirdiyi roman çoxsəviyyəli söz oyununa əsaslanan özünəməxsus və qarışıq bir ingilis dilində yazılmışdı. Bu, Luis Kerrollun Barmaqlot şeirində istifadə etdiyi üsluba bənzəsə də, ondan qat-qat daha müfəssəldir. Bu, bir çox oxucuların və tənqidçilərin Finneqanın yası əsərinin oxunmasının da Uliss kimi mümkünsüz olduğunu düşünməsinə səbəb olsa da, oxucular əsərdəki əsas obrazlar və ümumi məzmun haqda razılığa gələ bilmişdilər.

Kitabdakı əksər söz oyunlarının qaynağı müəllifin bir çox fərqli dildəki cinaslardan istifadə etməsi idi. Bekket və Coysun digər köməkçilərinin gördüyü işlərə müxtəlif dillərdəki bu sözləri Coysun istifadə edə bilməsi üçün bir yerə toplamaq və görmə qabiliyyəti pisləşəndə onlara diktə etdiklərini yazmaq daxil idi.

Romandakı tarixi baxış bucağı Cambattist Vikodan güclü şəkildə təsirlənərək irəli sürülmüşdü və Cordano Brunonun Nola haqdakı metafizikası obrazlar arasındakı qarşılıqlı əlaqədə mühüm rol oynayır. Vikoya görə, tarix dövri səciyyə daşıyır: sivilizasiya xaosdan yaranır, teokratiya, aristokratiya və demokratiya mərhələlərindən keçir və yenidən xaosa çevrilir. Coysun Vikonun tarixin dövriliyi nəzəriyyəsindən təsirlənməsi özünü əsərin giriş və son sözlərində bariz formada göstərir. Finneqanın yası romanı "çay axıb Adəm və Həvva kilsəsindən keçir, sahildən istiqamətini dəyişib körfəzə tərəf burulur, resirkulyasiyanın xain dövrəsi isə bizi Hout qalasına və ətrafına geri gətirir" sözləri ilə başlayır və "tənha, sevilən uzun bir" sözləri ilə bitir. Başqa sözlə, kitab bir cümlənin başı ilə sonlanır və eyni cümlənin sonu ilə başlayır, bu da romanı böyük bir dövrəyə çevirir. Əslində, Coys özü də demişdi ki, əsərin ideal oxucusu "ideal bir insomniya"dan əziyyət çəkəcək, çünki kitabı bitirəndə yenidən birinci səhifəyə qayıdacaq və beləcə, əsəri sonsuz sayda dövr edərək yenidən oxuyacaq.

 

Coysun əsərləri Semyuel Bekket, Şon O’Riordan, Xorxe Luis Borxes, Flann O'Brayen, Salman Rüşdi, Robert Anton Uilson, Con Apdayk, Devid Loc, Kormak Makkarti və Cozef Kempbell kimi yazıçılara və elm işçilərinə güclü təsir etmişdir. Uliss bütün modernizm cərəyanının demonstrasiyası və məcmusu" adlandırılır. Bolqar-fransız ədəbi nəzəriyyəçi Yuliya Kristeva Coysun romanlarını "polifonik" olaraq xarakterizə etmiş və onun adını Stefan Malarme və Artur Rembo kimi şairlərlə yanaşı çəkmişdir.

 

Vladimir Nabokov başda olmaqla, bir sıra elm adamları Coysun bəzi əsərlərini tərifləsə də, digərlərini pisləmişdir. Nabokovun fikrincə, Uliss möhtəşəm olduğu halda, Finneqanın yası bərbad idi.

Coysun təsiri özünü ədəbiyyatla yanaşı, digər sahələrdə də göstərmişdir. Finneqanın yası əsərindəki "Mister Mark üçün 3 kvark" cümləsi 1963-cü ildə fizik Marri Qell-Man tərəfindən irəli sürülmüş elementar hissəciklərdən biri olan "kvark" sözünün mənbəyidir.

Coysun həyatı və yaradıcılığı hər ilin 16 iyununda Dublində və dünyanın bir çox şəhərində Blum günü olaraq qeyd edilir və 1963-cü ildə yaradılmış Rüblük Ceyms Coys (ing. James Joyce Quarterly) jurnalı da daxil olmaqla, bəzi nəşrlərdə hələ də onun əsərləri haqda tənqidi yazılar dərc olunur. 2020-ci ilə, yəni ölümünə qədər Coysun ədəbi irsinin varisi olan nəvəsi Stiven Ceyms Coysun qoyduğu qadağalar onun yaradıcılığından istifadəni çətinləşdirirdi. 2012-ci il 1 fevralda Coysun çap olunmuş əsərlərinin müəlliflik hüququna son qoyulması nəticəsində bu qadağalar bir qədər yumşaldıldı.

Mərkəzi İrlandiya Bankı 2013-cü ildə Coysun şərəfinə 10 avroluq xatirə gümüş qəpik dövriyyəyə buraxdı; qəpiyin üzərində Uliss romanından cümlə həkk olunsa da, sitatda yazı xətası vardı – cümlə sırf romanda olduğu kimi yazılmamışdı.

Nəsr əsərləri

• Dublinlilər (hekayə toplusu, 1914)
• Sənətkarın gəncliyindəki portreti (roman, 1916)
• Uliss (roman, 1922)
• Finneqanın yası (1939, 2012-ci ildə bərpa olunub)

Şeir topluları

• Kamera musiqisi (şeirlər,Elkin Metyu, 1907)
• Cakomo Coys (1907-ci ildə yazılıb, 1968-ci ildə Faber and Faber tərəfindən çap olunub)
• Bir qəpiklik şeirlər (şeirlər, Şekspir və Kompaniya, 1927-ci il)
• Toplu şeirlər (Black Sun Press, 1936; buraya müəllifin Kamera musiqisi, Bir qəpiklik şeirlər və s. kimi əvvəllər nəşr olunmuş şeirləri daxildir)

Pyesi

• Mühacirlər (pyes, 1918)

Ölümündən sonra çap olunmuş əsərləri və cızma-qaraları

Bədii ədəbiyyat nümunələri

• Qəhrəman Stiven (Sənətkarın gəncliyindəki portreti romanının ilkin versiyası; 1904–1906-cı illərdə yazılıb, 1944-cü ildə çap olunub)
• Pişik və şeytan (London, Faber and Faber, 1965)
• Kopenhagen pişikləri (Ithys Press, 2012)
• Finnin oteli (Ithys Press, 2013)

Qeyri-bədii ədəbiyyat nümunələri

• Ceyms Coysun tənqidi yazıları (Elsuort Meyson və Riçard Ellmann, 1959)
• Ceyms Coysun məktubları, I cild (Stüart Gilbert, 1957)
• Ceyms Coysun məktubları, II cild (Riçard Ellmann, 1966)
• Ceyms Coysun məktubları, III cild (Riçard Ellmann, 1966)
• Ceyms Coysun seçilmiş məktubları (Riçard Ellmann, 1975)