ორთა

ტერმინი შხირას გჷმირინუაფუ ადამიერიშ ჸოფაშ ორთაშობური ელმოლიშ შანულობათ (ირფელი, ნამუთ ჩქინი მუკი-მუკი მომძჷნან, ადამიერიშ ხეთ ნაკეთებუშ მოხ).

ორთაშს ლათინური ეკვივალენტი natura შანულობათ უმოჯგირუანს "დაბადებას", თინწკჷმა მუჯამსჷთ ბერძენული φύσις (ფიზის) მითმიარსხუ "ძინას". ორთაშ სპექტრი იკათუანს ირფელს უნივერსალურშე სუბატომურშახ. თიშა მიშმურს ირნერი ჩხოლარული, ჩანარული დო მინერალური; არძა ნატურალური რესურსი დო მოლინა (ქარბორია, ტყვაცი დო გურგინი, დიხაშნწალუა დო თიჯგ.). ორთა თაშნეშე იკათუანს ჩხოლარულ ჸოფუეფიშ რჯებასჷთ დო შურუდგუმუ მეკონეფწკჷმა მერსხილლ პროცესეფსთ - დო მუ სახეთ ითირუ თე მეკონეფი.

ორთა დიხაუჩაშ დო თიში ატმოსფეროშ გალე

მოლინეფი დო ფენომენი დიხაუჩაშ დო თიში ატმოსფეროშ გალე ასტრონომიაშ ნატურალური მენცარობაშ დოგურაფაშ მეკონი რე.

თელარა

თელარა, ორგანიზმეფიშ მახასიათაფალეფი დო თინეფიშ რჯება, დო მუჭო რჩქინდუ თე დო თი ჯიში ვარდა ჸოფუ, ურთიართობა თინეფს შქას დო ელმოლი, ნამუსჷთ თინეფი არსებენა, ბიოლოგიაშ ნატურალური მენცარობაშ დოგურაფაშ მეკონი რე. ბიოლოგიაშ ჸა, ნამუთ ელმოლწკჷმა ორგანიზმეფიშ ურთიართქიმინჯალას გურაფულენსჷნ, ეკოლოგია ჯოხო.

ქიმიური ელემენტეფი

ქიმიური ელემენტეფიშ დო აკნასვარეფიშ სტრუქტურა, მახასიათაფალეფი, აკოდგინალუა დო რეაქციეფი, ნატურალური მენცარობა ქიმიაშ დოგურაფაშ მეკონი რე.

მატერია დო ჭყანა

მატერიაშ დო ჭყანაშ ინტერაქცია დო რჯება რე ნატურალური მენცარობა ფიზიკაშ დოგურაფაშ მეკონი.

დიხაუჩა

ირფელი, ნამუთ მერსხილი რე პლანეტა დიხაუჩაწკჷმან, გეოლოგიაშ დოგურაფაშ მეკონი რე.

მეტაფიზიკა

ფილოსოფიას მეჯინას, ნამუშ მეჯინათ ატომეფიშ, ჩხოლარეფიშ, გრავიტაციაშ, მურიცხეფიშ, ბორიეფიშ, მიკრობეფიშ დო თ.უ. მატერიალური ოქიანუ ფაქტობურო რსებენს ჩქინი დოკვირაფაშე ზოხორინელო — რეალიზმი ჯოხო; სააწმარენჯო მეჯინას - იდეალიზმი.

ორთაშობური დო ხელუანური

შხირას ართიანშე გიშმართჷნა "ორთაშობურს" დო "ხელუანურს", მარა მუჭომი მოხუჯური რე თინეფიშ ართიანშე გიშართუალა შხირი დებატეფიშ მეკონი რე. ართ-ართი მეჯინათ, ირფელ გონებურს გიშმართჷნა ნატურალური ოქიანუშე; მაჟირა მოარზაფათ ორთაშობურს გიშერთას ოკო ხვალე გონებურქ ვარჷნ, თაშნეშე ჰუმანური (ადამიერული) დო თინეფიშ ჟიგოლინაქ. ჟირხოლო შვანს ხურგი ნატურალურს დო ხელუანურს შქას რთული მიოთანჯალი რე (ქძ. გონება-რსხულიშ პრობლემა.) კანკალე ადამიერს მიოჩქჷ, ნამჷ-და პრობლემაშე დუდიშ ეჩილითაფა შილებე თიშ მეღებათ, ნამჷ-და ირფელი ორთაშობური რე, მარა თენა "ხელუანურიშ" კონცეფციაშ გოთანჯუას ვალექინენს. ირნერი შვანს, უგურკვიაფალობა ნატურალურს დო ხელუანური ნაქიმინაშ შქას რსებული ხურგის ჯვეშიშე ხელუანობაშ, ლიტერატურაშ დო ფილოსოფიაშ ადორიაშ წყუ ჸოფე.

ხოლო ართი თოლწონუათ ართიანშე გიშერთას ოკო ნატურალურ პროცესექ დო ხელუანურ პროცესეფქ. თე მეჯინათ, მუდგაინი პროცესი ვარდა ადამიერიშ ჟიგოლინათ ხვადუ ვარდა ვარ. სამანგ. ოთახი შილებე სინთეშ ეიორზამალშა გენჭირათ გეიორზასი, ვარდა კინე ოთახი შილებე ოსინთეშე მინულირი ბჟაშ სინთექ გასინთასჷნ. თე მეჯინათ, ხელუანობა კარაკანო ადამიერიშ ნებათ გოხორციალაფირი ქიმინჯალა რე.

ორთაშობურიშ დო ხელუანურიშ ართიანშე გიშართუალაშ პრობლემა ჯვეში ბერძენეფშოთ აქტუალური რდჷ. თეხანური ფილოსოფოსეფი, სამანგ. დევიდ ჰიუმი დო ჯონ სტიუარტ მილი შხირას აკრიტიკენა ირნერი ცადებას, თიშ გეშა, ნამჷ-და ინერი ცადებას მორალური შანულობაქ ქიმიაჩას თეჯგურა გოთანჯუასჷნ.

ჭარუ სტივენ ფრაიშ კომენტარით, ელმოლს ქიმკუობჯინით-და, ირნერი უსქვამელობა ჩქინ ელმოლს ადამიერიშ ხეთ რე აკოქიმინელი; თე არგუმენტი ხეს უნწყჷნს საარზოთ გოფაჩილ არზის თიშ გეშა, ნამჷ-და ორთა უგუთანჯუეთ სქვამი რე. თი ფაქტი, ნამჷ-და ორთაშ სისქვამე ადამიერიშ ხელუანობაშ ადორიაშ უდიდაში წყუ რდჷ ჯვეშიშე, ხოლო უმოსო აჭყანიერენს ორთაშ დო სისქვამეშ შქას ასოციაციას. თე არზის იზიარენს მიარე მენცარით; ფრანგ მათემატიკოს ჟულს ანრი პოანკარეს (1854-1912) ურაგადუ:

"მენცარი ორთას ვაგურაფულენს, თიშ გეშა, ნამჷ-და თინა თიშო სარგებელი რე; მენცარი ორთას გურაფულენს, თიშ გეშა, ნამჷ-და თინა ადორენს თის, თინა ადორებული რე ორთათ, თიშ გეშა, ნამჷ-და თინა სქვამი რე. ორთა სქვამი ვარდასჷნ, თინა დოგურაფაშ მოღე ვაჸუაფუდჷ, დო ორთა დოგურაფაშ მოღე ვარდასჷნ, თელარა რინაშ მოღე ვეჸუაფდჷ. მუშო ოკო რაგადი, მა ვაბგურიშხონარენქ სისქვამეს, ნამუთ ჩქინ გინაფეფშა ქიმინჯენს - აკოდგინალუაშ დო მეჯინაშ სისქვამე; ვართ თეჯგურა სისქვამეშ გაფარჩაკება მოკო, მორო თის მუთუნნერი რსხუ ვაუღუ მენცარობაწკჷმა; მა ბგურიშხონარენქ სისქვამეს, ნამუთ მოურს ორთაშ აკმადგინალი ნორთეფს შქას ჰარმონიული წესი დო რიგიშე, დო ნამუშ სმება წიმინდე დოგურაფას შეულებუ".