Murray Gell-Mann: Nhà vật lý người Mỹ (1929–2019)

Ông được trao Giải Nobel Vật lý năm 1969 cho những nghiên cứu lý thuyết về các hạt cơ bản.

Murray Gell-Mann
Murray Gell-Mann nói chuyện tại hội nghị TED năm 2007
Sinh	(1929-09-15)15 tháng 9, 1929 Manhattan, New York, Mỹ
Mất	24 tháng 5, 2019(2019-05-24) (89 tuổi) Santa Fe, New Mexico, Mỹ
Quốc tịch	Mỹ
Trường lớp	Đại học Yale, MIT
Nổi tiếng vì	Hạt cơ bản Ma trận Gell-Mann Công thức Gell-Mann–Nishijima Công thức khối lượng Gell-Mann–Okubo Effective complexity
Giải thưởng	Huy chương Albert Einstein (1965) Giải John J. Carty cho thăng tiến Khoa học (1968) Giải Nobel Vật lý (1969)
Sự nghiệp khoa học
Ngành	Vật lý
Nơi công tác	Viện Santa Fe Học viện Công nghệ California Đại học New Mexico
Người hướng dẫn luận án tiến sĩ	Victor Weisskopf
Các nghiên cứu sinh nổi tiếng	Kenneth G. Wilson Sidney Coleman Rod Crewther James Hartle Christopher T. Hill H. Jay Melosh Barton Zwiebach Kenneth Young Todd Brun

Ông đã thiết lập ra mô hình quark cho các hadron cộng hưởng, và đưa ra đối xứng hương SU(3) cho các hạt quark nhẹ (u, d), và mở rộng spin đồng vị cho quark lạ, nhờ đó mà quark là được khám phá ra. Ông khám phá ra lý thuyết V-A của các neutrino chiral cùng với nhà vật lý Richard Feynman. Ông sáng tạo ra đại số dòng (current algebra) vào thập niên 1960 như là một phương pháp để tiên đoán từ mô hình quark khi chưa có một lý thuyết hoàn chỉnh, những tiên đoán lý thuyết của ông đã được thực nghiệm xác nhận.

Gell-Mann cùng với Maurice Levy đã khám phá ra mô hình sigma cho các hạt pion, lý thuyết miêu tả tương tác của các pion có năng lượng thấp. Bằng cách sửa đổi mô hình quark có điện tích nguyên của Han và Nambu, Fritzsch và Gell-Mann lần đầu tiên đã đưa ra được mô hình lý thuyết hiện đại được chấp nhận về Sắc động lực học lượng tử mặc dù lý thuyết của hai ông không tuân theo đặc tính tự do tiệm cận.

Gell-Mann cũng đưa ra lý thuyết see-saw cho khối lượng của neutrino, cho phép sinh ra khối lượng tại thang đo nghịch đảo-GUT trong bất kỳ một lý thuyết nào về neutrino định hướng phải (right-handed), như mô hình SO(10). Ông còn là người đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự tồn tại của lý thuyết dây trong thập niên 1970, khi mà sự ủng hộ lý thuyết này còn ít ỏi và ít người biết đến lý thuyết này.

• Quark
• Ma trận Gell-Mann

• Biography and Bibliographic Resources, from the Office of Scientific and Technical Information, United States Department of Energy
• Encyclopaedia Britannica's Biography of Murray Gell-Mann^{[liên kết hỏng]}
• Fritzsch, Gell-Mann, Leutwyler "Advantages of the color octet gluon picture", Physics Letters B 47, 1973, p. 365; Fritzsch, Gell-Mann "Current algebra- quarks and what else?", 16. International Conference High energy physics, Cern 1972, vol.2, p. 135
• Murray Gell-Mann Home page at Santa Fe Institute Lưu trữ 2007-12-26 tại Wayback Machine
• Murray Gell-Mann video at Web of Stories
• Strange Beauty home page
• TedTalks March 2007: Beauty and truth in physics
• The Making of a Physicist: A Talk With Murray Gell-Mann
• The Man Who Knows Everything, David Berreby, New York Times, ngày 8 tháng 5 năm 1994
• The Man With Five Brains
• The many worlds of Murray Gell-Mann
• The Simple and the Complex, Part I: The Quantum and the Quasi-Classical with Murray Gell-Mann, Ph.D.
• Nobel Prize Biography

• Biography and Bibliographic Resources, from the Department of Energy, Office of Scientific & Technical Information
• Gell-Mann's Home Page at SFI Lưu trữ 2007-12-26 tại Wayback Machine
• TED Talks: Murray Gell-Mann on beauty and truth in physics at TED in 2007
• TED Talks: Murray Gell-Mann on the ancestor of language at TED