Hiếu Thận Thành Hoàng Hậu: Hoàng hậu Đại Thanh

 

Hiếu Thận Thành Hoàng hậu sinh ngày 17 tháng 5 (âm lịch) năm Càn Long thứ 54 (1790), xuất thân từ Đông Giai thị thuộc Mãn Châu Tương Hoàng Kỳ, dòng dõi của Hiếu Khang Chương Hoàng hậu. Thủy tổ là Đông Quốc Cương (佟國綱), con thứ hai của Đông Đồ Lại (佟图赖) - là anh trai của Đông Quốc Duy (佟國維), cha của Hiếu Ý Nhân Hoàng hậu và Khác Huệ Hoàng quý phi. Dòng dõi của bà được xem là "Bát Kỳ thế gia", một trong Hán Quân bát gia lừng lẫy dù là người Mãn. Sau này, gia tộc của bà được nhập Mãn Châu Tương Hoàng kỳ.

Phụ thân của Hoàng hậu là Thư Minh A (舒明阿), là thuộc hàng đại tông chính gốc trong dòng họ, thế tập tặng tước [Tam đẳng công; 三等公], sau được truy phong thành [Nhất đẳng Thừa Ân công; 一等承恩公]. Trong nhà bà có anh lớn Dụ Thành (裕誠) kế thừa Tam đẳng công tước, sau lại nhậm Đại học sĩ; người thứ Dụ Khoan (裕宽), một người chị em gái của bà gả vào Thuần vương phủ đại tông Trấn quốc công Dịch Lương. Ngoài ra, con gái của người anh em thứ ba của bà, Dụ Tường (裕祥), về sau chính là Đoan Khác Hoàng quý phi của Thanh Văn Tông.

Năm Gia Khánh thứ 13 (1808), ngày 17 tháng 2, nguyên phối Phúc tấn của Hoàng nhị tử Miên Ninh là Nữu Hỗ Lộc thị qua đời không có con cái. Trước tình thế đó, Gia Khánh Đế đã lập tức tuyển chọn ngay một Kế thê khác cho Miên Ninh.

Từ đầu, Gia Khánh Đế ngầm chọn Miên Ninh làm Trữ quân, nên mới tuyển Nữu Hỗ Lộc thị vốn là con nhà cao quý, trực hệ của Khác Hi công Át Tất Long thuộc Hoằng Nghị công Nữu Hỗ Lộc thế gia. Vì vậy lần này, Gia Khánh Đế cũng muốn chọn cho Miên Ninh một Kế thê gia thế không tồi, có thể tương đương hoặc nhỉnh hơn Nữu Hỗ Lộc thị, cuối cùng Gia Khánh Đế chọn ra Đông Giai thị là con gái Tam đẳng công Thư Minh A. So về gia thế, Đông Giai thị thậm chí có phần nhỉnh hơn cả Nữu Hỗ Lộc thị vì bà là trực hệ đại tông thừa tập tước.

Năm Gia Khánh thứ 13 (1808), Đông Giai thị năm 18 tuổi, được Gia Khánh Đế tuyển làm Kế Phúc tấn cho Hoàng nhị tử. Ngày 16 tháng 11, hành sơ lễ đính hôn. Ngày 18 tháng 12, cử hành đại hôn đại lễ.

Năm Gia Khánh thứ 18 (1813), ngày 3 tháng 8, giờ Dậu, Phúc tấn Đông Giai thị hạ sinh người con gái đầu lòng cho Miên Ninh. Cùng năm tháng 9, Miên Ninh được phong làm [Trí Thân vương]. Năm Gia Khánh thứ 24 (1819), ngày 20 tháng 10, con gái của Đông Giai thị qua đời, hư linh chỉ mới 7 tuổi. Gia Khánh Đế hạ chỉ truy phong Quận chúa. Từ năm này, Đông Giai thị không hoài thai lần nào nữa.

Năm Gia Khánh thứ 25 (1820), Trí Thân vương Miên Ninh kế vị, tức [Đạo Quang Đế].

Tháng 9 năm đó, Đạo Quang Đế truy phong con gái xấu số thành Cố Luân Đoan Mẫn Công chúa (固伦端悯公主), cho táng ở Hứa Gia Dục viên tẩm (许家峪园寝). Hoàng đế sau đó gia phong cho anh trai Hoàng hậu là Dụ Khoan làm [Nhất đẳng Thừa Ân hầu; 一等承恩侯]. Ngày 3 tháng 12 cùng năm, sau khi dâng tôn hiệu cho Hiếu Hòa Duệ Hoàng hậu làm [Cung Từ Hoàng thái hậu], Đạo Quang Đế lấy ý chỉ của Hoàng thái hậu, sách dụ Kế phi Đông Giai thị làm Hoàng hậu. Do đang ở trong tang kỳ, lễ sách lập của Đông Giai thị phải dời sang 2 năm sau. Chỉ dụ năm đó:

• [谕内阁、朕钦奉皇太后懿旨。易称应地。吉宜协乎顺承。诗美伣天。祥用开乎文定。粤若观型所系。厥惟基化之由。宜举大仪。聿昭茂典。皇帝继妃佟佳氏。柔嘉维则。孝敬无违。久孚浣濯之风。教宣躬俭。克相肃雝之化。贤著嗣徽。应正中宫。以崇内治。其立为皇后。膺厥福祥。敬旃淑慎。钦此。朕祗遵慈命。立继妃佟佳氏为皇后。所有应行典礼。该部察例具奏。]
• Dụ Nội các, Trẫm phụng Hoàng thái hậu ý chỉ. Kinh Dịch gọi Ứng địa, tức điềm lành hòa hợp cùng hiếu kính. Kinh Thi nói Kiến Thiên, ý chỉ việc thi hành văn định. Nếu như muốn làm nên phép tắc, tất phải nghĩ đến cái căn cơ của triều đình. Nên cử hành đại nghi lễ, để làm sáng mậu điển của quốc triều. Xét thấy Kế phi của Hoàng đế là Đông Giai thị, nhu gia duy tắc, hiếu kính vô vi. Có phong thái của bậc đứng đầu nội trị, lại luôn chỉ dạy sự cung kính và kiệm nhã chốn cung vi. Luôn noi theo điển súy Túc Ung chốn lan dịch, để đức hiền sáng rõ khắp lục cung. Rất xứng vị trí Trung cung, để thống lĩnh nội trị. Đáng được lập làm Hoàng hậu, để đức độ sáng rõ nội cung. Kính chiêu thục thận. Khâm thử. Trẫm tuân theo Từ mệnh, lập Kế phi Đông Giai thị làm Hoàng hậu. Các điển lễ nên tiến hành, các khanh xem xét rồi tấu lại cho Trẫm nghe.

Năm Đạo Quang thứ 2 (1822), ngày 16 tháng 11 (âm lịch), lấy Đại học sĩ Trường Linh (长龄) làm Chính sứ, Hiệp bạn Đại học sĩ Hộ bộ Thượng thư Anh Hòa (英和) làm Phó sứ, sách tuyên Kế phi Đông Giai thị thành Hoàng hậu. Chiếu cáo thiên hạ.

Sách văn viết:

“	朕惟教型家国。资豫顺以凝庥。位正宫庭。协坤元而配象。嗣徽音于渭涘。惟内修实王化所基。表礼法于河洲。斯中壸为人伦之本。宸枢既俪。宝简爰昭。咨尔佟佳氏、高胄延芬。名门毓粹。娴德容于图史。聿著冲和。谨矩度于圭璋。弥怀敬慎。昔居桂苑。鸡鸣交警于铜扉。今奉椒涂。鸿典允膺夫圭谷。兹钦承恭慈皇太后懿旨。以金册金宝立尔为皇后。尔其祗事璇闱。肃将袆服。恭俭以襄宗祀。柔嘉以赞朕躬。为天下母仪。共念仔肩之重作宫中良佐。无忘辅相之勤。懋锡彝章。长绥福祉。钦哉 ... Trẫm duy giáo hình gia quốc. Tư dự thuận dĩ ngưng hưu. Vị chính cung đình. Hiệp khôn nguyên nhi phối tượng. Tự huy âm vu vị sĩ. Duy nội tu thật vương hóa sở cơ. Biểu lễ pháp vu hà châu. Tư trung khổn vi nhân luân chi bổn. Thần xu kí lệ. Bảo giản viên chiêu. Tư nhĩ Đông Giai thị, cao trụ duyên phân. Danh môn dục túy. Nhàn đức dung vu đồ sử. Duật trứ trùng hòa. Cẩn củ độ vu khuê chương. Di hoài kính thận. Tích cư quế uyển. Kê minh giao cảnh vu đồng phi. Kim phụng tiêu đồ. Hồng điển duẫn ưng phu khuê cốc. Tư khâm thừa Cung Từ Hoàng thái hậu ý chỉ. Dĩ kim sách kim bảo, lập nhĩ vi Hoàng hậu. Nhĩ kỳ chi sự toàn vi. Túc tương huy phục. Cung kiệm dĩ tương tông tự. Nhu gia dĩ tán trẫm cung. Vi thiên hạ mẫu nghi. Cộng niệm tử kiên chi trọng tác cung trung lương tá. Vô vong phụ tương chi cần. Mậu tích di chương. Trường tuy phúc chỉ. Khâm tai.	”
— Sách lập Kế phi Đông Giai thị làm Hoàng hậu

Trong thời gian ở vị trí Hoàng hậu, Đông Giai thị chuyên trú tại Trữ Tú cung. Từ sau khi Cố Luân Đoan Mẫn Công chúa qua đời, Hoàng hậu vẫn không sinh dục thêm một Hoàng tự nào nữa. Theo [Thanh cung y án] biểu hiện thấy, Hoàng hậu Đông Giai thị thân thể vẫn không tồi, lại thường xuyên phối hợp điều dưỡng, nhưng mãi vẫn không thấy khởi sắc.

Năm Đạo Quang thứ 13 (1833), ngày 29 tháng 4 (âm lịch), giờ Thân, Hoàng hậu Đông Giai thị băng thệ, chung niên 43 tuổi.

Trước đó, năm thứ 12 (1832), mùa hạ, Hoàng hậu Đông Giai thị được ghi chép là mắc chứng đàm nhiệt. Nhưng qua sang năm, bệnh tình chuyển biến nặng lên, rồi mấy ngày sau liền qua đời, trước đó Đạo Quang Đế còn hai lần mời Cung Từ Hoàng thái hậu đến thăm bệnh bà. Từ lúc phát bệnh đến khi băng thệ chỉ có mấy ngày, nên trong sử ghi chép bà bạo bệnh mà chết. Đạo Quang Đế mệnh Đôn Thân vương Miên Khải, Tổng quản Nội vụ phủ Đại thần Hi Ân (禧恩), Lễ bộ Thị lang Văn Khánh (文庆), Công bộ Thị lang Dụ Thành (裕诚) tổng xử lý tang nghi.

Tuy Đông Giai Hoàng hậu không sinh thêm con cái được nữa, nhưng quan hệ của bà với Đạo Quang Đế theo ghi chép tương đối không tồi. Trong chỉ dụ truy tặng bà, Đạo Quang Đế có nhận xét: [Hoàng hậu phụng sự trẫm hơn hai mươi năm, nhu gia duy tắc, hiếu kính vô vi. Chuyện này trong cung ai cũng biết vậy!]. Có thể thấy được Hiếu Thận Thành Hoàng hậu bản thân tác phong cũng là tương đối chính phái. Tử cung của bà tạm quàn tại Đạm Hoài đường (澹懷堂), mỗi ngày Đạo Quang Đế đều đích thân tới tế rượu, rồi các lễ thành phục, tế điện, 2 tháng, trăm ngày,... đều tự mình đến linh tiền tế rượu không sai biệt. Theo nhật ký của Ông Tâm Tồn (翁心存), đến mỗi phùng tết Nguyên đán, Đạo Quang Đế thường sai Điềm tần đến sau hậu viện của Trữ Tú cung thắp hương cho Đông Giai Hoàng hậu.

Đạo Quang Đế cũng đích thân ngự viết 《Đại Hành hoàng hậu vãn thi》 (大行皇后挽诗) để tưởng nhớ bà:

Ngày 13 tháng 5, kim quan tạm an Kiến Đức điện (观德殿) ở Cảnh Sơn. Ngày 24 tháng 7 cùng năm, Đạo Quang Đế truy tặng thụy hiệu cho Hoàng hậu là Hiếu Thận Hoàng hậu (孝慎皇后). Lấy Túc Thân vương Kính Mẫn làm Chính sứ, Thuận Thừa Quận vương Xuân Sơn làm Phó sứ, hành sách thụy lễ. Chiếu cáo thiên hạ. Ngày 3 tháng 9, tạm đưa kim quan của Hiếu Thận Hoàng hậu đến Điền thôn.

Sách thụy văn viết:

“	德合坤元。万国仰璇闺之化。治襄泰运。千秋增彤管之辉。缅懿行之堪徵。永怀兰寝。播徽称而允著。式焕芝函。礼典攸崇。褒扬莫罄。惟皇后祥钟勋阀。庆衍名宗。性秉温恭。动表珩璜之度。体含纯粹。静谐琴瑟之声。十三载位正中宫。佐旰宵而布泽。廿六年政修内治。宜褕翟以垂型。每殷定省问安。欢承萱殿。尤谨齐明率训。亲事桑坛。达诚悃以荐馨香。礼克修夫蘩沚。扬颂声而周嫔御。仁益洽乎椒涂。载稽壹惠之文。宏宣凤綍。爰综平生之媺。茂晋鸿名。孝行克谐。笃至情之爱敬。慎修罔懈。彰素志之俭勤。声实胥符。彝章肃具。兹以册宝谥曰孝慎皇后。于戏。信今传后。四教克协舆情。蕴美含章。两言可赅众善。炳丹责于勿替。共溯芳规。垂竹帛于无穷。弥昭令闻祇承宠渥。默鉴哀荣。 . . . Đức hợp khôn nguyên. Vạn quốc ngưỡng toàn khuê chi hóa. Trị tương thái vận. Thiên thu tăng đồng quản chi huy. Miến ý hành chi kham trưng. Vĩnh hoài lan tẩm. Bá huy xưng nhi duẫn trứ. Thức hoán chi hàm. Lễ điển du sùng. Bao dương mạc khánh. Duy Hoàng hậu, tường chung huân phiệt, khánh diễn danh tông. Tính bỉnh ôn cung, động biểu hành hoàng chi độ. Thể hàm thuần túy. Tĩnh hài cầm sắt chi thanh. Thập tam tái vị chính trung cung. Tá cán tiêu nhi bố trạch. Nhập lục niên chính tu nội trị. Nghi du địch dĩ thùy hình. Mỗi ân định tỉnh vấn an. Hoan thừa huyên điện. Vưu cẩn tề minh suất huấn. Thân sự tang đàn. Đạt thành khổn dĩ tiến hinh hương. Lễ khắc tu phu phiền chỉ. Dương tụng thanh nhi chu tần ngự. Nhân ích hiệp hồ tiêu đồ. Tái kê nhất huệ chi văn. Hoành tuyên phượng phất. Viên tổng bình sinh chi 媺. Mậu tấn hồng danh. Hiếu hành khắc hài. Đốc chí tình chi ái kính. Thận tu võng giải. Chương tố chí chi kiệm cần. Thanh thật tư phù. Di chương túc cụ. Tư dĩ sách bảo, thụy viết: Hiếu Thận Hoàng hậu. Vu hí! Tín kim truyện hậu. Tứ giáo khắc hiệp dư tình. Uẩn mỹ hàm chương. Lưỡng ngôn khả cai chúng thiện. Bỉnh đan trách vu vật thế. Cộng tố phương quy. Thùy trúc bạch vu vô cùng. Di chiêu lệnh văn chỉ thừa sủng ác. Mặc giám ai vinh.	”
— Hiếu Thận Hoàng hậu sách thụy văn

Năm Đạo Quang thứ 15 (1835), ngày 28 tháng 8, giờ Tỵ, kim quan của Hiếu Thận Hoàng hậu phụng di Thanh Tây lăng. Ngày 11 tháng 12, giờ Mẹo, cùng với Hiếu Mục Thành Hoàng hậu Nữu Hỗ Lộc thị cùng an táng tại Mộ lăng (慕陵). Sang ngày 15 tháng 12, làm lễ thăng phụ thần vị của Hiếu Thận Hoàng hậu vào Phụng Tiên điện, Hoàng đế đích thân cử hành.

Năm Đạo Quang thứ 30 (1850), ngày 22 tháng 9, Hàm Phong Đế làm lễ dâng thêm thụy hiệu cho Hiếu Thận Hoàng hậu, toàn xưng Hiếu Thận Mẫn Túc Triết Thuận Hòa Ý Hi Thiên Di Thánh Thành Hoàng hậu (孝慎敏肅哲順和懿熙天詒聖成皇后). Năm Hàm Phong thứ 2 (1852), ngày 7 tháng 3, đưa thần vị của Hiếu Mục Thành Hoàng hậu, Hiếu Thận Thành Hoàng hậu cùng Hiếu Toàn Thành Hoàng hậu lên Thái Miếu, Phụng Tiên điện.

Qua các đời Hàm Phong, Đồng Trị và Quang Tự, thụy hiệu đầy đủ của bà là Hiếu Thận Mẫn Túc Triết Thuận Hòa Ý Thành Huệ Đôn Khác Hi Thiên Di Thánh Thành Hoàng hậu (孝慎敏肃哲顺和懿诚惠敦恪熙天诒圣成皇后).

• Hậu cung nhà Thanh
• Thanh sử cảo
• Đạo Quang Đế
• Hiếu Mục Thành hoàng hậu
• Hiếu Toàn Thành hoàng hậu

• Draft history of the Qing dynasty, Consort files. 《清史稿》卷二百十四．列傳一．后妃傳．宣宗孝慎成皇后.
• Daily Life in the Forbidden City, Wan Yi, Wang Shuqing, Lu Yanzhen ISBN 0-670-81164-5.
• Betty Peh-Tʻi Wei, (2006) "Ruan Yuan, 1764-1849: the life and work of a major scholar-official in nineteenth-century China before the Opium War". ISBN 962-209-785-5, published by: Hong Kong University Press. Page.272.
• http://www.royalark.net/China/manchu12.htm, about the Aisin Gioro familytree.