Vyetnam Musiqasi

U mahalliy oʻziga xosliklarni ifodalashi bilan birga ayrim xorijiy xususiyatlarni ham uygʻunlashtirgan. Vyetnam musiqasi oʻzining uzoq yillik tarixi davomida asosan Xitoy musiqa anʼanalaridan, shuningdek, Koreya, Moʻgʻuliston va Yaponiya musiqasi taʼsirida sayqal topgan. Qolaversa, Vyetnam musiqasiga qadimgi Hindixitoy qirolligi — Champa (Tyampa) taʼsir koʻrsatgan. Chunki Vyetnam hukmdorlari Champa (Tyampa) ohanglarini tinglashni yaxshi koʻrardi. Qoʻshni davlatlar sanʼati taʼsiriga qaramay, Vyetnam musiqasining asosini xalq musiqasi tashkil qiladi.

Vyetnam musiqasining hududlarga koʻra boʻlinishi shimoliy, markaziy va janubiy, davriy boʻlinishi esa toʻrt davrga ajratiladi: X-XIV asrlar, XV-XVIII asrlar, XIX — XX asrning birinchi yarmi va 1945 yildan hozirgi davrimizgacha.

Vyetnam musiqasining eng oʻziga xos jihatlaridan biri pentatonik notalar davriyligi qoʻllanilishi hisoblanadi: ngukung (Ngũ Cung, besh nota), diatonik dan tashqari, do-re-mi-fa-sol-lya-si-do oʻrniga ho-si-sang-se-kong notalari ishlatiladi. Yana bir muhim xususiyat improvizatsiya va ovozli bezakning rolidir .

Vyetnam musiqasi tili ohangli til boʻlib, musiqa ohang soʻzlari chizmasiga mos kelishi kerak: masalan, soʻz ohangi koʻtarilganida musiqa ohangi pasaymasligi lozim .

Vyetnam musiqasi YUNESKOning nomoddiy madaniy merosi roʻyxatiga yetti jihatdan kiritilgan:

• gonglar madaniyat maydoni;
• nyanyak qasri musiqasi;
• Bakninya kuanxo kuyi;
• kachu qoʻshiqchiligi;
• soan kuyi;
• Janubiy Vyetnamda donkaytayti musiqasi va qoʻshiqchilik sanʼati;
• "vi" va "zam" musiqalari

 

Din sulolasiga oid eng qadimgi ishonchli maʼlumotlar X asrga toʻgʻri keladi. Bungacha boʻlgan manbaalar deyarli yoʻq. Dinlargacha boʻlgan matnlar gonglar, barabanlar, lab cholg'ulari va konxini esga soladi. Bu haqda ayrim adabiyotlarda uchraydi.

X asrdan boshlab Vyetnam musiqasining rivojlanishiga Xitoy va Hindiston taʼsir qilgan; mamlakatga tsisyantsin (keyinchalik danchanga aylangan) va damaru olib kelingan. Champa (Tyampa) qoʻlga kiritilgach vyetnamliklar Champa (Tyampa) qoʻshiqchilarini asirga olib kelishdi . Ularning sanʼati esa yuqori baholangan.

990 yilda Xitoy elchisi yozadiki, oʻsha vaqtdagi imperator Le Xoan elchini vyetnamcha qoʻshiq bilan stolga taklif qilgan. Bu yillarda imperatorlar vaqti-vaqti bilan musiqiy davralar tashkil qilib, ularda musiqachilar, qoʻshiqchilar va raqqoslar ishtirok etardi. Bu vaqtda hali saroy musiqasi janr sifatida mavjud emas edi, faqat xalq ijodi hukmdorlar oldida ijro etilgan. Imperator Li Nyan Tong „boshqa ellarning musiqasida mahoratli“ hamda musiqa bastalashda tengsiz deya eʼtirof etilgan.

XV asrdan boshlab Vyetnam musiqasiga hind musiqasining taʼsiri kamaydi, asosiy diqqat Min Xitoyiga yoʻnaltirildi. Natijada, koʻplab janrlar yaratilgan.

XIX asr boshlarida Vyetnam musiqasida oʻziga xoslik ortdi, Yevropa taʼsiri paydo boʻla boshladi; XX asr boshlarida qayta shakllangan kayliong teatri yaratildi. Mamlakat janubida mandolin, klassik gitara va skripka mashhurlikka erishdi.

Ikkinchi jahon urushi vaqtlarida zamonaviy Vyetnam musiqasi rivojlanishi boshlandi. 1980-yillargacha anʼanaviy musiqa ommaviyligi jihatidan oʻz oʻrnini yevropalashgan musiqalarga boʻshatib bergandi, keyin avtoxton musiqa anʼanalari urfga qaytdi. Zamonaviy ommabop musiqa „yangi“ (nyak moi) deb nomlanadi.

Qasr musiqasi

Diniy musiqa

Kamer, koʻngilochar musiqa

Butun Shimolga xos boʻlgan хо^[vi] janri oʻnlab yoʻnalishlar, birgina sam qoʻshigʻi yaʼni koʻzi ojiz musiqachilar tomonidan ijro etilgan anʼanaviy qoʻshiqni bir necha yuz xili mavjud.

Vyetnam milliy kamyob musiqalari

Shimoliy togʻlar

Shimoliy togʻlar xalqlari (Miong, Miao, Thai, Tho) bronza barabanlarda ijro etiladi: dantin (đàn tính), kxene, danda, danmoy . Kxmu xalqida kukke — koʻndalang burunli fleyta yoki pitot (pítót) bor boʻlgan. Portamento va glissando shimoliy hududlar musiqasida keng tarqalgan; qo‘shiqlar mayin, mushukning miyovlashiga tortar ovozda kuylangan. Shimoliy togʻlilarning musiqasi marosim, sehrli, sevgi va toʻy qoʻshiqlariga, shuningdek ish uchun qoʻshiqlar, qoʻshiq-dialoglarga boʻlinadi.

Txay zarbli cholgʻu asbobi kxualuong (Khua luống) bu yogʻochdan yasalgan tayoqcha boʻlib, u ritmik ravishda toʻqmoqlar bilan uriladi. Bundan tashqari, txayda choʻzma-torli dantin yoki tintau (tính tẩu) dan foydalanadi.

Markaziy platolar

Vyetnam davlati tashkil topishidan ancha oldin markaziy Vetnamning togʻli xalqlarining musiqasi va ularning cholgʻu asboblari: bambuk ksilofonlar, gurdlar, gonglar va boshqalar mavjud edi. Qoʻshiqlarning asosiy turlari — ov, baliq ovi, sevgi, bayram, dafn marosimi va hokazolarga boʻlingan. Har bir qabilaning oʻz musiqachilari ham boʻlib (hozirgacha ham mavjud), unga koʻra qabilani ham aniqlash mumkin boʻlgan.

Har bir Banar qabilasi erkaklar tomonidan oʻynaladigan bronza gonglarning bir nechta toʻplamiga ega. Bu xalqning boshqa asboblari — bronza tilli bambuk-garmonika „ala“, torli „tingning“ (yoki tinnin va tengneng) kabilar boʻlgan.

Zyaray musiqasi boshqa togʻ xalqlari musiqasiga oʻxshaydi. Oʻziga xos cholgʻu asboblari orasida — gonglar, tingning, tring, shuningdek, musiqachining ogʻziga rezonator qoʻygan holda chalinuvchi noyob torli asbob — kni mavjud edi.

Janubiy xalqlar

Tyamlar qadimgi anʼanaviy musiqasini turli mavsumiy tadbirlar boshlanishida ijro etish orqali saqlab qolishgan. Tyam cholgʻu asboblari roʻyxatiga suyak yoki yogʻoch sarinay, ikki qirrali ginang, oddiy barabanlar, gonglarning kichik ansambli kabilar kiradi. Tyamlar sevgan janrlar orasida sevgi qoʻshiqlari va qadimgi tyampaning buyukligi haqidagi ertak-qoʻshiqlar bor.

Ede asboblari — bambuk ksilofon, koʻndalang nay-"zantok", qovoqdan rezonator, bronza va bambuk gonglar bilan (ede gong oʻyini oʻrtasidagi farq antifonal tovushda boʻladi). Dintut (đinh tút)ni ayollar yoki ayollar kiyimini kiygan holda erkaklar oʻynashlari mumkin. Qo‘shiq janrlaridan „ayray“ (sholizorga ketayotganda ayol va erkak navbatma-navbat ijro etadi) va „kuut“ nay jo‘rligidagi epik qo‘shiqlarni qayd etish mumkin.

Musiqiy teatr

Mamlakatning teatr musiqasi ham rang-barang. Qasrdan chiqqan shimoliy tuong teatri, tuongdan ajralib chiqqan janubiy kayliong teatri, xalq teatri — teo bu aktyorlik va musiqa sanʼatining eng mashhur turlari hisoblanadi.

 

 

Vyetnam musiqasi juda koʻp sonli asboblardan foydalanadi. Ulardan eng muhimlari:

• aerofonlar:
  • koʻndalang nay dik (địch) va shao
  • keng fleyta tieu (tiêu)
  • ken (kèn);
• xordofonlar:
  • monokordlar :
    • dandok (đàn dôc),
    • xuyen (huyên)
    • danbau (đàn bầu);
  • 16 torli sitra:
    • danchan yoki danthapluk (đàn thập lục);
  • ikki simli lyutalar:
    • dankim yoki dannguyet (đàn nguyệt)
    • danti, u dandoan (đàn đoản) va dannyat (đàn nhật),
    • dansen (đàn xến);
  • uch simli lyutalar:
    • dantam,
    • danday;
  • toʻrt simli lyutalar:
    • dantiba;
  • torli asboblar:
    • danni yoki danko (đàn cò) ,
    • danxo yoki dangao (đàn gáo) ;
• zarbli asboblar:
  • chongkom va boshqalar.

Oʻqituvchilar uyida anʼanaviy musiqa o‘rgatilgan, odatda bir vaqtning oʻzida bir nechta talabalarga taʼlim berilgan. Yagona yoki dominant nota mavjud emas, kuylarning har biri yodlangan. Yangi asarni oʻrganish jarayoni notalar tartibini yodlashdan boshlanadi, shundan soʻng ularga ritm qoʻshiladi. Oʻqituvchi odatda oʻquvchilar bilan birga oʻynaydi yoki qoʻshiq aytadi, ajralib turish uchun yelpigʻichdan foydalangan.

1956-yilda Saygonda birinchi Milliy musiqa maktabi ochilgan.

Havolalar

• Bruno Deschênes. „The Music of Vietnam“ (en). All Music Guide (2011). Qaraldi: 2014-yil 10-dekabr.

• Southeast Asian arts Vietnam. Encyclopædia Britannica Online, 2008 — 36 bet. 
• UNESCO. „Elements on the Lists of Intangible Cultural Heritage: Vietnam“ (en). Qaraldi: 2014-yil 10-dekabr.

• Гринцер П. А., Никулин Н. И.. Памятники литературной мысли Востока. ИМЛИ РАН, 2004. ISBN 5-9208-0205-7. 
• Ngọc Thành Tô. Documents of Vietnam’s court music. Nhà xuất bản Âm nhạc, 1999 — 99—100 bet. 
• Seah A., Nair C.M.. . ISBN 9780761417897. 
• {{{заглавие}}}.
• Vietnam Institute of Musicology. „Solos and ensembles of Vietnamese folk musical instrument“ (vi). 2009-yil 10-mayda asl nusxadan arxivlangan.

• Pham Duy. „Music of Viet Nam: Tribal music of the Highland People“ (en). Ethnic Folkways Library (1986). 2013-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 16-dekabr.

• Marshall Cavendish Corporation. . ISBN 9780761476399. 
• {{{заглавие}}}.

• Vetnam musiqashunoslik instituti
• Vietnam-culture.com saytida anʼanaviy asboblar
• Vietnam-culture.com saytida anʼanaviy qoʻshiq janrlari