Shoir Shahriyor

Sayid Muhammad Husayn Behjat Tabriziy (1285-yil 11-yanvar — 1367-yil 27-sentyabr), Shahriyor taxallusi bilan tanilgan, eron shoiri. U Tabrizlik boʻlib, fors va ozarbayjon turkiysida sheʼrlar bitgan. Shahriyor turkiy sheʼriyatning qasida, masnaviy, g‘azal, qitʼa, ruboiy, yarim sheʼr kabilarni yozishda mohir bo‘lgan. Lekin u o‘z gʻazallarida boshqa janrlardan ko‘ra ko‘proq mashhur bo‘lgan va mashhur gʻazallari orasida „Ali ey hoʻmoy rahmat“ va „Kelsang jonim qurboning“ni qayd etishimiz mumkin. Shahriyor Ali ibn Abu Tolibga alohida ixlos qo‘ygan, shuningdek, Hofiz va Firdavsiy ijodiga ham maftun edi .

U Tabrizda Xushkinob qishlog‘idan Bo‘ston Obodiylar oilasida tug‘ilgan va o‘z vasiyatiga ko‘ra Tabrizning Al-Sharoiy maqbarasiga dafn etilgan. 27-shahrivar(eron kalendari) vafot etgan kuni munosabati bilan „Milliy sheʼriyat va adabiyot kuni“deb eʼlon qilingan. Shahryorning Ozarbayjon tilidagi asarlari Ozarbayjon turkiy adabiyotining eng mashhur asarlari hisoblangan Haydar Boboye Salom va Sahandiya sheʼrlari bo‘lib, ularda shoirning bolalik qishlog‘i va Sahand tog‘ining o‘ziga xosligi va go‘zalligini tilga olgan.

Shahryor sheʼriyatni ana shu teran va ibratli fikrlarni ifodalash uchun qulay joy deb bilgan bastakorlardan biri bo‘lib, u ko‘plab axloqiy-tarbiyaviy nasihatlarni turli sheʼriy shakllarda (ayniqsa, qitalar, ruboiylar va ikkiliklarda) hikoya qiladi. Bu fikr va mulohazalarning auditoriyasi shaxsiy va noyob manzil emas, balki tarix davomida inson zoti va insoniyatdir.

Bolalik va oila

Shahriyor hijriy 1285 yil 11 dekabrda Tabriz shahrida tugʻilgan. Uning bolaligi shaharda kasallik avj olgani sababli Boʻstonobod shahridagi ota-bobolari Xoshganob qishlogʻida ketadi. Uning otasining ismi „Mir og‘a Behjat Xoshganobiy“ bo‘lib, rivoyatlarga ko‘ra, Tabrizda „Sayd Ismoil Musaviy“ nomi bilan huquqshunoslik qilgan deyiladi.

Tabrizda oʻrta taʼlimni tamomlab, 1300 yilda Tabrizdan Tehronga jo‘nab ketdi va 1303 yilgacha Dorul-funun maktabida, so‘ngra tibbiyot mutaxasisligi boʻyicha o‘qishni davom ettirdi.

Shahriyor Tehronda tibbiyotda tahsilni boshlaganda Abdulloh Amir Tahmasabiyning qizi Sorayani sevib qoladi va ular bir necha yil unashtirilgan. Lekin oxir-oqibat, oʻsha qiz Amir Akram nomi bilan mashhur Heshmatlik Chirogʻ Ali Salorga turmushga chiqadi. Doktorlik diplomini olishga taxminan olti oy qolganida, u sevgidagi muvaffaqiyatsizligi, qaygʻu, siqilishlar va boshqa voqealar tufayli oʻqishni tark etdi.

Shahriyorning birinchi sheʼriy kitobi 1308 yilda Shohyorning yaqin doʻsti Abul Qosim Shivoning „Shohyor“ nomli saʼy-harakatlari bilan chop etilgan.

Shahriyor yoshligida Tehronda sanʼat va adabiyotning buyuklari, jumladan Abul Hasan Sabo, Muhammad Taqi Bahor va Oref Qazviniy bilan doʻst tutunadi. Keyingi yillarda u Nimo Yushij, Hushangi Ibtihoj, Karim Amiri Firuzkohi va boshqa bir qancha sanʼatkorlar bilan doʻstona munosabatda boʻlgan.

Xurosondagi 4 yillik safaridan soʻng Shahriyor Tehronga qaytib, Mashhad va Niyshopur roʻyxatga olish idorasida ishladi. 1313-yilda Shahryor Xurosonda boʻlganida otasi Mir ogʻa Xoshganobiy vafot etadi. 1315-yilda qishloq xo‘jaligi bankida ishladi va bir qancha vaqt o‘tgach, Tabrizga koʻchib oʻtdi. Tabriz universiteti Shahriyor o‘lka sheʼriyat va adabiyoti dan dars oʻtadi va unga Tabriz adabiyot va gumanitar fanlar fakultetining faxriy doktori unvoni berdi.

Nikoh

1329-1330 yillarda u oʻzining mashhur „Haydar Boboyi Salom“ asarini yaratdi. 1331 yil iyul oyida onasi vafot etdi. 1332 yil avgust oyida u Tabrizga kelib, amakivachchasi Aziza Abd Xalaqiy uylanadi va bu turmushdan 3 farzand boʻladi, Shahrizod va Maryam ismli ikki qiz va Hodi ismli oʻgʻil tugʻiladi.

Eron inqilobi

Shahriyor 1357 yil Eron inqilobidan keyin Eron Islom Respublikasi tuzumini madh etib koʻplab sheʼrlar yozadi.

Oʻlim

 

Kasalligi tufayli Shahryor dastlab Tabrizdagi Imom Humoyniy kasalxonasiga, keyin esa Tehrondagi Mehr kasalxonasiga yotqizilgan . U 1367-yil 27-sentabrda 81 yoshida vafot etadi va ikki kundan so‘ng o‘z vasiyatiga ko‘ra Tabrizdagi Maqbar ash-Shaaro(shoirlar maqbarasi)da dafn etildi. Uning qabr toshiga so‘nggi baytlaridan biri bo‘lgan quyidagi bayt bitilgan:  Mozorim bu ikki soʻz ila naqshin bezang Shahriyor tugʻildi ishq gʻami ila ishq ila oʻldi

 

U oʻzining birinchi sheʼriy kitobini 1310 yilda Malik ash-Sharoyi Bahor, Said Nafisiy va Pejmon Baxtiyorning muqaddimasi bilan chop etdi. Uning fors va ozarbayjon tillarida yozgan ko‘plab sheʼrlari bu tillarning bardavom asarlaridandir. 1329-1330 yillarda yozilgan Haydar Boboyi Salom sheʼri Ozarbayjon adabiyotining eng muhim asarlaridan biri sifatida tanilgan. U sheʼr ustasi bo‘lishidan tashqari, uch tor cholgʻu asbobining ham ustasi edi.

Shahriyordan avval ham ayrim shoirlar Ali ibn Abu Tolib haqida vazn, qofiya, radif, mavzu va sheʼriy muhit jihatidan o‘xshash va Shahriyor sheʼriyatiga yaqin sheʼrlar yozganlar. Bu borada Hasan Mirxoniy (vafoti 1369 yil) qalamiga mansub „Banda“ nomli „Sahobi rahmat“ nomli sheʼrida „Ali, ey sahobiy rohmat, Allohning barcha zuhurlari/ Barcha insonlarni Allohga hidoyat qil“ degan sheʼri mavjud.

Shahryorning Eronga boʻlgan muhabbati uning sheʼrlarida, masalan, Taxti Jamshid sheʼrida yoki Firdavsiy madhiyasida yaqqol koʻrinib turadi.

  Shahryor g‘azalni o‘qishdan oldin yana bir o‘rinda: „Pahlaviy tilining markazi Ozarbayjon, Eronning markazi Ozarbayjon, Sharq darvozasi, G‘arb darvozasi, hammasi Ozarbayjon edi“ deydi.

Sirus Shamiso Shahriyor sheʼriyatini Iroqcha uslubning davomi, deb hisoblaydi, bu uslubda xalq og‘zaki ijodi bor edi. Shamisoning taʼkidlashicha, Shahriyor sheʼriyatida uning sheʼrlariga yangicha rang-baranglik baxsh etuvchi ijtimoiy sharoit alomatlari borligi bilan birga, ishqiy hayot kechirgani uchun ham „aqida“ga asoslangan sheʼri omma orasida keng shuhrat qozongan. Shamisoning fikricha, tasavvufiy sheʼrlari borki, ularda o‘ziga xoslik, yangilik yetishmaydi.

Shahriyorni xotirlash har yili Fors sheʼriyati va adabiyoti kuni deb atalgan Shahrivarning 27-kuni Shahriyor jamg‘armasi tomonidan o‘tkaziladi.

 

2004-yilda rejissyor Kamol Tabriziy tomonidan suratga olingan va shoir hayotining qirralari aks ettirilgan "Shahryior" seriali 2006-yilda „Ikki simo“ tarmog‘ida ko‘rsatilgan, bunga Shahriyorning qizi Maryam va oʻgʻli Behjat Tabriziy norozilik bildirgan. Uning aytishicha, „Shahriyor seriallarining to‘qson foiz qismi soxta“, ammo Shahriyorning o‘g‘li Hodi Behjat Tabriziyning fikricha, „Bu serialda umuman muammo yo‘q edi va tafsilotlarda rassom serialni jozibador qilish uchun o‘zgartirishlar kiritishga tayyor“ deyishgan.

Shahriyor hayotining dastlabki manbalari:

• Shahriyorning yaqin do‘sti Lotfolloh Zohidiyning 1337-yilda hayotligida yozilgan sheʼriy to‘plamiga kirishi.
• Hasan Ali Muhammadiy muallifligidagi „Bahordan Shahriyorgacha“ kitobida keltiriladigan katta qizi Shahrazod Behjat Tabriziyning rivoyati.
• Shahriyorning shogirdi Asg‘ar Fardiy haqida xotiralar
• Bu nomdagi kitobda jamlangan „Professor Shahriyor xotiralari“.

Ikkilamchi manbalar:

• „ک‍ت‍اب‍ش‍ن‍اس‍ی و ف‍ه‍رس‍ت م‍ق‍الات و اش‍ع‍ار اس‍ت‍اد س‍ی‍د م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن ش‍ه‍ری‍ار“ که توسط ناهید حبیبی آزاد گردآوری و از سوی دبیرخانهٔ م‍ج‍م‍ع ج‍ه‍ان‍ی ب‍زرگ‍داش‍ت ن‍ودم‍ی‍ن س‍ال ت‍ول‍د اس‍ت‍اد س‍ی‍د م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن ش‍ه‍ری‍ار در سال ۱۳۷۷ منتشر شده‌است.
• Kitob "Ashna bilan uchrashish; Jome Jahon Bozordashtning professor Shahrior tavalludining 90 yilligiga bag‘ishlangan maqolalar to‘plami 1377 yilda nashr etilgan.
• Muhammad Tog‘i Sabakdel qalamiga mansub „Shahriyor sheʼri/Ustoz Shahrior xotirasi“ kitobi Eronologiya bo‘limi tomonidan nashr etildi.
• Muhammad Togi Sabokdelning „Shahriar maktabi“ kitobi
• Ahmad Kavianpurning „Ustoz Shahriorning adabiy va ijtimoiy hayoti“
• Ahmad Kavianpurning „Hofiz va Shahrior“ asari Shahrior va Hofiz sheʼriyati va uning Hofizdan taʼsiri o‘rtasidagi qiyosga bag‘ishlangan kitobdir.

• Shahriyor adabiyoti wikida
• Shahriyorning tarjimai holi va uning sheʼrlari o‘z ovozida
• Shahriyorning shaxsiy hayotining aytilmagan hikoyalari
• Shahriyor tarjimai holi va „Ali ey homay rahmat“ sheʼri.
• Tehronda Shahrior tavalludining 100 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosim
• Tojikistonda Shahriorni xotirlash
• Shahrior Aftab saytida

Shahriorning tarjimai holi va Sima Education Networkdagi ijodi