Markaziy Osiyoshunoslik

XIX asrning Angliya-Rossiya Buyuk oʻyini oʻsha yerda Markaziy Osiyoni oʻrganish mavzusi boshlandi. XIX asrda ingliz va rus operativlari, qoʻshinlari va tadqiqotchilarining mintaqaga koʻplab sayohatlari mintaqa toʻgʻrisida uslubiy maʼlumotlarni toʻplash va toʻplash imkonini berdi. Sovet Ittifoqi qulagandan keyin bu sohaga eʼtibor sezilarli darajada oshdi. Koʻplab nufuzli ilmiy muassasalar, dasturlar va ekspertlar butun dunyo boʻylab zamonaviy davrda Markaziy Osiyo tadqiqotlari bilan shugʻullanadi.

Ijtimoiy fan sifatida Markaziy Osiyoshunoslikning ildizlari XIX asr Angliya-Rossiya Buyuk Oʻyiniga borib taqaladi. XIX asrda ingliz va rus operativlari, qoʻshinlari va tadqiqotchilarining mintaqaga koʻplab sayohatlari mintaqa toʻgʻrisida uslubiy maʼlumotlarni toʻplash va toʻplash imkonini berdi. Rossiya Geografiya Jamiyati va Britaniya Qirollik Geografiya Jamiyati tomonidan hudud haqida koʻplab sayohat nashrlari nashr etilgan.

Markaziy Osiyo tarixini zamonaviy oʻrganish XIX asr oxirida yashab oʻtgan rus sharqshunosi Vasiliy Vladimirovich Bartold timsolidir.

1991-yilda Sovet Ittifoqi parchalanganidan so‘ng Markaziy Osiyoni o‘rganishga qiziqish ortdi.

Zamonaviy Markaziy Osiyo tadqiqotlari Nikolas Poppe, Denis Sinor, Ilse Laude-Cirtautas, Aleksandr Bennigsen, Edvard Allvort, Yuriy Bregel va Hasan Bulent Paksoy kabi kashshoflar tomonidan ishlab chiqilgan. Amerikaning bir qancha tadqiqot universitetlarida Markaziy Osiyo boʻyicha dasturlar mavjud. 1949-yilda Poppe rahbarligida tashkil etilgan Vashington universiteti (UW) qoshidagi Uzoq Sharq va Rossiya instituti doirasidagi Moʻgʻul va Oltoyshunoslik dasturi Markaziy Osiyo tadqiqotlarining dastlabki namunasi boʻldi. Keyinchalik 1968 yilda UWda Cirtautas tomonidan tashkil etilgan Markaziy Osiyo tadqiqotlari dasturi va Indiana universitetining Markaziy Yevrosiyo tadqiqotlari boʻlimi yetakchi tadqiqot va oʻquv dasturlari boʻlib kelgan. Markaziy Osiyo tadqiqotlari bilan shugʻullanuvchi koʻplab olimlar Markaziy Yevroosiyo tadqiqotlari jamiyatiga aʼzodirlar.

Markaziy Osiyo boʻylab sayohat qilgan sayohatchilarning kundaliklari mintaqa haqidagi maʼlumotlarning dastlabki manbalaridan biridir. Eng qadimgi namunalardan baʼzilari mintaqadan oʻtgan arab geograflari tomonidan qoldirilgan. XIX asrda koʻplab yevropalik va amerikaliklar Markaziy Osiyo boʻylab sayohatnomalarini nashr etishdi. Ular orasida 1920-yillarda O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Tojikistondan o‘tgan amerikalik jurnalist Anna Luiz Strong ham bor.

• Central Asia Monitor, 1992 yildan 2002 yilgacha nashr etilgan. Uning bosh muharriri Valeriy Chalidze, asosiy muharriri David Nalle edi.
• Markaziy Osiyo sharhi 1953-1968 yillarda Oʻrta Osiyo tadqiqot markazi orqali Oksford universiteti Sent-Antoni kolleji bilan hamkorlikda nashr etilgan. Muharrir Geoffrey Wheeler edi. 1968 yilda Uiler Markaziy Osiyo tadqiqot markazini tark etdi va keyingi yili „Central Asian Review“ markaz tomonidan 1965-1971 yillarda nashr etilgan Mizan jurnaliga kiritildi.

• Markaziy Osiyo tadqiqoti 1982-yilda Buyuk Britaniyada nashr etilgan va hozirgacha nashr etishda davom etmoqda.
• Journal of Central and Inner Asian Dialogue (JCIAD) oʻzining qoʻshimcha axborot byulleteni JCIAD News bilan bir qatorda akademik hamjamiyat va keng jamoatchilikni Markaziy va Ichki Osiyo xalqlarining boy madaniyati, adabiyoti, tillari va tarixi haqida xabardor qilishga intiladi. JCIAD va uning axborot byulleteni Oʻrta/Ichki Osiyoning mahalliy olimlari va adabiyot arboblarining asarlarini yoritishga bagʻishlangan — Volgadan sharqdagi Osiyoning turkiy, moʻgʻul va tunguslar yashovchi mintaqalarini qamrab olgan hudud.
• Journal of the Royal Central Asian Society, 1914-yilda Markaziy Osiyo jamiyati jurnali sifatida nashr eta boshlagan. 1931-1969-yillarda "Journal of Royal Central Asian Society" nomi bilan nashr etilgan. 1969-yilda sarlavha "Osiyo ishlari" deb oʻzgartirildi va uning mazmuni Markaziy Osiyodan Janubiy Osiyo va Sharqiy Osiyoga koʻchdi.