Металлдар (лат. metallum бур.-грек.
μέταλλον — шахта, рудник) — анаа байдалда кезек тускайлаң шынарларлыг химиктиг элементилер бөлүү: чылыг болгаш электри эртирери эки, ээлгир, хевирлеттингир болгаш чайынналып турар.
2019 чылга чедир ажыттынган 118 химиктиг элементилерден металлдарга 90 ажыг элементилер хамааржыр:
6-зы щелочьтуг металлдар бөлүү: Li, Na, K, Rb, Cs, Fr;
6-зы чер-щелочь металлдар: Ca, Sr, Ba, Ra; а также Mg и Be;
38-зи шилчилгелиг металлдар:
— Sc, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn; — Y, Zr, Nb, Mo, Tc, Ru, Rh, Pd, Ag, Cd; — Hf, Ta, W, Re, Os, Ir, Pt, Au, Hg; — Rf, Db, Sg, Bh, Hs, Mt, Ds, Rg, Cn;
7-зи чиик металлдар бөлүү: Al, Ga, In, Sn, Tl, Pb, Bi;
7-зи чартык металлдар бөлүү: B, Si, Ge, As, Sb, Te, Po;
14-дү лантаноидтер + лантан (La): Ce, Pr, Nd, Pm, Sm, Eu, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tm, Yb, Lu;
14-дү актиноидтер бөлүүнде + актиний (Ac): Th, Pa, U, Np, Pu, Am, Cm, Bk, Cf, Es, Fm, Md, No, Lr.
Металлдарның шынары металлдыг водородта база бар, ынчалза-даа водородту металлдарга хамаарыштырбас.
Астрофизикада «металл» деп терминге гелийден аар элементилерни шуптузун хамаарыштырар.
Металлдар бойдуска колдуу руда болгаш холушкак хевирлиг чоруур. арыг металлды аңгылап алырда, оларны рудадан адырар болгаш аштаар. Руда кара металл (демирге үндезилеттинген) болгаш өңнүг металл (70 ажыг элементилер) кылдыр аңгылажыр. Алдын, мөңгүн база платина эртинелиг металлдарга хамааржыр. Олар далай суунда болгаш дириг амытаннарның мага-бодунда база турар боор.
Кижиниң мага-бодунуң 3 хуузу металлдардан тургустунган деп билдингир. Мага-ботта эң хөйү-биле кальций (сөөктерде) база натрий электролит кылдыр чоруур. Магний шыңганнарда болгаш нерви системазында, чес — баарда, демир — ханда.
Мөңгүн суундан өске шупту метталдар колдуу кадыг хевирлиг болуп бойдуста чоруур, ынчалзажок оларның кадыы аңгы-аңгы болур.
Твёрдость | Металл |
---|---|
0.2 | Цезий |
0.3 | Рубидий |
0.4 | Калий |
0.5 | Натрий |
0.6 | Литий |
1.2 | Индий |
1.2 | Таллий |
1.25 | Барий |
1.5 | Стронций |
1.5 | Галлий |
1.5 | Олово |
1.5 | Свинец |
1.5 | Мөңгүн суу(тв.) |
1.75 | Кальций |
2.0 | Кадмий |
2.25 | Висмут |
2.5 | Магний |
2.5 | Цинк |
2.5 | Лантан |
2.5 | Мөңгүн |
2.5 | Алдын |
2.59 | Иттрий |
2.75 | Алюминий |
3.0 | Чес |
3.0 | Сурьма |
3.0 | Торий |
3.17 | Скандий |
3.5 | Платина |
3.75 | Кобальт |
3.75 | Палладий |
3.75 | Цирконий |
4.0 | Демир |
4.0 | Никель |
4.0 | Гафний |
4.0 | Марганец |
4.5 | Ванадий |
4.5 | Молибден |
4.5 | Родий |
4.5 | Титан |
4.75 | Ниобий |
5.0 | Иридий |
5.0 | Рутений |
5.0 | Тантал |
5.0 | Технеций |
5.0 | Хром |
5.5 | Бериллий |
5.5 | Осмий |
5.5 | Рений |
6.0 | Вольфрам |
6.0 | β-Уран |
Эстир температуразы −39 °C-тан (мөңгүн суу) 3410 °C (вольфрам) чедир.
Дыгыйының аайы-биле металлдар чиик (0,53 ÷ 5 г/см³ дыгыйлыг) база аар (5 ÷ 22,5 г/см³ дыгыйлыг) кылдыр аңгыланыр. Эң чиик металл литий (плотность 0,53 г/см³) болур. Эң аар металлдарга осмий биле иридий болур, оларның дыгыйы — 22,6 г/см³.
Колдуу металлдар чырык куу өңнүг болур. Алдын— сарыг, чес — кызыл, цезий — чырык сарыг, осмий — ак-көк.
This article uses material from the Wikipedia Тыва article Металлдар, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Контент CC BY-SA 4.0 лицензия аайы-биле (өскези айыттынмаан болза) ажык. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Тыва (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.