Kumukça veya Kumuk Türkçesi (къумукъ тили, qumuq tili veya qumuqça) Türk dillerinin Kıpçak öbeğine ait bir Kumukların dildir.
Ancak Batı Türk dillerinden de özellikler taşımaktadır ve çok kez Güney Türk dillerine de kategorize edilir.
| Kumukça | |
|---|---|
| Къумукъ тили (Qumuq tili) | |
| Ana dili olanlar | Rusya |
| Konuşan sayısı | 450.000 (2010 nüfus sayımı) (2010) |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | (kum) |
| ISO 639-2 | (kum) |
| ISO 639-3 | – |
Günümüze kadar Kumukça'nın birçok lehçelerine rastlamak mümkündür: Kuzeyde Kasav Yurt, ortada Buynak ve güneyde Kaytak lehçesine rastlanılır.
Ancak Kumukça'nın lehçeleri hakkında tüm dil bilimcileri aynı görüşte değildir; Kasav Yurt lehçesi Kumukça ile Nogayca arasındaki bağlantıyı oluşturur ve bu yüzden aslında Nogaycanın lehçesi de olabilir. Tarihsel açıdan, Kumukça Batı Türk dillerinden Güney Türk dillerine geçişinin bağlantısını oluşturur. Kumukça'ya en yakın diller Nogayca, Balkarca ve Karapapak-Terekeme Türkçeleridir. Kumukça'nın, Kuzeyde Kıpçak, Güneyde Oğuz grubundan Türk dilleriyle olan bu teması onu, önemli bir konuma taşımış, kelime hazinesi ve gramer bakımından ortak Türkçe için bir zemin oluşturmuştur.
Rus işgaline kadarki dönemde, özellikle Dağıstan'da, Kumukça askeri ve yönetim dilini oluşturmuştur.
Kumukça ayrıca Azericeden de etkilenmiştir: Kumuk. gelecekmen = Azeri geleceyem (Türkçe geleceğim); Kumuk. gelecekbiz = Azeri geleceyik (Türkçe geleceğiz); Kumuk. geleceksiz = Azeri geleceksiniz (Türkçe geleceksiniz).
Örnek:
Tuwdu Çolpan, tang bilindi, boldu uyanma zaman. Şawla aldı dünya yüzün, yuhlağanımız taman.
Gözüng aç, dört yakğa qara! Getdi kerwan erterek. Biz geçigip kalğanbız, enni hozğalma gerek.
Doğdu Çolpan, tan bilindi, oldu uyanma zamanı. Işık aldı dünya yüzünü, uyuduğumuz tamam.
Gözünü aç, dört yana bak! Gitti kervan erkenden. Biz gecikip kalanız, artık hız almak gerek.
Kumukların 13'üncü yüzyılda Farsçayı yazı dili olarak kullanmış oldukları bilinmektedir (kendileri bu dili tacik dili olarak adlandırmışlardır). 15'inci yüzyılda Çagataycayı genel yazı dili olarak kullanmaya başlayıp Farsçayı edebiyat ve bilim dili olarak kullanmaya devam etmişlerdir.
19'uncu yüzyılın sonlarında Rusya'nın millileştirme harekâtı kapsamında Kumukça ilk kez yazı dili olmuş ve Farsçada kullanılan Arap abecesi ile yazılmaya başlanmıştır.
1929 yılında Rusya'nın tüm Rus olmayan halklarının yaptığı gibi Kumuklar da Latin abecesine geçmiş ve ortak Türk abecesini kullanmışlardır. Kumukların en büyük halk şairi Yırçı Kazaktır.
Ancak 1938 yılında Rusça ders verilmesi ve Kumukça'nın Kiril abecesinin değişik bir sürümü ile yazılması zorunlu tutulmuştur.
2002 yılında yeni Türk abecesi denilen bir Latin abecesi kullanılmaya başlanmıştır. 2010 yılından itibaren hem Latin hem Kiril abecesi Kumukçanın yazılışı için resmen geçerli olacaktır. Latin abecesine geçiş Rusların rızası alınmadan gerçekleşmiş olsa da Rus yönetiminde bulunan çoğunluk buna göz yummaktadır.
Dil kodu Kum.
Latin alfabesi bazlı Kumuk alfabesinin Türk alfabesiyle karşılaştırması:
Gagavuzca Vikipedi 11 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kırımçakça Vikipedi3 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kumukça Vikipedi3 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Güney Altayca Vikipedi26 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..svg)
Osmanlı Türkçesi Vikipedi20 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Salarca Vikipedi 3 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Hakasça Vikipedi 27 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaşgayca Vikipedi 2 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Çulımca Vikipedi 31 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Tuvaca Vikipedi 3 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Kumukça, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
