Къумукъ чӀал (къум.
къумукъ тил) — къумукъ халкьдин хайи чӀал.
Туьрк чӀаларин группадин кыпчак чӀаларин хзандик акатзава. Адаз виридалайни мукьва чӀалар крым-татар, караим ва къарачай-балкъар чӀалар я. Урусатда къумукъ чӀалал 450–500 агъзурав агакьна агьалияр рахазва. Рахазвайбурун кьадардиз килигна Дагъустанда пудлагьай чкадал ала. Къумукъ чӀал Дагъустандин ругуд «эдеби» чӀаларикай сад я. Къумукь чӀалал «Ёлдаш» газет акъатзава. ЧӀал гегьенш хьанва Дагъустандин юкьван районра, са кьадар Чечнядин кефер патара ва Кеферпатан Осетиядин Моздок районда.
XIX виш йисалди къумукъ чӀал Дагъустандин кефер пата авсиятдин чӀал тир (илимда ахьтин чӀалаз лингва-франка лугьузвайди я, гилан лингва-франка Дагъустанда урус чӀал я) .
1928 йисалди къмукъри араб графикадин ажам алфавитдикай менфят къачузвай. 1928 йисалай 1938 йисалай латин графикадалди туькӀуьрнай алфавит тир, 1938 йисалай къедалди кирилл алфавит кардик ква.
Алай чӀаван къумукъ алфавит: А а, Б б, В в, Г г, Гъ гъ, Гь гь, Д д, Е е, Ё ё, Ж ж, З з, И и, Й й, К к, Къ къ, Л л, М м, Н н, Нг нг, О о, Оь оь, П п, Р р, С с, Т т, У у, Уь уь, Ф ф, Х х, Ц ц, Ч ч, Ш ш, Щ щ, Ъ ъ, Ы ы, Ь ь, Э э, Ю ю, Я я.
Къумукъ чӀала 8 ахъа ванер ава, ибур: а, е, ы, и, о, оь, у, уь я. Бязи гафарв, иллаки маса чӀаларай къачур гафара, аь ванни гьалтда.
Гзафвилин форма –лар частица гилигуналди къалурзава.
ЧӀала ругуд падежар ава.
Къумукъ чӀала кьуд нугъат ава:
Нугъатрин арадай вирибурулайни къакъатнавайди къайтагъ нугъат я. Дарги халкьарихъ галаз виш йисарин къене алакъада авай и нугъатдик кьетӀен сувун лишанар ква. Месела, къати – къ ван.
Литературадин къумукъ чал хасавюрт ва буйнакъ нугъатрин бинедал туькӀуьр хьанва.
Къумукъ чӀал чирунин рекье чӀехи крар алим-тюрколог Н. К. Дмитриева кутунай.
Шаблон:Туьрк чӀалар
This article uses material from the Wikipedia Лезги чІал (Lezgi č’al) article Къумукъ чӀал, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Къене авайбур CC BY-SA 4.0 лицензиядалди гъил агакьдай я (муькуь затl къалурнавачтlа). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Лезги чІал (Lezgi č’al) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.