Debian (/ˈdɛbiən/), 1993 yılında başlatılmış, Dünya'nın çeşitli bölgelerindeki gönüllüler tarafından hazırlanan; GNU/Hurd, GNU/Linux gibi farklı çekirdek seçeneklerine dayalı tamamen özgür bir Linux dağıtımıdır.
En yaygın GNU/Linux dağıtımlarından biri konumundaki Debian, aynı zamanda Elive, Knoppix, Linux Mint, Mepis, Pardus, Parsix, Ubuntu, Peppermint OS ve Xandros gibi birçok GNU/Linux dağıtımına da kaynak teşkil etmekte ve Google başta olmak üzere iyi tanınan birçok Web sitesinde de tercih edilmektedir. Debian, farklı işletim sistemi çekirdekleriyle birlikte AMD64, ARM, DEC Alpha, i386, IA-64, PowerPC, SPARC, MIPS, HPPA, S390 gibi çok sayıda donanım platformunda da çalışabilmektedir. Desteklediği donanım ve çekirdek zenginliğinin yanı sıra Debian'ı diğer dağıtımlara nispetle özgün kılan en önemli husus, dağıtım kapsamındaki yazılımların bütünüyle özgür lisans şartlarına sahip olması, yazılım özgürlüğünü denetlemek ve sürekli kılmaya yönelik bir Debian Sosyal Sözleşmesi'nin bulunmasıdır.
 | |
 Debian 10 | |
| Geliştirici(ler) | Debian Projesi |
|---|---|
| İşletim sistemi ailesi | Unix tipi |
| Paket yöneticisi | dpkg |
| Üretime hazır olduğu tarih | 15 Eylül 1993 |
| Son kararlı sürümü | 12 (bookworm) (10 Haziran 2023) |
| Kaynak türü | Açık kaynak |
| Lisans | Başta GPL ve diğer özgür yazılım lisansları |
| Çekirdek türü | Monolitik: Linux, kFreeBSD (deneysel: Micro: Hurd) |
| Güncelleme yöntemi | APT |
| Platform desteği | i386, AMD64, PowerPC, SPARC, ARM, MIPS, HPPA, S390, IA-64 |
| Kullanıcı arayüzü | GNOME Cinnamon KDE Plasma 5 LXDE LXQt MATE Xfce |
| Web sitesi | www.debian.org |
| Dil sayısı | Çokdilli (Türkçe dahil) |
1993 yılında Purdue Üniversitesi'nde bir öğrenci olan Debian'in kurucusu Ian Murdock, "Debian Manifesto" isimli yazısında Debian'ın misyon ve felsefesini anlatmıştır. Bu doğrultuda Debian, İnternet üzerindeki ilk demokratik topluluklardan birini temsil etmektedir. 1996 yılında Ian Murdock'ün yeri Bruce Perens'e geçerken Ian Murdock, 2015 Aralık ayında ölümüne kadar Debian projesi içerisinde çalışmaya devam etmiştir.
"Debian" adı, Ian Murdock'ın kız arkadaşı (daha sonra eşi olmuştur) Debora'nın Deb'i ve Ian'ın ismi yan yana getirilerek oluşturulmuştur.
Debian'da, kendine özgü bir paket (uygulamalar) üslubu olan .deb kullanılmaktadır. Paket yönetimi için alt seviyede dpkg ve buna eşlik eden bir dizi araçla birlikte daha üst seviyede APT denilen gelişkin bir paket yönetim sistemi de mevcuttur. İstenilen bir paketin bağımlı olduğu diğer paketlerle birlikte İnternet veya CD-ROM gibi ortamlar üzerindeki paket arşivlerinden otomatik olarak kurulumuna imkân veren APT sistemini, apt-get adında basit bir komut satırı istemcisiyle veya ncurses tabanlı bir metin arayüzü sunan dselect, aptitude veya GTK+ tabanlı bir grafik kullanıcı arayüzü sunan synaptic gibi uygulamalarla kullanmak mümkündür. Debian'ın on binlerce derlenmiş paket içeren zengin paket depoları sayesinde belirli bir uygulamayı kurmak veya kurulan bir paketi yeni sürüme yükseltmek oldukça basittir. İnternet üzerindeki paket depoları Dünya'nın çeşitli konumlarında yansılanmaktadır. apt-spy, netselect-apt gibi araçlarla bulunduğunuz konuma en yakın depoyu seçmek ve bu suretle sistemi ağ üzerinden sürekli güncel durumda tutmak mümkün olmaktadır.
Debian'ın ihtiyaca uygun kurulum kalıp dosyasını, yazılımın Web sitesindeki edinme30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. bölümünden temin etmek mümkündir. Debian'ın farklı mimarilere yönelik çeşitli kalıp dosyaları bulunmaktadır. Debian'ın Web sitesinde bu kalıplardan amd64 seçeneği 64-bit işlemciye sahip (AMD veya Intel mikroişlemci) bilgisayara yöneliktir. i386 seçeneği ise 32-bit işlemciye sahip (AMD veya Intel mikroişlemci) bilgisayarlar içindir.
Debian 4.0 sürümü ile Debian-Installer kurulum aracına grafiksel arayüz seçeneği eklenmiştir. Yazı ve grafik ortamında basit kurulum seçeneğinin yanı sıra gelişmiş kurulum seçenekleri mevcuttur. Debian kurulum medyasını (CD, DVD ya da USB bellek) bilgisayara takıp kurmak istendiğinde ilk ekranda Install, Graphical install, Advanced Options gibi seçeneklerin yer aldığı bir ekran görülür. Burada en başta yer alan Install seçeneği, metin tabanlı basit kurulum yöntemini ifade eder. Grafiksel arayüz üzerinden kurulum yapabilmek için bu ekranda İngilizce: Graphical install seçeneği kullanılmalıdır.
Debian'ın şu ana kadarki sürüm isimleri Toy Story (Oyuncak Hikâyesi) filmindeki karakterlerden alınmadır. Debian 3 değişik şekilde bulunabilir: Kararsız, Deneme, Kararlı
Bu sürümün adı sid olup yeni geliştirilen ya da güncellenmiş paketlerin deneme sürümünden önce ilk konulduğu sürümdür. Dolayısıyla en güncel sürüm olmakla birlikte kararsız oluşundan dolayı çalışma garantisi yoktur. Daha çok Debian geliştiricileri tarafından kullanılır. Büyük bir hatası olmayan paketler buradan deneme sürümüne aktarılırlar.
Kararsız sürüm olduğu için adı Oyuncak Hikâyesi filminin kötü karakteri olan Sid olarak seçilmiştir.
Geliştirilmesi test aşamasında devam eden sürümdür. Tam anlamıyla kararlı değildir. Kararsız sürümden paketler bu sürüme aktarılıp burada denemeye bırakılırlar. Deneme aşaması birkaç yıl devam eder ve sonunda yeni kararlı sürüm olarak ilan edilir. Debian'ın güncel olmasını isteyen kullanıcılar, bu sürümü tercih etmektedirler. Paketlerde günlük yenilemeler olmakta ve kullanıcılar her an işletim sistemlerini güncelleyebilmektedirler. Fakat deneme aşamasında bir sürüm olduğu için dikkatli olmak gerekir.
Deneme sürecini bitirmiş kararlı olan sürümlerdir. Birkaç yılda bir yeni sürüm yapılmaktadır. Bugüne kadar sunulmuş ana Debian sürümleri aşağıda sıralanmıştır.
1.0 sürümü asla yayınlanmamıştır. Nedeni ise Infomagic adında bir CD dağıtıcısının Debian'ın geliştirme sürümlerinden birisini 1.0 olarak etiketleyip piyasaya sürmesidir. Karışıklık çıkmaması için ilk kararlı dağıtım 1.1 olarak numaralandırılmıştır.
| Sürüm | Kod adı | Çıkış tarihi | Paketler | Notlar |
|---|---|---|---|---|
| 1.1 | buzz | 1996-06-17 | 474 | dpkg, ELF geçişi, Linux 2.0 |
| 1.2 | rex | 1996-12-12 | 848 | - |
| 1.3 | bo | 1997-06-05 | 974 | - |
| 2.0 | hamm | 1998-07-24 | ≈ 1,500 | glibc geçişi. Yeni mimari: m68k |
| 2.1 | slink | 1999-03-09 | ≈ 2,250 | APT, yeni mimariler: alpha, sparc |
| 2.2 | potato | 2000-08-15 | ≈ 3,900 | Yeni mimariler: arm, powerpc |
| 3.0 | woody | 2002-07-19 | ≈ 8,500 | Yeni mimariler: hppa, ia64, mips, mipsel, s390 |
| 3.1 | sarge | 2005-06-06 | ≈ 15,400 | Modüler kurulum, yarı resmî amd64 desteği |
| 4.0 | etch | 2007-04-08 | ≈ 18,000 | Grafiksel kurulum desteği, udev geçişi, modüler X.Org geçişi. Yeni mimari: amd64. Düşen mimari: m68k. Son güncelleme sürümü 4.0r9, yayınlanma tarihi: 2010-05-22. |
| 5.0 | lenny | 2009-02-15 | ≈ 23,000 | Yeni mimari/ikili ABI: armel. SPARC 32-bit donanım desteği düştü. Eee PC tam desteği. Son güncelleme sürümü 5.0.10, yayınlanma tarihi: 2012-03-10. |
| 6.0 | squeeze | 2011-02-06 | ≈ 29,000 | Yeni mimariler/çekirdekler: kfreebsd-i386, kfreebsd-amd64. Düşen mimariler: alpha, hppa, OABI arm. glibc yerine eglibc Bağımlılık tabanlı önyükleme sırası ki bu paralel init betiği işlemine izin verir. GTK 1'e kadar eski kütüphaneler çıkarıldı. Varsayılan Linux çekirdeğinde, özgür olmayan donanım yazılımları tasfiye edildi. |
| 7 | wheezy | 2013-05-04 | ≈ 36,000 | 32-bit ve 64-bitlik paketlerin aynı sistemde kullanılmasını sağlayan çoklu mimari (multiarch) desteği. Yeni mimariler: |
| 8 | jessie | 2015-04-25 | ≈ 43,000 | Yeni öntanımlı başlatıcı sistemi systemd dahil edildi. 32-bit UEFI sistemlerde çalışan 64-bit çekirdekler için, 32-bit sistemlerde UEFI desteği ve birçok bilinen firmware hatasının giderilmesi. |
| 9 | stretch | 2017-06-17 | ≈51,000 | 5 Şubat 2017'de "Freeze", ağ arabirimlerinin yeni isimleri, MySQL standardı yerine MariaDB, [58] Nftables ilk kez dahil edildi |
| 10 | buster | 2019-07-06 | ≈60,000 | - |
| 11 | bullseye | 2021-08-14 | ≈60,000 | |
| 12 | bookworm | 2023-06-10 | - | Güncel sürüm |
| Renkler ve anlamları: | Eski sürüm; desteklenmiyor | Eski sürüm; hâlâ destekleniyor | Güncel sürüm | Gelecek sürüm |
Debian tabanını kullanan çok sayıda Linux dağıtımı vardır. Bu dağıtımların geniş bir listesine Debian'ın web sitesinden ulaşılabilir.
Debian tabanlı başlıca Linux dağıtımları, alfabetik olarak şöyle sıralanabilir:
|
|
Debian projesinin kurucusu Ian Murdock ve sonrasında gelen proje liderleri aşağıda sıralanmıştır.
|
|
|
|
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Debian, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
