เครือจักรภพโปแลนด์–ลิทัวเนีย

1385-1569)">โปแลนด์และลิทัวเนียที่มีพระมหากษัตริย์ โดยดำรงตำแหน่งทั้งพระมหากษัตริย์โปแลนด์และแกรนดฺดยุกแห่งลิทัวเนีย ถือเป็นหนึ่งในประเทศที่ใหญ่ที่สุด และมีประชากรมากที่สุดในยุโรปช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 16 ถึง 17 ในช่วงที่มีพื้นที่มากที่สุดเมื่อต้นคริสต์ศตวรรษที่ 17 เครือจักรภพครอบคลุมพื้นที่เกือบ 1,000,000 km² (400,000 sq mi) และใน ค.ศ. 1618 มีประชากรหลากหลายชาติพันธุ์เกือบ 12 ล้านคน โดยมีภาษาโปแลนด์กับภาษาละตินเป็นภาษาราชการ

เครือจักรภพโปแลนด์–ลิทัวเนีย
1569–1795
ธงราชวงศ์ (ประมาณ ค.ศ. 1605–1668) ตราแผ่นดิน
คำขวัญ:  "Si Deus nobiscum quis contra nos" "ถ้าพระเจ้าทรงอยู่กับเรา แล้วใครเล่าจะเป็นศัตรู" "Pro Fide, Lege et Rege" "เพื่อศรัทธา กฎหมาย และกษัตริย์"
เพลงชาติ: Gaude Mater Polonia
เขตแดนเครือจักรภพโปแลนด์-ลิทัวเนีย (เขียว) กับรัฐบริวาร (เขียวอ่อน) ในช่วงสูงสุดเมื่อ ค.ศ. 1619
เมืองหลวง	โดยนิตินัย: กรากุฟ (1569–1793) วอร์ซอ[b] (1793–1795) โดยพฤตินัย: กรากุฟ (1569–1596) วอร์ซอ[b] (1596–1795)
ภาษาทั่วไป	ทางการ: โปแลนด์และละติน ภูมิภาค: เยอรมัน ลิทัวเนีย รูทีเนีย
ศาสนา	ทางการ: โรมันคาทอลิก ส่วนน้อย: อีสเทิร์นออร์ทอดอกซ์ คาทอลิกตะวันออก โปรเตสแตนต์ ยูดาห์ อิสลาม
การปกครอง	ราชาธิปไตยระบบรัฐสภาโดยสืบราชสันตติวงศ์ (1569–1572) ราชาธิปไตยระบบรัฐสภาโดยการเลือกตั้งพระประมุข (1573–1791; 1792–1795) ราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ (1791–1792)
พระมหากษัตริย์ / แกรนด์ดยุก
• 1569–1572 (องค์แรก)	ซีกิสมุนด์ที่ 2 เอากุสตุส
• 1764–1795 (องค์สุดท้าย)	สตาญิสวัฟที่ 2 เอากุสตุส
สภานิติบัญญัติ	แซย์ม
• สภาสูง	วุฒิสภา
• สภาล่าง	สภาผู้แทนราษฎร
ยุคประวัติศาสตร์	สมัยใหม่ตอนต้น
• จัดตั้งสหภาพ	1 กรกฎาคม 1569
• การแบ่งครั้งที่ 1	5 สิงหาคม ค.ศ. 1772
• รัฐธรรมนูญ 3 พฤษภาคม	3 พฤษภาคม ค.ศ. 1791
• การแบ่งครั้งที่ 2	23 มกราคม ค.ศ. 1793
• การแบ่งครั้งที่ 3	24 ตุลาคม 1795
พื้นที่
1582	815,000 ตารางกิโลเมตร (315,000 ตารางไมล์)
1618	1,000,000 ตารางกิโลเมตร (390,000 ตารางไมล์)
ประชากร
• 1582	~8,000,000
ก่อนหน้า ถัดไป ราชอาณาจักรโปแลนด์ (ค.ศ. 1385-1569) แกรนด์ดัชชีลิทัวเนีย ราชาธิปไตยฮาพส์บวร์คแห่งออสเตรีย จักรวรรดิรัสเซีย ราชอาณาจักรปรัสเซีย

เครือจักรภพก่อตั้งขึ้นใน ค.ศ. 1569 โดยสหภาพลูบลิน (Union of Lublin) ซึ่งรวมราชอาณาจักรโปแลนด์เข้ากับแกรนด์ดัชชีลิทัวเนียมาจนถึงวันที่ 3 พฤษภาคม ค.ศ. 1791 เครือจักรภพมีได้ครอบคลุมเพียงดินแดนโปแลนด์และลิทัวเนียเท่านั้น แต่ยังรวมดินแดนทั้งหมดของเบลารุสและลัตเวีย ดินแดนส่วนใหญ่ของยูเครนและเอสโตเนีย รวมถึงบางส่วนของประเทศรัสเซียปัจจุบัน (แคว้นสโมเลนสค์และคาลินินกราด)

เครือจักรภพโปแลนด์-ลิทัวเนียเป็นอาณาจักรที่ก่อตั้งจากอาณาจักรสองแห่งที่มีความสัมพันธ์กันอย่างไม่เป็นทางการมาตั้งแต่ปี ค.ศ. 1386 ระบบการปกครองที่มักจะเรียกกันว่า “ประชาธิปไตยของชนชั้นสูง” (Noble's democracy) หรือ “เสรีภาพทอง” ซึ่งเป็นการปกครองโดยเจ้าผู้ครองนครที่ปกครองตามกฎหมายและสภานิติบัญญัติเซย์ม (Sejm) ที่ควบคุมโดยขุนนาง (szlachta) ระบบที่ว่านี้เป็นรากฐานของระบบประชาธิปไตยอย่างกว้าง ๆ ในสมัยใหม่ และระบอบราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญเมื่อ ค.ศ. 1791 รวมทั้งระบบสหพันธรัฐ. แม้ว่ารัฐทั้งสองแต่เดิมมีฐานะเท่ากันอย่างเป็นทางการ แต่ตามความเป็นจริงโปแลนด์มักจะมีอำนาจเหนือกว่า

เครือจักรภพโปแลนด์–ลิทัวเนียมีความหลากหลายทางชาติพันธุ์และเสรีภาพในการนับถือศาสนาสูง ซึ่งยืนยันจากพระราชบัญญัติสมาพันธรัฐวอร์ซอใน ค.ศ. 1573 แต่เสรีภาพจะมากหรือน้อยก็ขึ้นอยู่กับสมัย โดยรัฐธรรมนูญฉบับ ค.ศ. 1791 ยอมรับให้นิกายโรมันคาทอลิกเป็น "ศาสนาหลัก" แต่ยังคงให้เสรีภาพทางศาสนา ซึ่งต่างจากสมาพันธรัฐวอร์ซอ

หลังผ่านยุครุ่งเรืองมาหลายทศวรรษ เครือจักรภพจึงเข้าสู่ยุคการเสื่อมถอยทางการเมือง การทหาร และเศรษฐกิจที่ยืดเยื้อ ความอ่อนแอที่เติบโตขึ้นนำไปสู่การแบ่งเครือจักรภพให้แก่เพื่อนบ้าน (ออสเตรีย, ปรัสเซีย และรัสเซีย) ในช่วงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 18 ก่อนการล่มสลายไม่นาน เครือจักรภพได้ทำการปฏิรูปครั้งใหญ่และจัดตั้งรัฐธรรมนูญฉบับวันที่ 3 พฤษภาคม ซึ่งเป็นรัฐธรรมนูญที่ผ่านการประมวลฉบับแรกในประวัติศาสตร์ยุโรปสมัยใหม่ และอันที่สองในประวัติศาสตร์โลกสมัยใหม่ ตามหลังรัฐธรรมนูญสหรัฐ

ชื่อทางการของเครือจักรภพคือราชอาณาจักรโปแลนด์และแกรนด์ดัชชีลิทัวเนีย (โปแลนด์: Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie; ลิทัวเนีย: Lenkijos Karalystė ir Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė; ละติน: Regnum Poloniae Magnusque Ducatus Lithuaniae) โดยชื่อภาษาละตินมักใช้ในสนธิสัญญาระหว่างประเทศและการทูต

ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 17 และภายหลังมีอีกชื่อว่า 'เครือจักรภพสาธารณรัฐอันสงบสุขยิ่งโปแลนด์' (โปแลนด์: Najjaśniejsza Rzeczpospolita Polska; ละติน: Serenissima Res Publica Poloniae) เครือจักรภพราชอาณาจักรโปแลนด์ หรือเครือจักรภพโปแลนด์

ชาวยุโรปตะวันตกมักย่อชื่อเป็น 'โปแลนด์' และในข้อมูลส่วนใหญ่ใรสมัยก่อนและสมัยใหม่มักเรียกเป็นราชอาณาจักรโปแลนด์ หรือแค่โปแลนด์

ชื่ออย่างไม่เป็นทางการได้แก่ 'สาธารณรัฐชนชั้นขุนนาง' (โปแลนด์: Rzeczpospolita szlachecka) และ 'เครือจักรภพแห่งแรก' (โปแลนด์: I Rzeczpospolita) ชื่อหลังมักใช้ในประวัติศาสตร์นิพนธ์ เพื่อแยกจากสาธารณรัฐโปแลนด์ที่ 2

ดัชชีวอร์ซอ ซึ่งก่อตั้งเมื่อ ค.ศ. 1807 มีรากฐานมาจากเครือจักรภพ ขบวนการการปฏิรูปเกิดขึ้นระหว่าง “การปฏิวัติเดือนมกราคม” ระหว่างปี ค.ศ. 1863 ถึงปี ค.ศ. 1864 และในคริสต์ทศวรรษ 1920 โดยความพยายามที่ล้มเหลวในการสร้างสหพันธรัฐ “Międzymorze” (ระหว่างทะเล) ของยูแซฟ ปิวซูตสกี (Józef Piłsudski) ซึ่งถ้าสำเร็จก็จะรวมพื้นที่จากฟินแลนด์ทางเหนือไปถึงบอลข่านทางใต้

ในปัจจุบันประเทศโปแลนด์ถือว่ามีรากฐานมาจากเครือจักรภพโปแลนด์-ลิทัวเนีย แต่ประเทศลิทัวเนียซึ่งก่อตั้งใหม่หลังสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง เมื่อเริ่มได้รับอิสรภาพใหม่มองเห็นการรวมตัวเป็นเครือจักรภพในทางลบ แต่ทัศนคตินี้ก็เปลี่ยนแปลงไปมากในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา

• ราชอาณาจักรโปแลนด์ (ค.ศ. 1025–1385)
• สหราชอาณาจักรโปแลนด์-ลิทัวเนีย
• ราชอาณาจักรโปแลนด์ (ค.ศ. 1916–1918)
• พระเจ้าฟรีดริชมหาราช