คาทอลิกตะวันออก

สถานะพิเศษของศาสนจักรคาทอลิกจารีตตะวันออกได้รับการรับรองโดยกฤษฎีกาจากสภาสังคายนาวาติกันครั้งที่สอง ใน Orientalium ecclesiarum (กฤษฎีกาว่าด้วยพระศาสนจักรคาทอลิกตะวันออก) จากข้อมูลหนังสือ Annuario Pontificio ฉบับปี 2016 ได้ให้ข้อมูลว่ามีคริสตศาสนิกชนนิกายคาทอลิกที่เป็นคาทอลิกตะวันออกเกือบ 18 ล้านคน (จำนวนทั้งสิ้น 17,881,222 คน) คิดเป็นประมาณ 1.4-1.5% ของจำนวนคริสตศาสนิกชนคาทอลิกทั้งหมดและกระจายออกไปทั่วโลก

เบื้องหลัง

เอกภาพของแต่ละศาสนจักรที่เคยมีมาอย่างยาวนานได้แตกสลายลงด้วยเรื่องความเชื่อและการเมืองซึ่งต่างฝ่ายต่างกล่าวหากันเองว่านอกรีตหรือหันเหออกจากความเชื่อที่ถูกต้องและการแก่งแย่งชิงอำนาจศาสนจักรเหนือดินแดนต่าง ๆ โดยเฉพาะในยุโรป นอกจากนี้ยังรวมไปถึงการไม่เห็นด้วยเรื่องความชอบธรรมในการแต่งตั้งมุขนายกบางองค์ด้วย แต่อย่างหลังเป็นเรื่องของการแตกแยกศาสนจักร ไม่ใช่เรื่องความเชื่อนอกรีต

เหตุการณ์หลักที่นำไปสู่ความแตกแยกของศาสนจักร:

สังคายนาเอเฟซัสครั้งที่หนึ่ง (ค.ศ. 431)

ในปีค.ศ. 431 พระศาสนจักรกระแสหลักได้ยอมรับคำสอนที่ได้รับการรับรองจากสภาสังคายนาแห่งเอเฟซัส (ซึ่งประณามเนสตอริอุส ผู้นำลัทธิเนสตอเรียน) และประกาศว่าผู้ใดปฏิเสธถ้อยแถลงดังกล่าว จะถือว่าเป็นพวกนอกรีต ศาสนจักรแห่งตะวันออกซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในจักรวรรดิซาเซเนียนไม่ยอมรับคำสอนที่รับรองจากสภานี้และตัดขาดจากพระศาสนจักรกระแสหลักไป ซึ่งต่อมาศาสนจักรนี้ได้เติบโตและแผ่ขยายไปทั่วเอเชียก่อนจะถึงคราวล่มสลายหลังมองโกลเข้ารุกรานตะวันออกกลางช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 14

ยังคงมีหลักฐานที่แสดงถึงความยิ่งใหญ่ของศาสนจักรแห่งตะวันออกหลงเหลืออยู่พอสมควรเช่น ศิลาจารึกของพวกเนสตอเรียนในจีน ซึ่งในปัจจุบันยังคงมีศาสนจักรที่มีประวัติศาสตร์สืบย้อนไปถึงศาสนจักรแห่งตะวันออกอยู่ 4 ศาสนจักรทั้งศาสนจักรคาลเดียนคาทอลิกซึ่งร่วมเอกภาพกับโรม ในขณะที่อินเดียซึ่งมีคริสตชนกลุ่มนี้มากที่สุด ส่วนใหญ่หันมาร่วมเอกภาพกับโรมโดยอยู่ใต้อำนาจพระสันตะปาปาโดยตรงแต่ต่อมาได้รับอำนาจให้ปกครองโดยอิสระได้จึงเกิดเป็นศาสนจักรซีโร-มาลาบาร์คาทอลิก ส่วนกลุ่มที่ไม่ได้ร่วมเอกภาพกับโรมได้แก่ ศาสนจักรอัสซีเรียแห่งตะวันออกและอีกศาสนจักรหนึ่งซึ่งแยกจากศาสนจักรอัสซีเรียแห่งตะวันออกเพราะมีปัญหาภายในเรื่องการปฏิรูปจึงแยกออกไปอีกเป็นศาสนจักรเก่าแห่งตะวันออก

สังคายนาแห่งแคลซีดัน (ค.ศ. 451)

ในปีค.ศ. 451 ทำนองเดียวกันกับสภาสังคายนาเอเฟซัสคือศาสนจักรที่ยอมรับสภาสังคายนาแห่งแคลซีดันประกาศว่าศาสนจักรที่ปฏิเสธมติสภานี้จะถือว่าเป็นพวกนอกรีตโดยในครั้งนี้คือลัทธิโมโนฟีไซต์ (เชื่อว่าพระคริสต์มีธรรมชาติของความเป็นพระเจ้าเท่านั้น แต่ไม่มีธรรมชาติของความเป็นมนุษย์) บรรดาศาสนจักรต่าง ๆ ที่ปฏิเสธต่างถือว่าตนเองมีความเชื่อที่ถูกต้องและปฏิเสธว่าตนเองไม่ใช่พวกโมโนฟีไซต์หากแต่เป็น "มีอาฟีไซต์" ศาสนจักรเหล่านี้มักมีชื่อเรียกว่าออเรียนทัลออร์ทอดอกซ์ เพื่อจำแนกพวกเขาออกจากศาสนจักรอีสเทิร์นออร์ทอดอกซ์

อันที่จริงแล้วคำว่า "ออเรียนทัล" และ "อีสเทิร์น" ต่างก็แปลว่า "ตะวันออก" เหมือนกันแต่นำมาใช้เพื่อจำแนกศาสนจักรเหล่านี้ออกจากกันเพราะไม่ใช่ศาสนจักรในเครือเดียวกันนั่นเอง บางคนอาจให้ชื่อศาสนจักรเหล่านี้ว่าศาสนจักร "ก่อนแคลซีดัน" (Pre-Chalcedonian) "อแคลซีดัน" (Non-Chalcedonian) หรือ "ต่อต้านแคลซีดัน (Anti-Chalcedonian) ศาสนจักรเหล่านี้มีผู้นับถือส่วนใหญ่อยู่ในอียิปต์ ตะวันออกกลาง เอธิโอเปีย เอริเทรียและชายฝั่งมาลาบาร์ของอินเดีย

ศาสนเภทตะวันออก-ตะวันตก (ค.ศ.1054)