Вилояти Туркистон

Вилояти Туркистон
Вилояти Туркистон
	беларусӣ: Туркестанская вобласць; қаз.: Түркістан облысы
	Нишон
Кишвар	Қазоқистон
Шомили	14 ноҳия ва 3 шаҳри тобеи вилоят
Маркази маъмурӣ	Туркистон
Роҳбар	Zhanseit Tuymenbayev[d] ва Q18238547?
Таърих ва ҷуғрофиё
Таърихи таъсис	10 март 1932
Масоҳат	116 902 км²;
Вақти минтақавӣ	UTC+6:00 ва Asia/Almaty[d]
Аҳолӣ
Аҳолӣ	1 929 000 ± 0 тан (июни 2018);
Шиносаҳои ададӣ
Рамзи ISO 3166-2	KZ-61
Коди телефон	725
Нишонаи почта	160000
Коди мошинҳо	X ва 13
	Вебгоҳи расмӣ
	Парвандаҳо дар Викианбор

Ном

Ҳамчун вилояти Қазоқи Ҷанубӣ (Южно-Казакская) таъсис ёфтааст, ки номи он соли 1936 ба вилояти Қазоқистони Ҷанубӣ (Южно-Казахстанская) иваз карда шудааст. Аз 3 майи соли 1962 то 6 июли соли 1992 вилоят Чимкент ном дошт ва соли 1992 ба вилоят номи Қазоқистони Ҷанубиро баргардонда шуд. 19 июни соли 2018 бо фармони президенти Қазоқистон вилояти Қазоқистони Ҷанубӣ Туркистон номида шуд.

Таърих

Дар ҳудуди вилояти Туркистон дар асри 19 қабилаҳои Ҷузи Миёна: кониратҳо (коктинулҳо, котеншҳо); Найманҳо (баганалҳо), қабилаҳои Ҷузи калон: шанишкилиҳо, дулатҳо (сиқим, жанис, шимир), ошактҳо, сиргелҳо, истҳо зиндагӣ мекарданд.

Вилоят 10 марти соли 1932 дар ҳайати Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Қазоқистон (ки худаш дар ҳайати ҶШС Русия буд) асосан аз вилоятҳои собиқ округи Сирдарё (1928-1930) ташкил ёфта, вилояти Қазоқистони Ҷанубӣ номида шуд; 5 декабри соли 1936 вилояти Қазоқистони Ҷанубӣ ба ҳайати РСС навтаъсиси Қазоқистон дохил шуд, ки он аз ҳайати ҶФШС Русия ҷудо шуд.

Соли 1938 як қисми қаламрави вилоят ба вилояти навтаъсиси Қизил-Орда дода шуд.

19 июни соли 2018 бо фармони раисиҷумҳури Қазоқистон вилояти Қазоқистони ҷанубӣ Туркистон номида шуд ва маркази маъмурии он аз Чимкент ба шаҳри Туркистон гузаронида шуд; Чимкент аз вилояти Қазоқистони Ҷанубӣ хориҷ карда шуда, мақоми шаҳри дорои аҳамияти ҷумҳуриявӣ гирифтааст .

Ҷуғрофия

Вилояти Туркистон дар ҷануби Қазоқистон, дар қисми шарқии дашти Турон ва доманаҳои ғарбии Тиёншон ҷойгир шудааст. Қисми зиёди қаламрав ҳамвор буда, регҳои сертеппаи Қизилқум, дашти Чордара (дар ҷануби ғарб, қад-қади соҳили чапи Сир) ва Мойинқум (дар шимол, қад-қади чапи Чу) воқеъ аст.

Қисмати шимолиро биёбони Бетпакдалъа, дар ҷануби шадид Дашти Гурусна (Мирзочӯл) ишғол мекунанд. Қисми миёнаи вилоятро қаторкӯҳҳои Қаратау (кӯҳи Бессаз — 2176 м, дарозиаш 500 км), дар ҷанубу шарқ — канори ғарбии Алатауи Талас, пуштаҳои Каржантау (баландиаш то 2823 м) ва Угамский (куҳи Бессаз) ишғол мекунанд. Баландтарин нуқта – қуллаи Сайрам – 4299 м.

Калонтарин дарёҳо — Сирдарё (бо шохобҳои Орис, Оҳангарон, Гавасой, Исфайрамсой, Исфара, Қарадарё, Қараозек, Косансой, Келес, Норин, Сӯх, Хоҷабакирғон, Чадак, Чирчиқ, Шоҳимар) аз ҷануб мегузарад.

Вилоят дар минтақаи иқлими континенталӣ ҷойгир аст. Заминҳои ҳосилхез, фаровонии нури офтоб, чарогоҳҳои васеъ барои тараққӣ додани соҳҳои гуногуни хоҷагии қишлоқ, дар навбати аввал зироаткории обӣ ва гусфандпарварии чарогоҳӣ имкониятҳои калон фароҳам меоваранд. Зироатҳои пахтаю шолӣ, инчунин боғу токзорҳо ҳосили баланд медиҳанд.

Тақсимоти маъмурӣ

Вилояти Туркистон — Тақсимоти маъмурии вилояти Туркистон (2018)

Сохтори маъмурию ҳудудии вилоят 14 ноҳия ва 3 шаҳри тобеи вилоятро дар бар мегирад:

Омори умумӣ

Ноҳия/ маъмурияти шаҳр	маркази ноҳия	аҳолӣ нафар (1 апрели 2019)	масоҳат км²	шаҳрҳо	ҳокимати деҳот	авулҳо, деҳаҳо
ш. Орис	-	74 656	7654	1	6	32
ш. Кентау	-	204 796	7745	1	16	42
ш. Туркистон	-	165 743	196	1	-	-
Ноҳияи Бойдибек	деҳаи Шаян	54 033	7233	-	11	52
Ноҳияи Ҷетисой	ш. Ҷетисой	171 150	1046	1	12	111
Ноҳияи Қозиғурт	деҳаи Қозиғурт	106 479	4031	-	13	64
Ноҳияи Келес	деҳаи Абай	142 081	3451	-	12	83
Ноҳияи Пахтаарал	шаҳраки Мирзоканд	132 538	808	-	11	69
Ноҳияи Ордабосӣ	деҳаи Темирлан	119 541	2594	-	10	57
Ноҳияи Утрор	деҳаи Шавилдир	54 050	16 758	-	13	39
Ноҳияи Сайрам	деҳаи Оқсукент	210 782	1148	-	11	42
Ноҳияи Сариағоч	шаҳри Сариағоч	187 088	4171	1	13	70
Ноҳияи Сузак	деҳаи Чӯлоққӯрғон	61 679	41 049	-	12	35
Ноҳияи Толебӣ	шаҳри Лангар	118 224	3064	1	12	54
Ноҳияи Тулкубос	деҳаи Турар Рисқулов	111 701	2275	-	15	61
Ноҳияи Чордара	шаҳри Чордара	78 304	12 872	1	10	25
дар умум:		1 992 845	116 095	7	177	836

Аҳолӣ

Вилояти Туркистон аз ҳама сераҳолӣ дар Қазоқистон аст. Дар баробари ин, пас аз он ки шаҳри Чимкент ба воҳиди алоҳидаи ҳудудии маъмурии ҷумҳурӣ табдил ёфта, аз ин вилоят хориҷ шуд, аҳолии вилояти Қазоқистони Ҷанубӣ (ҳоло Туркистон) тақрибан 1 миллион нафар кам шуда, дар таърихи 1 июни 2018 1 миллиону 955 219 нафарро ташкил дод. (тибқи маълумоти Кумитаи омори Қазоқистон то 1 майи соли 2018 2,95 миллион, яъне пеш аз тарки Чимкент аз минтақа) . Ҳамин тариқ, аз соли 2018 то соли 2022 вилояти Туркистон аз рӯи аҳолӣ аз вилояти Алмаато пасттар буд. Пас аз ҷудо шудани вилояти Ҷетису аз он дар соли 2022 аз рӯи шумораи аҳолӣ вилояти Туркистон боз аввал гашт. Ба ҷузъ аз қазоқҳо (72%) инчунин озарбойҷонҳо, тоҷикон, тоторҳо, туркҳо, кореяҳо, курдҳо ва уйғурҳо, ӯзбекҳо (18%) ва русҳо (ҳиссашон аз 15% то ба 2% кам шуд)

Таркиби этникӣ

Аз рӯи минтақа

Аҳолии миллии ноҳия:
	1989 нафар	%	1999 нафар	%	2009 нафар	%	2019 нафар	%
дар умум	1823528	100,00 %	1978339	100,00 %	2469357	100,00 %	1983967	100,00 %
Қазоқҳо	1017470	55,80%	1340889	67,78%	1785992	72,33%	1508219	76,02%
Ӯзбекҳо	285042	15,63%	332202	16,79%	401630	16,26%	336645	16,97%
Русҳо	278473	15,27%	162098	8,19%	136538	5,53%	35523	1,79%
Тоҷикон	19593	1,07%	21370	1,08%	29742	1,20%	36831	1,86%
Озарбойҷониҳо	27049	1,48%	24732	1,25%	28956	1,17%	18539	0,93%
Туркҳо	11051	0,61%	18665	0,94%	20995	0,85%	16438	0,83%
Тоторҳо	34615	1,90%	23672	1,20%	19119	0,77%	7892	0,40%
Курдҳо	6306	0,35%	6661	0,34%	8399	0,34%	6706	0,34%
Куриёиҳо	11430	0,63%	9780	0,49%	9254	0,37%	2138	0,11%
Форсҳо	2511	0,14%	2312	0,12%	4149	0,17%	3677	0,19%
Укроинҳо	33033	1,81%	13039	0,66%	5788	0,23%	904	0,05%
Ӯйғӯрҳо	3752	0,21%	3258	0,16%	3485	0,14%	2326	0,12%
Олмониҳо	44526	2,44%	5261	0,27%	2007	0,08%	1296	0,07%
Қирғизҳо	1435	0,08%	985	0,05%	2523	0,10%	1622	0,08%
Чеченҳо	3573	0,20%	2260	0,11%	2465	0,10%	994	0,05%
Юнониҳо	20856	1,14%	1685	0,09%	1036	0,04%	397	0,02%
Бошқирдҳо	2401	0,13%	1211	0,06%	869	0,04%	354	0,02%
Туркманҳо	553	0,03%	454	0,02%	862	0,03%
дигарон	19859	1,09%	7805	0,39%	5548	0,22%	3466	0,17%

Аз рӯи ноҳия

Аҳолии шаҳру ноҳияҳо

тибқи барӯйхатгирии соли 2019
		Дар умум	Қа- зоқ- ҳо	%	Уз- бек- ҳо	%	Рус- ҳо	%	То- ҷи- кон	%	Озар- бой- ҷон- ҳо	%	Турк- ҳо	%	То- тор- ҳо	%	Ко- рея- гиҳо	%	Курд- ҳо	%
	ВИЛОЯТ	2469357	1785992	72,33 %	401630	16,26 %	136538	5,53 %	29742	1,20 %	28956	1,17 %	20995	0,85 %	19119	0,77 %	9254	0,37 %	8399	0,34 %
1	Ноҳияи Бойдибек	53004	51011	96,24 %	31	0,06 %	148	0,28 %	6	0,01 %	29	0,05 %	5	0,01 %	37	0,07 %	3	0,01 %	1480	2,79 %
2	Ноҳияи Қозиғурт	100581	94140	93,60 %	5306	5,28 %	307	0,31 %	11	0,01 %	28	0,03 %	37	0,04 %	251	0,25 %	15	0,01 %	18	0,02 %
3	Ноҳияи Пахтаарал	285776	239686	83,87 %	9683	3,39 %	4848	1,70 %	21226	7,43 %	2771	0,97 %	1092	0,38 %	1713	0,60 %	1505	0,53 %	1	0,00 %
4	Ноҳияи Ордабосӣ	102875	96942	94,23 %	184	0,18 %	1745	1,70 %	4	0,00 %	1315	1,28 %	131	0,13 %	204	0,20 %	49	0,05 %	1344	1,31 %
5	Ноҳияи Утрор	53131	52693	99,18 %	9	0,02 %	261	0,49 %	0	0,00 %	24	0,05 %	0	0,00 %	38	0,07 %	2	0,00 %	2	0,00 %
6	Ноҳияи Сайрам	281898	88626	31,44 %	170470	60,47 %	7347	2,61 %	105	0,04 %	2524	0,90 %	7622	2,70 %	1150	0,41 %	449	0,16 %	1793	0,64 %
7	Ноҳияи Сариағоч	272693	239765	87,92 %	9758	3,58 %	3135	1,15 %	7689	2,82 %	2759	1,01 %	3188	1,17 %	1941	0,71 %	386	0,14 %	230	0,08 %
8	Ноҳияи Сузак	51935	46672	89,87 %	3837	7,39 %	1160	2,23 %	7	0,01 %	84	0,16 %	2	0,00 %	54	0,10 %	10	0,02 %	0	0,00 %
9	Ноҳияи Толебӣ	122721	84998	69,26 %	17639	14,37 %	8546	6,96 %	15	0,01 %	1615	1,32 %	4446	3,62 %	757	0,62 %	152	0,12 %	2642	2,15 %
10	Ноҳияи Тулкубос	95468	77025	80,68 %	4600	4,82 %	6144	6,44 %	10	0,01 %	5777	6,05 %	183	0,19 %	366	0,38 %	124	0,13 %	5	0,01 %
11	Ноҳияи Чордара	74997	71773	95,70 %	143	0,19 %	2025	2,70 %	130	0,17 %	68	0,09 %	4	0,01 %	313	0,42 %	148	0,20 %	0	0,00 %
12	Чимканд, м. ш.	603499	385296	63,84 %	82772	13,72 %	92059	15,25 %	471	0,08 %	11103	1,84 %	2467	0,41 %	9706	1,61 %	6237	1,03 %	873	0,14 %
13	Орис, м. ш.	62197	58731	94,43 %	296	0,48 %	2217	3,56 %	2	0,00 %	185	0,30 %	6	0,01 %	353	0,57 %	20	0,03 %	0	0,00 %
14	Кентау, м. ш.	81484	52441	64,36 %	21158	25,97 %	4708	5,78 %	11	0,01 %	481	0,59 %	136	0,17 %	1408	1,73 %	107	0,13 %	6	0,01 %
15	Туркистон, м. ш.	227098	146193	64,37 %	75744	33,35 %	1888	0,83 %	55	0,02 %	193	0,08 %	1676	0,74 %	828	0,36 %	47	0,02 %	5	0,00 %

Аҳолии миллии ноҳияҳо ва шаҳрҳо

тибқи баҳо барои соли 2019
		Дар умкм	Қа- зоқ- ҳо	%	Уз- бек- ҳо	%	Рус- ҳо	%	То- ҷи- кон	%	Озар- бой- ҷон- ҳо	%	Турк- ҳо	%	То- тор- ҳо	%	Ко- рея- гиҳо	%	Курд- ҳо	%
	ВИЛОЯТ	1983967	1508219	76,02 %	336645	16,97 %	35523	1,79 %	36831	1,86 %	18539	0,93 %	16438	0,83 %	7892	0,40 %	2138	0,11 %	6706	0,34 %
1	Ноҳияи Бойдибек	54030	52129	96,48 %	46	0,09 %	96	0,18 %	7	0,01 %	32	0,06 %	6	0,01 %	27	0,05 %	3	0,01 %	1457	2,70 %
2	Ноҳияи Қозиғурт	106225	98560	92,78 %	6713	6,32 %	210	0,20 %	12	0,01 %	12	0,01 %	36	0,03 %	199	0,19 %	12	0,01 %	19	0,02 %
3	Ноҳияи Ҷетисой	170408	153602	90,14 %	1497	0,88 %	1697	1,00 %	12052	7,07 %	244	0,14 %	6	0,00 %	373	0,22 %	322	0,19 %	0	0,00 %
4	Ноҳияи Келес	142296	132043	92,79 %	7138	5,02 %	321	0,23 %	38	0,03 %	194	0,14 %	850	0,60 %	222	0,16 %	39	0,03 %	260	0,18 %
5	Ноҳияи Пахтаарал	133139	96075	72,16 %	10872	8,17 %	2518	1,89 %	14989	11,26 %	2850	2,14 %	1269	0,95 %	1158	0,87 %	665	0,50 %	1	0,00 %
6	Ноҳияи Ордабосӣ	118916	113359	95,33 %	109	0,09 %	1424	1,20 %	11	0,01 %	1222	1,03 %	128	0,11 %	166	0,14 %	31	0,03 %	1576	1,33 %
7	Ноҳияи Утрор	53975	53779	99,64 %	0	0,00 %	166	0,31 %	0	0,00 %	4	0,01 %	1	0,00 %	19	0,04 %	0	0,00 %	0	0,00 %
8	Нрҳияи Сайрам	207948	45038	21,66 %	148175	71,26	4813	2,31 %	101	0,05 %	1152	0,55 %	4535	2,18 %	770	0,37 %	305	0,15 %	1799	0,87 %
9	Ноҳияи Сариағоч	186109	158351	85,09 %	5543	2,98 %	2306	1,24 %	9301	5,00 %	3166	1,70 %	2623	1,41 %	1522	0,82 %	259	0,14 %	4	0,00 %
10	Ноҳияи Сузак	61512	55990	91,02 %	4574	7,44 %	747	1,21 %	0	0,00 %	91	0,15 %	0	0,00 %	40	0,07 %	0	0,00 %	0	0,00 %
11	Ноҳияи Толебӣ	117765	81637	69,32 %	19412	16,48 %	6737	5,72 %	22	0,02 %	1724	1,46 %	4761	4,04 %	607	0,52 %	111	0,09 %	1555	1,32 %
12	Ноҳияи Тулкубос	111286	91463	82,19 %	5657	5,08 %	5556	4,99 %	24	0,02 %	6640	5,97 %	255	0,23 %	337	0,30 %	125	0,11 %	9	0,01 %
13	Ноҳияи Чордара	78132	75362	96,45 %	164	0,21 %	1657	2,12 %	141	0,18 %	63	0,08 %	3	0,00 %	269	0,34 %	105	0,13 %	1	0,00 %
14	Туркистон, м.ш.	164746	113739	69,04 %	45998	27,02 %	1502	0,91 %	87	0,05 %	362	0,22 %	1803	1,09 %	700	0,42 %	36	0,02 %	15	0,01 %
15	Орис, м.ш.	74252	71542	96,35 %	229	0,31 %	1705	2,30 %	4	0,01 %	174	0,23 %	1	0,00 %	252	0,34 %	17	0,02 %	1	0,00 %
16	Кентау, м.ш.	203228	115550	56,86 %	80518	39,62 %	4068	2,00 %	42	0,02 %	609	0,30 %	161	0,08 %	1231	0,61 %	108	0,05 %	9	0,00 %

Ҳокимон

Уркумбоев, Марс Фазилович (1992-1993)
Турисбеков, Заутбек Каусбекович (декабри 1993 - декабри 1997)
Абдуллоев, Калик Абдуллоевич (декабри 1997 - июли 1999)
Сапарбоев, Бердибек Машбекович (июли 1999 то августи 2002)
Жилкишиев, Болат Абжапарули (31 августи 2002 - сентябри 2006)
Шукеев, Умирзак Естаевич (сентябри 2006 - 28 августи 2007)
Ашим, Нургалӣ Садуакасович (28 августи 2007 - 4 марти 2009)
Мирзахметов, Аскар Исабекович (4 марти 2009 - 8 августи 2015)
Атамкулов, Бейбут Бакирович (8 августи 2015 - 7 октябри 2016)
Туймебаев, Жансейит Кансеитович (7 октябри 2016 - 26 феврали 2019)
Шукеев, Умирзак Естаевич (26 феврали 2019 - 26 августи 2022)
Сатибалди, Дархан Амангелдиевич (31 августи 2022)