ၶုၼ်ထီး၊ လုင်း

 

မိူဝ်ႈပီ 1943 လုင်းၶုၼ်ထီး ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းၸုမ်း ၵူၼ်းၼုမ်ႇဢေးသျႃးသေ ၵႂုႇၶိုၼ်ႈပၢင်ၽိုၵ်းၽွၼ်ႉ တမ်ႈတီႈ ငဝ်ႈၸိုင်ႈၵူၼ်းၼုမ်ႇဢေးသျႃး တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ဢၼ်မီးတီႈသဵၼ်ႈတၢင်း ၵူဝ်ႉမိၼ်းၵူဝ်ႉၶျိၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၸင်ႇမႃးႁဵတ်း ၽူႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၽၢႆႇသူၼ်းတုမ် ၵူၼ်းၼုမ်ႇဢေးသျႃး မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း၊ ပွတ်းဢွၵ်ႇ ၸႄႈတွၼ်ႈလွႆလႅမ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1944 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇ 23 တေႃႇထိုင် 25 ဝၼ်း တမ်ႈတီႈ ပၢင်ၵုမ်ၵူၼ်းၼုမ်ႇဢေးသျႃး ဢၼ်ၸတ်းႁဵတ်း တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းတူၼ်ႈတီးၼၼ်ႉ လုင်းၶုၼ်ထီး ၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈသေ ႁပ်ႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၸုမ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇဢေးသျႃးယဝ်ႉ။

ပုၼ်ႈတႃႇ မိူင်းတႆး တေလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၼၼ်ႉ လုင်းၶုၼ်ထီး ၶဝ်ႈပဵၼ် ၽူႈပွင်ၵၢၼ်ၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ တႄႇဢဝ် မိူဝ်ႈၼၼ်ႉမႃး လုင်းၶုၼ်ထီး လႆႈဢွၵ်ႇသူၼ်းတုမ် လွင်ႈသၢၼ်ၶတ်း ၶုၼ်ဢႅင်းၵလဵတ်ႈသေ တႃႇတေ ဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ မၢၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ 1947 တႄႇဢဝ် လိူၼ်ၾႅပ်ႉၽေႃႇဝႃႇရီႇ 8 ဝၼ်း တေႃႇထိုင် 12 ဝၼ်းၼၼ်ႉ လုင်းၶုၼ်ထီး လႆႈတၢင်တူဝ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးသေ လူင်းလၢႆးမိုဝ်း လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် ဢၼ်ၵိုၵ်းပိုၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၸင်ႇယႃႉပႅတ်ႈ ၸုမ်းလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း လႄႈ ၸုမ်းၶွၼ်ႇၵရႅတ်ႉ မိူင်းတႆးသေ တႄႇတင်ႈပဵၼ် ၸုမ်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ လွတ်ႈလႅဝ်း ၵူၼ်းမိူင်း မိူင်းတႆးယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸုမ်းၼၼ်ႉ လုင်းၶုၼ်ထီး ၶဝ်ႈပဵၼ် ၽူႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း တႃႇၶွတ်ႇၽွတ်ႈ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယဝ်ႉ။

1948 လိူၼ်ၵျၼ်ႇၼဝရီႇ 4 ဝၼ်း ဝၢႆးသေ လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃယဝ်ႉ ၸွမ်းၼင်ႇ ဢူးပသူၺ်ႇ ငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၽသပလ ပၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၼၼ်ႉသေ ဢူးတိၼ်ႇဢေး (မိူင်းတႆး) လႄႈ လုင်းၶုၼ်ထီး လႆႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း တူင်ႉၼိုင်ႈ လွင်ႈသၢၼ်ၶတ်း ၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်း ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈသေ ၶိုင်သၢင်ႈႁၢင်ႈပွင် တႃႇၸွႆႈထႅမ် ၵူၼ်းမိူင်းဝႅတ်ႉၼၢမ်း ဢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈလႄႈ လႆႈလုၵ်ႉတီႈ ၵဵင်းတုင် ထိုင်ၵႂႃႇ မိူင်းၵွၵ်ႇယဝ်ႉ။

လုင်းၶုၼ်ထီးၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လႆႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်း လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်မႃး ၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈ ထိုင်မႃး 1980 လိူၼ်ၵျုၼ်ႇ 7 ဝၼ်းၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ၼွပ်ႇဢၢပ်ႈပၼ် သူးၵုၼ်းမုၼ်ၸိုင်ႈမိူင်း (ၸၼ်ႉပထမ)ယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1998 လိူၼ်ၵျုၼ်ႇ 4 ဝၼ်းၼၼ်ႉ လုင်းၶုၼ်ထီး သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်ၵႂႃႇသေ ၵိုတ်းဝႆႉ မေးၼၢင်းတေႃႇမမၵျီး လႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆး ၸၢႆးၶမ်းပၢင်၊ ၸၢႆးၶမ်းလႅင်ယဝ်ႉ။