1746: Godina

Ovo je članak o godini 1746.

redovna godina koja počinje u srijedu po julijanskom kalendaru.

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

• 8. 1. - Jakobitski ustanak: pretendent Charles Edward Stuart lako zauzima varoš Stirling ali neuspješno opsjeda zamak.
• januar - Pieter van Musschenbroek iz Leidena javlja da je otkrio spravu za skladištenje elektriciteta, prvu vrstu kondenzatora, nazvanu Leidenska tegla (Ewald Georg von Kleist je jesenas nezavisno otkrio istu stvar).
• 17. 1. - Bitka kod Falkirk Muira: Jakobiti poražavaju britanske snage koje su išle deblokirati Stirling, ali u konfuziji ne koriste uspjeh. Britanski komandant gen. Hawley je prije kraja mjeseca zamijenjen vojvodom od Cumberlanda.

• 11. 2. - Britanski premijer Henry Pelham, kao i njegov brat Thomas, daju ostavke zahtevajući da u vladu uđe i William Pitt Stariji - to se ubrzo i događa, s obzirom da kralj George II ne može naći drugo rešenje.
• 17. 2. - Rat za austrijsko naslijeđe (RzAN): Francuzi obustavljaju opsadu Alessandrije, kao znak dobre volje tokom pregovora sa sardinskim kraljem Karlom Emanuelom - ovaj međutim čeka austrijsku koncentraciju u Italiji, omogućenu prošlogodišnjim mirom sa Pruskom, pa da nastavi rat.
• 22. 2. - RzAN: opsada Brisela se završava nakon tri sedmice, Austrijanci se predaju Francuzima maršala Maurica de Saxa.

• 5. 3. - Karlo Emanuel Sardinski nastavlja italijanski teatar Rata za austrijsko nasleđe: napada Asti, čiji se francuski garnizon od 5.000 ljudi predaje tri dana kasnije.
• 10. 3. - U Lahoreu počinje Chhota Ghallughara, "mali masakr", ubijanje Sika - smatra se da ih je do juna stradalo 7.000. Naređeno je uništavanje svetilišta i svetih zapisa.

April/Travanj – Jun/Lipanj

• 16. 4. - Bitka kod Cullodena u kojoj britanska (hanoveranska) vojska pod vojvodom od Cumberlanda uništava škotsku jakobitsku vojsku princa Charlesa Edwarda Stuarta, a što predstavlja kraj Jakobitskog ustanka, simbolični kraj pokušaja Škotske da povrati nezavisnost i raskine uniju sa Engleskom, odnosno posljednju kopnenu bitku na tlu Velike Britanije.
• proleće - General Engelshofen stigao u Petrovaradin da rukovodi razvojačenjem granice - nailazi na otpor Srba, sledeće zime odlazi u Beč po instrukcije.

• 1. 5. - Posvećena još nedovršena Crkva Asamovih, Asamkirche, u Minhenu, privatna crkva braće Asam - važna građevina južnonemačkog poznog baroka.

• 1. 6. - RzAN: Francuzi zauzeli Antverpen.
• 2. 6. - Peterburški ugovor: defanzivni savez Rusije i Austrije protiv Pruske.

 

• 16. 6. - Rat za austrijsko nasljedstvo: Bitka kod Piacenze u kojoj austrijske trupe nanose težak poraz francusko-španskoj vojsci, osiguravši tako kontrolu Habsburgovaca nad najvećim dijelom sjeverne Italije.
• 18. 6. - Potpisan ugovor sa Samuelom Johnsonom za pisanje engleskog rječnika (objavljen 1755).
• 22. 6. - Rat kralja Georga, američki teatar RzAN: iz Francuske kreće Ekspedicija vojvode d'Anvillea prema Novoj Skotiji u Americi, koja se do oktobra završava potpunim neuspehom.
• 29. 6. - Kanonizirana Katarina de Ricci († 1590).

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

• 6. 7. - Prvi karnatički rat, indijski teatar Rata za austrijsko nasljedstvo, između Britanaca i Francuza. Pomorska bitka kod Negapatama je taktički bez pobednika, ali Francuzi dolaze u stratešku prednost.
• 9. 7. - Umire španjolski kralj Filip V, nakon 45 godina na prijestolju - dolazi njegov sin Ferdinand VI, zvani Učeni ili Pravedni (do 1759).
• 9. 7. - Petar Jagodić Kuridža je pušten iz mletačkog zatvora, nakon odsluženih 40 godina kazne.
• jul - Pariski sud je naredio spaljivanje "Filozofskih misli", prvog originalnog Didroovog dela, koje je anonimno objavio.

• 1. 8. - U znak odmazde zbog potpore koju su stanovnici škotskog Visočja dali jakobitskim pobunjenicima, u Škotskoj je na snazi Zakon o proskripciji, čiji je dio Zakon o odjeći, kojim je zabranjeno nošenje kilta (zabrana će biti ukinuta 1782).
• 5. 8. - Gospodar Vlaške Konstantin Mavrokordat, prinuđen problemom odbeglih kmetova, donosi ukaz kojim omogućuje njihov otkup, vlasništvo nad okućnicom i prodaju proizvoda u zamenu za određeni broj dana rada.
• 6. 8. - Umro je Kristijan VI, kralj Danske i Norveške, nasleđuje ga Frederik V (do 1766). Zavisi od savetnika, naročito A. G. Moltkea.
• 10. 8. - RzAN: Bitka kod Rottofredda: franko-španske snage odolevaju austrijskim napadima blizu Piacenze ali se moraju povući prema Đenovi.
• avgust - Počinje Kongres u Bredi, mirovni pregovori Rata za austrijsko nasleđe, razvlače se do 1748.
• 16. 8. - Vojvoda Guastalle Giuseppe Maria Gonzaga umire bez naslednika - zemlju prvo uzima Austrija, a od 1748. je deo špansko-burbonske Parme.
• 18. 8. - U Londonu su, osuđeni za izdaju, posečeni škotski plemići: erl od Kilmarnocka i lord Balmerino (lord Lovat je pogubljen sledećeg aprila).

 

• 4. 9. - Kerdenskim ugovorom je završen Osmansko-persijski rat: granice ostaju iste, Osmanlije priznaju afšaridsku vlast u Persiji, dogovorena razmena poslanstava.
• 6. 9. - RzAN: Austrijanci zauzimaju Đenovu.
• 9. 9. - Rat za austrijsko nasljedstvo: Francuski ekspedicioni korpus zauzima Madras, glavno britansko uporište u Indiji.
• 20. 9. - Princ Stuart je zauvek napustio Škotsku.
• 20. 9. - RzAN: Napad na Lorient: Britanci se iskrcavaju u Bretanji, ali se povlače 7. oktobra nakon bombardovanja grada.
• 30. 9. - RzAN: Austrijanci u Namuru u Belgiji se predaju nakon francuske opsade.

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

• 2. 10. - Francuska flota je zahvaćena olujom kod Madrasa, tonu brodovi Duc d'Orléans, Phénix i Lys sa 1.100 članova posade.
• 11. 10. - RzAN: Bitka kod Rocouxa, blizu Liježa u Belgiji, još jedna je francuska pobeda u Flandriji, ali odlučujuća pobeda je izmakla u ovoj sezoni.
• 22. 10. - Univerzitet Princeton osnovan kao Univerzitet New Jerseya.
• 24. 10. - Bitka na Adyaru: Francuzi su odbili skoro deset puta veću armiju arkotskog nawaba Anwaruddin Khana od Madrasa.
• 28. 10. - Katastrofalni potres pogađa Peru, pri čemu su razoreni Lima i Callao.

• 5. 11. - Tokom turneje po Evropi, nosoroga Claru je u Beču video i carski par Franjo i Marija Terezija.

 

• krajem g. - Šejh Mehmed Užičanin je okupio oko sebe ljude - dogodine izbija buna u užičkom kraju.
• 5. 12. - RzAN: Austro-sardinska invazija Francuske, uz pomoć britanske flote: Browneovi Austrijanci započinju opsadu Antibesa - traje do početka februara, bez uspeha.
• 5. 12. - Dečak Giovan Battista Perasso, zvani Balilla, potakao Đenovljane na pobunu protiv austro-sardinskih okupatora, koji su proterani 11. decembra.
• decembar - RzAN: Francuzi pokušavaju osvojiti britanski Fort st. David kod Cuddalorea u Indiji.
• 19. 12. - Peraštanski gusar Krilo Cvjetković je uhapšen od Turaka kod Drača, dva dana kasnije je obešen. Udovica Garofalija i još tri žene su zatvorene kod skadarskog paše, Peraštani ih otimaju sledećeg maja.
• 21. 12. (stari ili novi kal.?) - Marija Terezija donela odluku "da mitropolit nije glava naroda nego crkve, te tužbe, koje se tiču naroda, neka se ne šilju preko njega."

Kroz godinu

• Mjere apsolutne države utječu i na rimokatoličku crkvu u Habsburškoj monarhiji: strože se zabranjuje objavljivanje papinskih odluka bez državnih odobrenja (placetum regium), cenzura prelazi u ruke državnih nadleštava, ponovo ograničene kompetencije crkvenih sudova, uz papino odobrenje ukinuto nekoliko praznika.
• Vojna granica:
  • Hildburgshausen formirao regimente u Karlovačkom generalatu, uzbuđeni narod i neki viši oficiri pokreću brinjsko-ličku bunu. Regimente su u cijeloj Vojnoj krajini: lička, otočka, ogulinska, slunjska, dvije banske (petrinjska i glinska), križevačka, đurđevačka, gradiška, brodska i petrovaradinska; dijele se na bataljune, kumpanije i općine, časnici vode sve poslove, službeni jezik je njemački.
  • 1746-54 - Reorganizacija vojnih krajina po regimentama; od svih ostalih zemalja Habsburške monarhije traži se 108.000 vojnika a samo od krajina 45.000.
  • Posao formiranja slavonsko-srijemskih regimenti povjeren je feldmaršallajtnantu baronu Engelshofenu (od 1747). U Posavskoj granici obrazovane tri pešačke regimente, Gradiška, Brodska i Petrovaradinska i dve konjičke tj. husarske.
  • 1746-47 - Od krajišnika rasformirane Pomoriške krajine (manji, filijalni, šančevi Jenopolje, Vilagoš, Ohaba, Iratoš, Simanda i Arad) osniva se zemaljska pokrajinska milicija. Raspuštaju se "nacionalne" milicije po ugarskim gradovima (Ostrogon, Đur, Komoran, Siget, Solnok, Veliki Varadin), dobrim delom sastavljene od Srba.
  • Vladislav Fejervari je postaje poslednji šajkaški vojvoda.
  • Otočac, Ogulin, Đurđevac sjedišta su pukovnija. Pakrac je stavljen pod upravu Dvorske komore nakon zarobljavanja baruna Trenka. Karlobag, ranije pod vlašću Kraljevske komore u Beču, dolazi pod Kraljevsku vrhovnu komercijalnu intendencu iz Trsta.
• Novi Sad je darovao dvoru 8.000 forinti, dobiće diplomu sa povlasticama 1748.
• Nakon Jahja-paše Hatibzadea, beogradski muhafiz je Sejid Mehmed-paša Silahdar (1747-48). Jahja-paša je ostao dužan sultanskoj blagajni 17.500 groša, premešten je u Rumeliju, usput mu je naloženo da uguši janičarsku pobunu u Nišu - ali udružio se sa arbanaskim pašama i begovima i krenuo u pohod na grad, s pljačkanjem okolnih sela.
• Izgađena je Preobraženjska crkva u Sentandreji.
• Pećki patrijarh Janićije dao ostavku, orobio je riznicu, ostavivši samo mošti, i s "velikim blagom" otišao u Carigrad - patrijaršija je teret zbog prezaduženosti (biće vaseljenski patrijarh 1761-63). Na pećki tron će 1747-52. doći Atanasije II Gavrilović.
• Ima težih sukoba između Crnogoraca i Albanaca u Kotoru, kao i sledeće godine. Mlečani su preselili 26 Albanaca u Risan i Herceg Novi.
• 1746/47 - U hidžretskoj godini 1159, Mula Mustafa Bašeskija bilježi prve događaje.
• Marija Terezija je prodala jezuitima palatu Neue Favorite za obrazovne potrebe - nastaje Theresianum, škola za državnu službu.
• Višeslavova krstionica premještena iz Nina u Veneciju (vraćena 1942. u Hrvatsku).
• Senjski izaslanik Mateša Antun Kuhačević uhićen je u Beču, pod optužbom za učešće u brinjskoj pobunu - zatočen je skoro do smrti 1772.
• Zbor za širenje vjere ukida Ilirski kolegij u Fermu, pitomci su premješteni u sjemenište u Rimu.
• Pacifik Bizza je imenovan splitskim nadbiskupom (do 1756).
• Nauka i tehnika:
  • Grofica Eva Ekeblad je otkrila metod dobijanja alkohola i brašna od krompira, čime je ušteđeno žito za druge potrebe i smanjena mogućnost gladi.
  • John Roebuck uveo proces olovnih komora za industrijsku proizvodnju sumporne kiseline.
  • Andreas Sigismund Marggraf je izolovao cink, uz detaljniji opis od prethodnika, što vodi komercijalnom procesu.
  • Traktat Charlesa Batteuxa Les beaux arts réduits à un même principe uvodi koncept "lepih umetnosti".

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1746.

• 24. 1. - Gustav III, kralj Švedske († 1792)
• 4. 2. - Tadeusz Kościuszko, poljski državnik i vojskovođa († 1817)
• 30. 3. - Francisco Goya, španski slikar i graver († 1828)
• apr. - Franjo Jelačić, austrijski podmaršal († 1810)
• 9. 5. - Gaspard Monge, pionir deskriptivne i diferencijalne geometrije († 1818)
• 16. 7. - Giuseppe Piazzi, astronom († 1826)
• 11. 9. - Giovanni Battista Venturi, fizičar († 1822)
• 12. 11. - Tiradentes, brazilski revolucionar († 1792)
• Teodor Ilić Češljar, slikar († 1793)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1746.

• 11. 2. - Vasilij Vladimirovič Dolgorukov, ruski feldmaršal (* 1667)
• 19. 3. - Ana Leopoldovna, bivša ruska regentkinja (* 1718)
• 14. 6. - Colin Maclaurin, matematičar (* 1698)
• 9. 7. - Filip V, španjolski kralj (* 1683)
• 22. 7. - María Teresa Rafaela od Španjolske, supruga francuskog dofena (* 1726)
• 6. 8. - Kristijan VI, kralj Danske i Norveške (* 1699)
• 28. 11. - Franz Ferdinand Anton Khevenhüller, austrijski general, slavonski zapovjednik (* 1682)

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)