Umugezi wa Congo, ahahoze hitwa kandi ku mugezi wa Zayire, ni uruzi rwa kabiri rurerure muri Afurika, rugufi kuruta Nili, ndetse nu mugezi wa kabiri munini ku isi ukurikije ubwinshi bw’amazi, ukurikira Amazone gusa.
Ninzuzi zimbitse ku isi, zifite uburebure bwa metero 219.5. Gahunda ya Congo Lualaba ifite uburebure bwa kolometero 4,700, ituma iba umugezi wa cyenda muremure kwisi. Chambeshi ni uruzi rw'umugezi wa Lualaba, naho Lualaba ni izina ry'umugezi wa Congo hejuru y’isumo rya Boyoma, rikagera kuri kolometero 1,800. .
Upimiye hamwe na Lualaba, uruzi runini, uruzi rwa congo rufite uburebure bwa kilometero 4,370. Ninzuzi nini yonyine yambuka Ekwateri kabiri. Ikibaya cya Kongo gifite ubuso bungana na 4,000,000 km , cyangwa 13% by'ubutaka bwose bwa Afurika.
Izina Congo rikomoka mu Bwami bwa Kongo rimwe riherereye ku nkombe y'amajyepfo y'uruzi. Ubwami nabwo bwitiriwe abasangwabutaka Bantu Kongo, bazwi mu kinyejana cya 17 nka "Esikongo". Amajyepfo y'Ubwami bwa Kongo hakwiye gushyirwaho ubwami bwa Kakongo, bwavuzwe mu 1535. Abraham Ortelius yanditseho "Manicongo" nk'umujyi uri ku nkombe z'umugezi ku ikarita ye y'isi yo mu 1564. Amazina yimiryango muri Kongo birashoboka ko yakomotse kumagambo yo guteranira hamwe cyangwa guterana kwimiryango. Izina rya kijyambere ryabaturage ba Kongo cyangwa Bakongo ryatangijwe mu ntangiriro yikinyejana cya 20.
Ikibaya cy'amazi cya congo gifite kilometero 4,014,500, agace kanini kuruta Ubuhinde . Kongo isohoka mu kanwa kayo iri hagati ya 23,000 to 75,000 m , ugereranije ni 41,000 m . Uruzi rutwara buri mwaka toni miliyoni 86 zubutaka bwahagaritswe mu nyanja ya Atalantika hamwe n’inyongera ya 6 ku ijana yuburiri .
Left tributary | Right tributary | Length (km) | Basin size (km²) | Average discharge (m3/s) |
---|---|---|---|---|
Lower Congo (river mouth to Kinshasa) | ||||
M'pozo | 170 | 79 | ||
Kwilu | 284 | 6,500 | 89 | |
Inkisi | 392 | 13,500 | 291 | |
Djoué | 175 | 6,225 | 158 | |
Middle Congo (Kinshasa to the Boyoma Falls) | ||||
Nsele | 193 | 4,500 | 77 | |
Lufimi | 250 | 11,500 | 199 | |
Kasai | 2,153 | 884,370 | 11,600 | |
Léfini | 14,000 | 423 | ||
Nkeni | 8,000 | 249 | ||
Alima | 500 | 21,030 | 700 | |
Likouala | 615 | 69,800 | 1,053 | |
Sangha | 1,395 | 191,953 | 2,471 | |
Irebu | 35 | 7,380 | 106 | |
Ubangi | 2,299 | 651,918 | 5,936 | |
Ruki | 1,200 | 173,790 | 4,500 | |
Ikelemba | 345 | 12,510 | 222 | |
Lulonga | 705 | 76,950 | 2,040 | |
Mongala | 590 | 52,200 | 709 | |
Itimbiri | 535 | 50,490 | 773 | |
Aruwimi | 1,287 | 116,100 | 2,200 | |
Lomami | 1,798 | 109,080 | 2,062 | |
Lindi | 600 | 60,300 | 1,200 | |
Upper Congo (Lualaba; upstream from the Boyoma Falls) | ||||
Maiko | 319 | |||
Lilo | 192 | |||
Ruiki | 126 | |||
Lilo | 93 | |||
Lowa | 600 | 49,590 | 1,625 | |
Ulindi | 690 | 30,240 | 902 | |
Kasuku | 176 | |||
Ambe | 68 | |||
Elila | 670 | 27,360 | 678 | |
Lueki | 59 | |||
Lubutu | 57 | |||
Kunda | 41 | |||
Luama | 320 | 25,000 | 221 | |
Lukuga | 350 | 271,580 | 271 | |
Luvidjo | 240 | 70 | ||
Luvua | 373 | 265,260 | 600 | |
Kalumen- gongo | 67 | |||
Lovoi | 186 | |||
Lufira | 590 | 51,480 | 502 | |
Lubudi | 370 | 27,500 | 192 |
Kongo yo hepfo (uruzi rwi nzuzi kugera Kinshasa ) Hasi ya Kinshasa, kuva kumugezi wa Banana, hari imigezi minini.
Hagati ya Kongo ( Kinshasa kugera ku Isumo rya Boyoma )
This article uses material from the Wikipedia Ikinyarwanda article Umugezi wa Congo, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ibirimo birahari kuri CC BY-SA 4.0 keretse bivuzwe ukundi. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ikinyarwanda (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.