د هنګري د ۱۹۵۶ زکال انقلاب

د هنګري انقلاب د ۱۹۵۶ زکال د اکتوبر په ۲۳مه په بوداپست کې هغه مهال پیل شو کله چې د پوهنتون زده کوونکو له ملکي وګړو وغوښتل د هنګري د پارلمان د ودانۍ مخې ته په هنګري باندې د شوروي اتحاد د سیاسي جغرافیايي (جیوپولټیک) واکمنۍ او همدارنګه د ماتیاش راکوشي د ستالینېستي ادارې پر وړاندې په اعتراض کې ورسره لاس یو کړي. د هنګري زده کړیالانو یوه ډله د هنګري ملي راډیو ته لاړه څو د سیاسي او اقتصادي اصلاحاتو اړوند خپلې شپاړلس غوښتنې د عامو وګړو تر غوږونو ورسوي، خو دوی د راډیو د امنیتي ساتونکو له خوا ونیول شول. هغه مهال چې لاریون کوونکي د راډیو له ودانۍ بهر را ټول شول او د خپلو نیول شوو ملګرو د خوشي کولو غوښتنه یې وکړه د دولتي امنیت ÁVH (Államvédelmi Hatóság) افسرانو په لاریون کوونکو ډزې وکړې او یو شمېر له هغو یې ووژل.

په پایله کې هنګري وګړي د انقلابي ملیشه ځواکونو په توګه د ÁVH پر وړاندې تنظیم شول؛ دوی د هنګري سیمه ئیز کمونېست مشران او د ÁVH افسران ونیول بلاخره یې هغوی مړه او یا راوځړول؛ کمونېزم ضد سیاسي بندیان را خوشي او په وسلو سمبال کړای شول. انقلاب کوونکو خپلو سیاسي، اقتصادي او ټولنیزو غوښتونو ته د لاسرسي په موخه د هنګري له کارګر ګوند (Magyar Dolgozók Pártja) څخه د ښاري حکومتونو واکونه واخیستل او هغه یې سیمه ئیزو شورا ګانو (د کارګرانو شوراګانو) ته وسپارل. د ایمره ناګي نوي حکومت د دولتي امنیت اداره منحل او له وارسا تړون څخه یې د هنګري د وتو اعلان وکړ؛ همدارنګه یې ژمنه وکړه چې آزادې ټاکنې به ترسره کړي. همدا و چې د اکتوبر په وروستیو کې شدیدې نښتې راکمې شوې.

په داسې حال کې چې شوروي اتحاد په پیل کې لیوالتیا لرله چې له هنګري څخه شوروي ځواکونه وباسي، خو د ۱۹۵۶ زکال د نومبر په ۴مه یې انقلاب وځپه او د نومبر تر ۱۰مې نېټې پورې یې د هنګري له انقلابیونو سره جګړه وکړه؛ د هنګري د پاڅون ځپلو په عملیاتو کې ۲۵۰۰ هنګري وګړي او ۷۰۰ روسي سرتېري ووژل شول او همدارنګه ۲۰۰ زره هنګري وګړي اړ شول له هېواده بهر سیاسي پناه وغواړي.

دویمه نړیواله جګړه

په دویمه نړیواله جګړه کې (۱۹۳۹- ۱۹۴۵ زکال) د هنګري پاچاهي (۱۹۲۰-۱۹۴۶ زکال) له نازي آلمان، فاشیستي ایټالیا، د رومانیا له پاچاهۍ او د بلغاریا له پاچاهۍ سره د اتحاد په جوړولو د محور ځواکونو غړی هېواد شو. په ۱۹۴۱ زکال کې د هنګري سلطنتي ځواک په یوګوسلاویا باندې د نازیانو په برید (۶ اپرېل ۱۹۴۱ زکال)، بارباروسا عملیاتو (۲۲ جون ۱۹۴۱ زکال) او په شوروي اتحاد باندې په برید کې ونډه لرله. له دې وروسته په ۱۹۴۴ زکال کې سور پوځ وتوانېد د هنګري د پاچاهۍ پر لور د هنګري سلطنتي پوځ د محور ځواکونو له نورو سرتېرو سره یوځای د شوروي اتحاد له قلمرو څخه شاتګ ته اړ کړي.

د هنګري سلطنت د سره پوځ له خوا د هنګري د پاچاهۍ نیولو له وېرې له متفقینو سره د نابریالي اوربند هڅه وکړه او په دې سره یې له محور ځواکونو سره خیانت وکړ؛ نازیانو هم د مارګریت عملیات (۱۲ مارچ ۱۹۴۴ زکال) پیل کړل څو په هنګري کې نازي پلوه د ملي یووالي حکومت رامنځته کړي؛ د دغو سیاسي - پوځی هڅو سربېره د ۱۹۴۴ زکال په وروستیو کې سره پوځ جرمنانو او نازي پلوه هنګري ځواکونو ته ماته ورکړه. د ۱۹۴۷ زکال د فبروري په ۱۰مه د پاریس د سولې تړون د نازي هنګري پوځي ماته تائید کړه او شوروي اتحاد ته یې د هنګري د پوځي اشغال اجازه ورکړه.

د شوروي اشغال

د دویمې نړیوالې جګړې (۱۹۳۹- ۱۹۴۵ زکال) په پای کې د هنګري پاچاهي د شوروي اتحاد د سیاسي جغرافیايي نفوذ په حوزه کې شامل شو. له جګړې وروسته د سیاسي عواقبو په پایله کې هنګري د څو ګوندي دیموکراسۍ څښتن شو چې د ۱۹۴۵ زکال له پارلماني ټاکنو وروسته له خپلواکو کوچنیو مالکینو، کرنیزو کارګرانو او مدني ټولنې څخه جوړ ائتلافي دولت د لومړي وزیر زولتان ټیلډي تر مشرۍ لاندې رامنځته شو. له دې سره د شوروي اتحاد له اړخه د هنګري کمونېست ګوند په دوامداره توګه له سالامي تاکتیکونو څخه په ګټنې د جزیي سیاسي امتیازاتو د ترلاسه کولو په موخه ګټنه کوله او د ائتلافي دولت سیاسي اقتدار یې په تدریجي ډول را کم کاوه – په داسې حال کې چې د ۱۹۴۵ زکال په پارلماني ټاکنو کې کمونېست ګوند یوازې ۱۷ سلنه رایې خپلې کړې وې.

د ۱۹۴۵ زکال له ټاکنو وروسته د دولتي امنیت (Államvédelmi Hatóság یا ÁVH) کنټرول په ائتلافي حکومت کې د کوچنیو مالکینو د خپلواک ګوند له لاسه ووت او کمونېست ګوند ته وسپارل شو. د دولتي امنیت ادارې غیرکمونیستي سیاسي مخالفین د ګواښلو او دروغو تورنو پر بنسټ وځپل هغوی یې بند ته اچول او همدارنګه به یې شکنجه کول. د څو ګوندي دیموکراسۍ د واکمنۍ څلور کلنه لنډه دوره هغه مهال پای ته ورسېده چې د هنګري سوسیال دیموکرات ګوند له کمونیست ګوند سره ادغام شو او د هنګري د خلکو په کارګر ګوند واوښت چې له امله یې له کوم مخالف لرلو پرته د ۱۹۴۹ زکال په پارلماني ټاکنو کې خپل نوماند معرفي کړ. له دې وروسته د ۱۹۴۹ زکال د اګست په ۲۰مه د هنګري د خلکو جمهوریت د بریا ادعا وکړه او سوسیالیستي دولت یې اعلان کړ؛ په دې سره یې له شوروي اتحاد سره د کمکان (اقتصادي همکاریو شورا) هوکړه د دوه اړخیزو مرستو په موخه لاسلیک کړه او اجازه یې ورکړه چې د سره پوځ سرتېري په هنګري کې مستقر شي.

د شوروي اتحاد د اقتصادي جوړښت څخه په پیروۍ د هنګري د خلکو کارګر ګوند د تولید د وسایلو او طبیعي منابعو په ملي کولو سره د هنګري اقتصادي سیسټم سوسیالیستي کړ. له دې سره تر ۱۹۵۵ زکال پورې د هنګري نسبتا آزادو سیاستونو روڼ آندو او خبریالانو ته اجازه ورکړه چې په آزادنه توګه د راکوشي د ادارې په ټولنیزو او سیاسي پالیسیو نیوکې وکړي. د همدغه نسبي سیاسي ازادیو پر بنسټ د ۱۹۵۶ زکال د اکتوبر په ۲۲ مه د بوداپست د ټکنالوژۍ او اقتصاد پوهنتون د MEFESZ په نامه د زده کړیالانو اتحادیه بېرته تاسیس کړه؛ هغه چې وړاندې له دې د راکوشي دولت د ناسمو سیاسي سیاستونو له امله ممنوع اعلان کړې وه.

ستالینېستي هنګري

په پیل کې د هنګري د خلکو جمهوریت یو سوسیالیستي دولت و چې د ستالینېست ماتیاش راکوشي د کمونیستي حکومت (شاوخوا ۱۹۴۷- ۱۹۵۶ زکال) له خوا اداره کېده چې شوروي اتحاد ته اړوند و. راکوشي د دې لپاره چې خپل دولت د ستالینېستي دولتونو له ایډیالوژیکو لارو چارو سره همغږی کړی د دولتي امنیت له ادارې څخه یې کار واخیست او د هنګري په کمونېست ګوند کې یې په تصفیه کار وکړ؛ هغه ۷۰۰۰ تنه «تیتوئستان» او «تروتسکېستان» په دې تور چې «لویدیځ اجنټان» دي، هغه چې د هسپانیا په کورنۍ جګړه (۱۹۳۶- ۱۹۳۹ زکال) کې یې د نړیوال کمونېزم اړوند د ستالین د اوږد مهاله پلانونه پر وړاندې درېدلي و له صحنې وویستل. د ختیځ بلاک د نورو ستالینېستي دولتونو په پرتله د راکوشي په مشرۍ د هنګري د خلکو جمهوریت د سیاسي، جنسي او مذهبي لږکیو پر وړاندې له پریمانه ځورونې کار واخیست.

په ۱۹۴۹ زکال کې د راکوشي دولت کاردینال یوزف مینډسنټي دیوې نمایشي محکمې په ترڅ کې هنګري ته د خیانت او په هنګري کې د هلوکاسټ په برخه کې له نازي جرمني سره د مرستې په تور محاکمه او سخت شکنجه کړ.

سیاسي فشارونه

له ۱۹۵۰ زکال څخه تر ۱۹۵۲ زکال پورې د دولتي امنیت ادارې له ۲۶۰۰۰ څخه زیات غیر کمونیست هنګري وګړي د خپلو کورنو پرېښودو ته اړ کړل او د هغوی کورونه یې د هنګري د کمونیست ګوند غړو ته ورکړل په دې سره یې د ملت پالو او کمونېزم ضد روڼ اندو له خوا رامنځته کېدوني سیاسي ګواښونه له منځه یووړل. د دوی د ځانګړو سیاستو له مخې کمونیزم ضد هنګري وګړي د اجباري کار کمپونو ته لېږل کېدل، یا شوروي اتحاد ته تبعید کېدل او یا هم د یوې نمایشي محکمې پر مهال وژل کېدل. په قربانیانو کې کمونیست سیاستوال لازلو راک هم شامل و چې د کورنیو چارو د وزیر په توګه یې د دولتي امنیت د ادارې بنسټ اېښی و.

د راکوشي ادارې روزنیز نظام د زحمت کشو روڼ اندو څخه په کار اخیستو چې د هنګري په روسي کېدو کې یې مرسته وکړه سیاسي کړ؛ له دې وروسته په ښوونځیو او پوهنتونونو کې روسي ژبه او کمونیستي سیاسي مطالعات اجباري شول. مذهبي مدرسې ملي شوې او په هغو کې د کلیسا د مشرانو ځای کمونیستي چارواکو ونیو.