خالصہ راج

ਸਰਕਾਰ ਖ਼ਾਲਸਾ Sikh Empire سرکار خالصہ
1799–1849
Flag نشان
ترانہ: دیگ و تیغ و فتح
رنجیت سنگھ ویلے سکھ سلطنت سرخ سرحد دے اندر
حیثیت	سکھ راج
راجگڑھ	گجرانوالہ (1799-1802) لہور (1802-1849)
عمومی زباناں	فارسی (سرکاری), پنجابی
حکومت	رلی ملی بادشاہی
جتھے دار, مہاراجا
• 1733-1735	نواب کپور سنگھ
• 1762-1783	جسا سنگھ اہلوالیہ
• 1801-1839	مہاراجا رنجیت سنگھ
• 1839	کھڑک سنگھ
• 1839-1840	نو نہال سنگھ
• 1841-1843	شیر سنگھ
• 1843–1849	دلیپ سنگھ
مہاراجہ²
تاریخ
• جنرل بابا دی موت بندہ سنگھ بہادر	1799
• دوجی اینگلو سکھ جنگ	1849
رقبہ
[آلہ تبدیل: invalid number]491464 km/189755 mi.
آبادی
• 1849 تخمینہ	3 million
کرنسی	نانک شاہی
ماقبل مابعد درانی سلطنت مرہٹہ سلطنت مسل مغلیا سلطنت کمپنی بہادر ریاست جموں تے کشمیر
موجودہ حصہ	چین  بھارت  پاکستان

تریخ

راج دی نیہہ

خالصا راج دی نیہ سنّ ۱۷۰۷ دے شروعاتی دور ویلے رکھی گئی ہون دا دعویٰ ہو سکدا ہے، جس سال اورنگزیب دی موت اتے مغلیا سلطنت دا ناس ہونا ارمبھ ہویا۔ مغلاں دے بہت زیادہ کمزور ہون نال، دل خالصہ، گورو گوبند سنگھ دی ساجی خالصہ فوج دا انتظامی طور تے سدھاریا وجود، دی اگوائی ہیٹھ ٹھنڈے پئے مغلاں اتے لیہندے کنی پٹھاناں خلاف مہم جاری ہو گئی۔ اس نال فوج دا پسارا ہویا جو اگے جاکے وکھ-وکھ کونفیرسیاں جاں ادھ-ستنتر مسلاں وچّ ونڈ ہو گئے۔ مسلاں دیاں اہنا فوجی ٹکڑیا نے اک-دوجے توں علیٰحدہ علاقے اتے شہر قابو کر لئے۔ بھر، ۱۷۶۲ توں ۱۷۹۹ دے وقوعے دوران، انج لگّ رہا سی جویں مسلداریاں دے سکھ سردار اپنے آپ وچّ ہی آزاد فوجدار بن رہے ہون۔

سامراج دا آغاز رنجیت سنگھ ولوں لہور دا قبضا اس دے افغانی راجے، زمان شاہ درانی توں لیکے ہویا، اتے اسے لڑی تحت افغان، افغان سکھ جنگاں ہارکے پنجاب توں برخاست ہونے شروع ہو گئے، نالے کھیرو-کھیرو ہوئیاں سکھ مسلاں وچّ اکتا ہون لگّ پئی۔ رنجیت سنگھ نوں ۱۲ اپریل ۱۸۰۱ (وساکھی والے دن) پنجاب دا مہاراجہ ایلانیا گیا، جس نال اک سیاسی ایکتا والا صوبہ سرجیا۔ صاحب سنگھ بیدی، گُرو نانک صاحب دی پیڑی وچو، نے تاجپوشی نوں انزام دتا۔ اکلے اک مثل دے مکھی ہون توں پنجاب دے مہاراجہ بنن تکّ، رنجیت سنگھ بہت تھوڑے ہی وکوے وچّ ستا تے قابض ہویا۔ اوہ اپنی فوج نوں تازا سکھلائی، ہتھیاراں تے توپخانےآں نال جدید کرن لگ پیا۔ رنجیت سنگھ دی موت توں بعد، راج اندرونی فٹّ اتے ماڑے سیاسی پربندھا کارن کمزور ہو گیا۔ اخیر، سنّ ۱۸۴۹ تکّ دوجی اینگلو سکھ جنگ وچّ ہارن کرکے ایہہ ایمپائر بریٹیش راج اتے اس توں اگانھ بھارت اتے پاکستان دے حصے آیا۔

صوبے

سنّ ۱۷۹۹ توں ۱۸۴۹ تکّ خالصہ راج دے چار صوبے سن: لہور (پنجاب وچ جو راجدھانی بنیا)، ملتان (ایہہ وی پنجاب وچّ)، پشاور اتے کشمیر۔

مغل سلطنت نال ٹکراں

مغل بادشاواں دیاں سختیاں نے سکھاں نوں اک لڑاکا ٹولی چ پلٹ دتا۔ اٹھارویں صدی چ مغل سلطنت دے ماڑا پین نال پنجاب چ سکھاں نے زور پھڑ لیا۔ پنجاب دے وکھریاں تھانواں ج سکھان نے اپنیاں لڑاکا ٹولیاں بنا لیاں جناں نوں مسل کیا جاندا اے۔ ہر مسل کج ہزار لڑاکیاں نال رل کے بندی سی۔ ہر مسل دا ناں اوس مسل دے سردار دے ناں تے سی۔ ۱۲ سکھ مسلاں پورے پنجاب چ پہلے مغلاں نال تے فیر افغاناں نال لڑ ریاں سن۔ نواب کپور سنگھ تے جسا سنگھ اہلوالیہ نے ۱۲ سکھ مسلاں نوں اکال تخت دے تھلے اک وڈی ٹولی نوں دل خالصہ وچ پلٹ دتا۔ سکرچکیہ مسل دے سردار مہاراجا رنجیت سنگھ نے لہور تے مل مارن دے مگروں ۱۸۰۱ نوں اپنے مہاراجا ہون دی دس دتی۔ ہولی ہولی اونے پورے پنجاب سرحد تے کشمیر تے مل مار لیا۔ اونے ۱۸۳۹ تک راج کیتا۔ اودے مرن تے سکھ سلطنت ٹٹن لگ گئی تے ۱۸۴۹ چ ایدے تے انگریزاں نے مل مار لیا۔

سکھ راج دی پنجاب فوج

پنجاب فوج (جیہنوں لہور فوج وی کیہا جاندا اے) سکھ سلطنت دی ملٹری فورس سی، جہڑی ۱۸۰۱–۴۹ تک دفاع دی ذمیواری سی ۔اس پنجاب فوج دی کل گنتی ۱٬۲۵٬۰۰۰ توں ودھ سی ۔ ایہ اپنے ویلے دی اک ودھیا فوج سی جسدے دیسی کمانڈراں دے نال نال یورپی کمانڈر وی سن جنہاں نے اسدی اساری یورپی سٹنڈر اتے کیتی سی ، ایسے لئی انگریزاں نوں پنجاب اتے مل مارن دی جرات نئیں ہوئی ، بھانویں اوہناں سارے ہندستان اتے مل ماریا ہویا سی ، پر جدوں مہاراجہ رنجیت سنگھ دے مرن مگروں سکھ سلطنت سازشاں دا شکار ہوئی تے فیر پنجاب فوج وی اینہاں سازشاں توں نا بچ سکی تے اینج برطانوی راج نے پہلی تے دوجی اینگلو سکھ جنگ چ سکھ راج نوں ہراون مگروں ۱۸۴۹ء چ برطانوی سلطنت نے پنجاب اتے مل مار لیا ۔

پنجاب دی سکھ سلطنت دے راجے

• مہاراجا رنجیت سنگھ (جم۱۷۸۰, تاجپوشی۱۲ اپریل۱۸۰۱, موت۱۸۳۹)
• مہاراجا کھڑک سنگھ (۱۸۰۱–۱۸۴۰),رنجیت سنگھ دا وڈا پتر
• کنور نونہال سنگھ (۱۸۲۱–۱۸۴۰), رنجیت سنگھ دا پوترا.
• مہاراجہ شیر سنگھ (۱۸۰۷–۱۸۴۳), رنجیت سنگھ دا پتر.
• دلیپ سنگھ (جم۱۸۳۸, تاجپوشی۱۸۴۳, موت۱۸۹۳), رنجیت سنگھ دا سبتوں نکا پتر.

پہلی تے دوجی اینگلو سکھ جنگ جتن مگروں ۱۸۴۹ء چ برطانوی سلطنت نے پنجاب اتے مل مار لیا ۔

جغرافیا

تریخی خالصا راج ایہناں موجودہ سیاسی ونڈا دا بنیا سی:

• پنجاب
  • لہندا پنجاب، لہور راجگڑھ وجوں
  • چڑھدا پنجاب دے کجھ حصے
  • ہماچل پردیش، بھارت دے کجھ حصے
  • جموں، بھارت، قبضا ۱۸۱۶ - ۱۷ جون ۱۸۲۲
• کشمیر، بھارت/پاکستان/چین، جتیا ۵ جولائ‏ی ۱۸۱۹ - ۱۵ مارچ ۱۸۴۶
  • گلگت بلتستان، پاکستان ۱۸۴۲ - ۱۸۴۶
  • لداخ، چین
• درہ خیبر ، افغانستان/پاکستان
  • پشاور، پاکستان، 1818 وچ قبضہ، ۱۸۳۴ وچ دوبارہ قبضہ
  • خیبر تے قبائلی علاقے، پاکستان، برتانت مطابق ہزارا توں بنوں تک ۱۸۱۸ وچّ قبضہ، ۱۸۳۶ وچّ دوبارہ قبضہ

ٹائم لائن

• ۱۶۹۹ - گُرو گوبند سنگھ ولوں خالصہ پرگٹ۔
• ۱۷۱۰–۱۷۱۶, بندہ سنگھ بہادر ولوں مغل راج نوں ہرا پہلا خالصہ راج قائم۔
• ۱۷۱۶–۱۷۳۸, غدر، کوئی اصلی حکومت نہیں؛ دو دہاکیاں لئی مغلاں ولوں ماحول نوں پھر قابو، بھر سکھ بغاوت کر گوریلا وارفیئر وچّ رجھے۔
• ۱۷۳۳–۱۷۳۵, صرف بعد وچّ نہ-منظور کرن لئی، خالصے ولوں مغلاں دے دتے نوابی رتبے نوں پروان۔
• ۱۷۴۸–۱۷۶۷, احمد شاہ ابدالی ولوں حملہ۔
• ۱۷۶۳–۱۷۷۴, چڑھت سنگھ سکرچکیا، سکرچکیا مثل دے مسلدار ولوں گجرانوالا وچ اپنے آپ نوں ستھاپت۔
• ۱۷۶۴–۱۷۸۳, سردار بگھیل سنگھ، کروڑ سنگھیا مثل دے مسلدار ولوں مغلاں نوں ٹیکس لاگو۔
• ۱۷۸۳- دلی اتے لال قلعے تے سکھ قبضہ۔

• ۱۷۷۳, احمد شاہ ابدالی دی موت مگروں اسدے منڈے تیمور شاہ دے پنجاب ولّ کئی حملے۔
• ۱۷۷۴–۱۷۹۰, مہاں سنگھ شکرچکیا مثل دا مسلدار بنیا۔
• ۱۷۹۰–۱۸۰۱, رنجیت سنگھ شکرچکیا مثل دا مسلدار بنیا۔
• ۱۷۹۹, سکھ خالصہ فوج دا گٹھن۔
• ۱۲ اپریل ۱۸۰۱, رنجیت سنگھ نوں بطور مہاراجا وجوں تاجپوشی۔
• ۱۲ اپریل ۱۸۰۱ – ۲۷ جون ۱۸۳۹, مہاراجا رنجیت سنگھ دا راج۔
• ۱۳ جولائ‏ی ۱۸۱۳, اٹک دی لڑائی، سکھ سلطنت دی درانی سلطنت اپر پہلی اہم فتح۔
• مارچ – ۲ جون ۱۸۱۸, ملتان دی لڑائی، افغان سکھ جنگاں دی دوجی لڑائی۔
• ۳ جولائی ۱۸۱۹, شوپیاں دی لڑائی
• ۱۴ مارچ ۱۸۲۳, نوشہرہ دی لڑائی
• ۳۰ اپریل ۱۸۳۷, جمرود دی لڑائی
• ۲۷ جون ۱۸۳۹ – ۵ نومبر ۱۸۴۰, مہاراجہ مہاراجہ کھڑک سنگھ دا راج۔
• ۵ نومبر ۱۸۴۰ – ۱۸ جنوری ۱۸۴۱, رانی چند کور ولوں راج دی مختصر وقفے لئی سنبھال۔
• ۱۸ جنوری ۱۸۴۱ – ۱۵ ستمبر ۱۸۴۳, مہاراجہ مہاراجہ شیر سنگھ دا راج۔
• مئی ۱۸۴۱ – اگست ۱۸۴۲, سینو سکھ جنگ
• ۱۵ ستمبر ۱۸۴۳ – ۳۱ مارچ ۱۸۴۹, مہاراجا دلیپ سنگھ دا راج۔
• ۱۸۴۵–۱۸۴۶, پہلی اینگلو سکھ جنگ
• ۱۸۴۸–۱۸۴۹, دوجی اینگلو سکھ جنگ

مورتاں

• 
  مہاراجا رنجیت سنگھ
• 
  لہور وچ رنجیت سنگھ دی سمادھی
• 
  ہرمندر صاحب

حوالے