Zakon Mniszy: Członek wspólnoty monastycznej

Ten artykuł od 2009-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Początkowo życie mnisze wiązało się z formą pustelniczą. Najstarsze ośrodki życia pustelniczego powstały w ramach Kościoła Koptyjskiego w Egipcie. Ekspansja i rozwój tej formy życia doprowadził do powstania pierwszych wspólnot zakonnych w Europie.

Większość zakonów w Kościele prawosławnym ma charakter mniszy, natomiast w Kościele katolickim istnieją także inne rodzaje zakonów, bardziej nastawione na działalność zewnętrzną. W protestantyzmie zakony mnisze nie występują wcale.

Ta sekcja wymaga określenia jasnych kryteriów wyboru. Kryteria powinny być poparte źródłami, nie mogą naruszać zasady neutralnego punktu widzenia, należy też unikać pustosłowia. Zapoznaj się również z zasadami tworzenia list. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Większość zakonów kontemplacyjnych w Kościele katolickim powstała na początku średniowiecza, choć później też powstały tego rodzaju zakony. W X i XI wieku wszyscy mnisi Zachodu żyli według reguły świętego Benedykta, lecz widoczne były różnice pomiędzy poszczególnymi opactwami, reguła zakonna dostosowywana była do praw zwyczajowych, które decydowały o codziennym życiu mnichów, a także do istniejących warunków lokalnych. Główne jednak zasady reguły pozostawały niezmienianie. W średniowieczu życie klasztorne utożsamiane było z tym, co dobre i podniosłe, a modlitwa za murami klasztoru miała bezpośrednio łączyć ze Stwórcą. Mnisi najbardziej pragnęli bliskości z Bogiem i ojczyzny niebieskiej, dlatego poprzez ascezę i pokorę starali się osiągnąć życie anielskie, dalekie od grzechu i pokus.

Do zakonów kontemplacyjnych Kościoła katolickiego zaliczają się m.in.:

• anuncjatki
• bazylianie
• benedyktyni
• benedyktynki
• betlejemici
• betlejemitki
• cystersi
• cysterki
• dominikanki klauzurowe
• hieronimici
• hieronimitki
• kameduli
• kamedułki
• karmelici
• karmelitanki bose
• kartuzi
• kartuzki
• klaryski
• klaryski kapucynki
• Mali Bracia od Jezusa i Małe Siostry Jezusa
• Monastyczne Wspólnoty Jerozolimskie (mnisi i mniszki)
• norbertanie
• norbertanki
• paulini
• redemptorystki
• trapiści
• trapistki
• wizytki

W wyznaniu prawosławnym osoba decydująca się na życie monastyczne kieruje pisemną prośbę do przełożonego monasteru (cs. swiaszczenno-archimandryty) o przyjęcie do danej wspólnoty monastycznej.

Pierwszy etap życia mnicha stanowi nowicjat (cs. posłuszanije), który trwa najdłużej trzy lata. Posłusznika ubiera się w odpowiedni strój zakonny. Po upływie okresu posłuszanija kandydat podejmuje decyzję w sprawie przyjęcia stanu zakonnego. Jeśli zdecyduje się zostać mnichem, to biskup diecezjalny lub w jego zastępstwie ihumen (przełożony, inaczej namiestnik) monasteru, dokonuje postrzyżyn (cs. postryg). Określa się to jako postryg w riasofor. Riasofor to pierwszy stopień zakonny, który ma na celu wprowadzenie posłusznika w życie mnisze. Nazwa pochodzi od czarnej szaty z szerokimi rękawami (cs. riasa), którą nosi mnich riasoforny. Podczas postrygu w riasofor nie składa się ślubów, dlatego też taki mnich może wystąpić z monasteru, lecz jest to źle widziane. Św. Nil Miroblita(inne języki) omawiając rangę riasoforu ostrzega przed odchodzeniem z monasteru, gdyż popełnia się tym samym wielki grzech.

Po kilku latach, w zależności od rozwoju duchowego danego mnicha, dokonuje się postrygu w mantie. Jest to drugi stopień życia zakonnego. Zostaje się wówczas mnichem mantijnym. Nazwa pochodzi od mantii – płaszcza bez rękawów, spinanego u góry i dołu. W trakcie postrygu w mantie mnich składa śluby wieczyste (posłuszeństwa, czystości i ubóstwa), czyli przyjmuje małą schimę, umierając tym samym dla świata doczesnego. Z tego też powodu nadawane jest mu nowe imię. Od tego momentu nie ma odwrotu, a porzucenie stanu zakonnego jest równoznaczne z wielkim grzechem. Postryg posłusznika w riasofora nie zawsze jest koniecznością. Czasami dokonuje się postrygu od razu w małą schimę.

Z czasem mnich mantijny może jeszcze otrzymać godność igumena lub archimandryty. Nie są to jednak kolejne stopnie, lecz godności, które się nadaje bez postrygu. Godność igumenii można nadać również kobiecie – mniszce, ale już nie godność archimandryty.

Jest jeszcze trzeci stan, ale przyjmowany niezwykle rzadko. Jest to postryg w wielką schimę. Przyjęcie wielkiej schimy oznacza wejście w stan bliski temu, w jakim znajdują się aniołowie. Mnich, który przyjął ten stan, to wielki schimnik (cs. wielikij schimnik). Zmienia się mu zupełnie szaty na tzw. schimę, a jego nakrycie głowy stanowi od tej pory opadający na oczy kaptur. Takiego mnicha zwalnia się z wszelkich obowiązków monasterskich. Nie opuszcza on też w ogóle terenu monasteru, a treść jego życia to wyłącznie post i modlitwa za cały świat. Śluby mnicha mantijnego i schimnika są takie same. Można więc powiedzieć, że pod tym względem mała i wielka schima niczym się nie różnią.

W kwestii postrygów występują pewne różnice pomiędzy tradycją grecką a tradycją słowiańską. W Grecji (np. na Górze Athos), nie ma w ogóle postrygu w małą schimę. Posłusznik jest tam postrzygany najpierw w riasofor, a potem od razu w wielką schimę.

Zarówno w monasterach żeńskich, jak i męskich stopnie życia monastycznego są identyczne, z wyjątkiem stopni kapłańskich, które mogą przyjmować wyłącznie mężczyźni. Nie należy jednak utożsamiać mnicha z kapłaństwem. Święcenia przyjmują jedynie nieliczni i tylko po to, by zapewnić pozostałym braciom życie sakramentalne. Wszyscy mnisi noszą też takie same, czarne szaty.

Schemat stopni monastycznych

Posłusznik
postryg w riasofor;
Mnich riasoforny
postryg w mantie – złożenie ślubów małej schimy;
Mnich mantijny
postryg w wielką schimę – złożenie ślubów wielkiej schimy;
Wielki schimnik

Przedstawionych powyżej stopni monastycznych nie należy postrzegać w kategoriach awansu. Kolejne postrygi służą jako pomoc w jeszcze większych zmaganiach duchowych.

Mnicha posiadającego święcenia diakońskie tytułuje się: ks. hierodiakon (wyższy stopień zakonnego diakonatu to: ks. archidiakon). Natomiast jeśli posiada on święcenia kapłańskie tytułuje się go: ks. hieromnich. W przypadku nadania takiemu mnichowi godności igumena tytułujemy go: ks. igumen, a w przypadku nadania godności archimandryty: ks. archimandryta. Jeśli zaś, któryś z mnichów przyjął wielką schimę i jest jednocześnie diakonem, kapłanem lub została mu nadana któraś z wyżej wymienionych godności, to do jego tytułu dodajemy przedrostek: schi-: schidiakon, schimnich, schiihumen, schiarchimandryta.

Do mnicha posiadającego święcenia diakońskie lub kapłańskie wierni zwracają się: ojcze (cs. otcze). W przypadku, gdy mnich nie posiada święceń: „bracie”, a w przypadku mniszek: „siostro”. Do siostry, której nadano godność ihumenii: „matuszko”.