Pułkownik: Stopień wojskowy

Ten artykuł dotyczy stopnia oficerskiego. Zobacz też: półkownik.

W SZ RP jest to najwyższy stopień wojskowy korpusu oficerów starszych, natomiast w okresie międzywojennym – korpusu oficerów sztabowych. Niższym stopniem jest podpułkownik, a wyższym generał brygady. W większości sił zbrojnych powyżej stopnia pułkownika (ang. i fr. colonel, niem. Oberst, ros. полковник) są stopnie generalskie.

Pułkownik

Wojska Lądowe

STANAG	OF-5
Stopień wyższy	generał brygady
Stopień niższy	podpułkownik
Aktualne oznaczenie stopnia
naramiennik
kurtka nieprzemakalna
Oznaczenie stopnia do 1939
naramiennik
Multimedia w Wiki Commons

Pułkownik – w wojsku polskim w XVII wieku – dowódca pułku będący jednocześnie rotmistrzem podstawowej chorągwi wchodzącej w skład jego pułku. Począwszy od 2 połowy XVII w. mianem pułkownika określa się również porucznika chorągwi pułkownikowskiej, który często faktycznie dowodził pułkiem. W wojsku polskim cudzoziemskiego autoramentu odpowiednikiem pułkownika był oberszter (od XVIII w. zwany już pułkownikiem).

Obecnie w SZ RP oficerowie w stopniu pułkownika pełnią najczęściej służbę na stanowiskach: dowódcy pułku i niektórych brygad, szefów oddziałów sztabów różnych szczebli. Oznaczeniem kodowym stopnia wojskowego w NATO jest OF-5.

Stopień pułkownika występuje również w Straży Granicznej, Służbie Więziennej, Biurze Ochrony Rządu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu Wojskowego i Służby Kontrwywiadu Wojskowego. Odpowiednikiem tego stopnia w Państwowej Straży Pożarnej jest starszy brygadier, a w Policji – inspektor.

W Marynarce Wojennej odpowiada mu stopień komandora.

Oznaczeniem stopnia w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej są dwie belki i trzy gwiazdki.

Zgodnie z przepisami ubiorczymi żołnierzy Wojska Polskiego z 1972 roku pułkownik nosił trzy gwiazdki umieszczone na środku taśmy otokowej w linii równoległej do krawędzi taśmy; odległość między ramionami gwiazdek wynosiła 2 mm. Na daszku czapki garnizonowej – dwa galony szerokości 6 mm naszyte obok siebie w odstępie 2 mm; zewnętrzny naszyty w odległości 6 mm od krawędzi daszka na całej długości jego łuku. Na beretach i furażerkach – dwa paski na lewej stronie beretu (furażerki) długości 3 cm szerokości 5 mm w odstępie 4 mm, umieszczone pod kątem 45° w stosunku do dolnej krawędzi beretu (furażerki) oraz trzy gwiazdki rozmieszczone w linii prostej nad środkiem paska – prostopadle do jego położenia. Pierwszą gwiazdkę umieszczano w odległości 5 mm od paska do podstawy jej ramion, drugą gwiazdkę i następną – w odległości 5 mm od wierzchołka ramienia pierwszej gwiazdki do kąta wklęsłego ramion drugiej gwiazdki.

Na naramiennikach – dwa paski i trzy gwiazdki. Paski szerokości 6 mm umieszczone były w poprzek naramiennika: pierwszy pasek w odległości 1 cm od wszycia rękawa, drugi – 4 mm od pierwszego. Pierwsza gwiazdka umieszczona była na środku naramiennika, w odległości 1 cm od drugiego paska, a druga w odległości 5 mm od wierzchołka ramienia pierwszej gwiazdki do kąta wklęsłego ramion drugiej gwiazdki; trzecia podobnie jak druga.

W myśl Przepisu Ubioru Polowego Wojsk Polskich r. 1919, na naramiennikach kurtki i płaszcza w odległości 1 cm od wszycia, w poprzek naramiennika, naszyte równolegle prosto w odległości 1,5 cm jeden od drugiego dwa płaskie sznureczki srebrne oksydowane szerokości 5 mm. Na środku naramiennika wzdłuż trzy gwiazdki haftowane oksydowanymi nićmi lub wytłaczane pięciopromienne, o ostrych promieniach.

Na wierzchu czapki wzdłuż szwów wierzchu na krzyż od otoka z jednej strony do otoka z drugiej i wzdłuż górnej krawędzi otoka dokoła, naszyty 1 płaski sznurek szerokości 5 mm, srebrny, oksydowany, dookoła otoku naszyte dwa takie same sznurki w odległości 0,5 cm jeden od drugiego. Z przodu pod orzełkiem trzy takież gwiazdki jak na naramiennikach.

W Wojsku Polskim Królestwa Kongresowego oznaką stopnia były szlify gładkie z bulionami, a od 1827 roku szlify gładkie bez gwiazdek.

W Armii Księstwa Warszawskiego oznaką stopnia były epolety z bulionami na obu ramionach.

W Wojsku polskim w okresie Sejmu Wielkiego i w wojsku Kościuszki oznaką stopnia były 3 paski na szlifie.

• Afganistan: Dagarwal
• Arabia Saudyjska i inne kraje arabskie: Aqid (arab. ‏عقيد‎)
• Armenia: Gndapet (orm. գնդապետ)
• Austria: Oberst
• Azerbejdżan: Polkovnik
• Brazylia: Coronel
• Bułgaria: Połkownik (полковник)
• Chiny: shàng xiào (上校)
• Czechy: Plukovník
• Dania: Oberst
• Finlandia: Eversti
• Francja: Colonel
• Grecja: Syntagmatarchis (Συνταγματάρχης)
• Gruzja: Polkovniki (პოლკოვნიკი)
• Hiszpania: Coronel
• Holandia: Kolonel
• Iran: Sarhang (‏سرهنگ‎)
• Izrael: Aluf Mishneh
• Japonia: Taisa (大佐)
• Korea Południowa: daeryeong
• Korea Północna: sangjwa (상좌)
• Litwa: Pulkininkas
• Łotwa: Pulkvedis
• Mongolia: Хурандаа
• Niemcy: Oberst
• Norwegia: Oberst
• Portugalia: Coronel
• Rosja: połkownik (полковник)
• Serbia: Pukovnik
• Słowenia: Polkovnik
• Stany Zjednoczone: Colonel
• Szwajcaria: Oberst
• Szwecja: Överste
• Turcja: Albay
• Ukraina: Połkownyk (полковник)
• Węgry: Ezredes
• Wietnam: Đại tá
• Włochy: Colonnello

Pułkownik jako najwyższy stopień

Niektóre nieduże armie mają pułkownika jako oficera najwyższego stopniem i komendanta, który podlega tylko głowie państwa (poniżej w nawiasach podano przybliżoną liczbę osób w siłach zbrojnych tych państw)

• Antigua i Barbuda (170 osób)
• Benin (4500 osób)
• Kostaryka (ok. 8000 osób)
• Gambia (1900 osób)
• Islandia (100 osób, jedynie na misjach pokojowych)
• Luksemburg (1500 osób)
• Monako (ok. 250 osób)
• Niger (8000 osób)
• Surinam (1800 osób)
• Watykan (110 osób)

Zobacz hasło pułkownik w Wikisłowniku

• Stopnie wojskowe w Polsce

• Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
• Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06229-3.
• Podręcznik dowódcy drużyny; Szkol. 378/69. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
• Przepis Ubioru Polowego Wojsk Polskich. Warszawa: Zakłady Graficzno-Wydawnicze „Książka”, 1919.
• Przepisy ubiorcze żołnierzy Sił Zbrojnych w czasie pokoju; sygn. Mund.–Tab. 3/52. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1952.
• Przepisy ubiorcze żołnierzy Wojska Polskiego; sygn. Mund. 45/71/III. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1972.