Planeta Karłowata: Małe ciało niebieskie

Planety karłowate, wbrew nazwie, nie zaliczają się do planet.

Planetą karłowatą jest obiekt, który:

• znajduje się na orbicie wokół Słońca,
• ma masę wystarczającą, by własną grawitacją pokonać siły ciała sztywnego tak, aby wytworzyć kształt odpowiadający równowadze hydrostatycznej (prawie kulisty),
• nie oczyścił sąsiedztwa swojej orbity z innych względnie dużych obiektów,
• nie jest satelitą planety lub innego obiektu niegwiazdowego.

Termin ten został przyjęty przez Zgromadzenie Generalne Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAU) w Pradze 24 sierpnia 2006. Został on zdefiniowany jedynie dla Układu Słonecznego, jednak czasem jest używany również dla obiektów pozasłonecznych.

Jak dotąd za planety karłowate IAU oficjalnie uznała pięć ciał niebieskich:

• Ceres (obiekt z pasa głównego planetoid)
• Pluton (obiekt Pasa Kuipera, jeden z plutonków)
• Haumea (obiekt Pasa Kuipera, obiekt transneptunowy)
• Makemake (obiekt Pasa Kuipera, obiekt transneptunowy)
• Eris (obiekt dysku rozproszonego)

Spośród nich jedynie Ceres krąży w pasie planetoid między orbitami Marsa i Jowisza. Pozostałe krążą poza orbitą Neptuna; do określenia tej grupy używany jest także termin plutoidy.

Charakterystyka planet karłowatych

Nazwa	Zdjęcie	H [mag]	Średnica [km]	Masa [kg]	Półoś wielka [au]	Okres orbitalny [lata]	Inklinacja [°]	Mimośród	Księżyce
Ceres		3,34	939,4	9,4 ×1020	2,767	4,6	10,59	0,0790	0
Pluton		-0,45	2375	1,303 ×1022 (1,457 ×1022)	39,59	249	17,15	0,2518	5
Haumea		0,20	~1595	4,0 ×1021	42,90	281	28,21	0,1992	2
Makemake		-0,22	~1430	~3,1 ×1021	45,33	305	29,03	0,1648	1
Eris		-1,23	2326	1,66 ×1022	68,13	562	43,75	0,4332	1

Najprawdopodobniej w ciągu najbliższych lat do grona planet karłowatych zostaną zaliczone kolejne ciała. Obecnie znanych jest około 650 obiektów transneptunowych, branych pod uwagę jako możliwe planety karłowate. Nie jest znany ich dokładny kształt, ale na podstawie ich średnic można przypuszczać (opierając się na obserwacji podobnych obiektów), że mają wystarczającą masę, by osiągnąć prawie kulisty kształt. Dla obiektów skalistych minimalna średnica, przy której ciało osiąga kształt odpowiadający równowadze hydrostatycznej, wynosi ok. 900 km, natomiast dla obiektów składających się w dużej części z lodu ta granica może wynosić 200 – 400 km. Obserwacje spektroskopowe wskazują, że duże planetoidy krążące dalej niż Neptun składają się w znacznej części z lodu.

Poniższa lista obejmuje obiekty transneptunowe o absolutnej wielkości gwiazdowej poniżej 4. Oszacowania dotyczące rozmiaru obiektów są bardzo różne, ale większość z nich może mieć średnicę powyżej 700 km. Najprawdopodobniej spełniają one kryterium równowagi hydrostatycznej.

Status planety karłowatej mogłyby uzyskać ponadto trzy inne planetoidy pasa głównego (Pallas, Westa i Hygiea), o ile udałoby się stwierdzić, że spełniają kryterium równowagi hydrostatycznej. Obserwacje sondy Dawn wykazały jednak, że najmasywniejsza z nich Westa nie jest obecnie w równowadze hydrostatycznej.

Osobne artykuły: Dawn (sonda kosmiczna) i New Horizons.

Pierwsze sondy kosmiczne dotarły w pobliże planet karłowatych w 2015 roku, były to misje amerykańskiej agencji NASA: Dawn i New Horizons. W marcu sonda Dawn weszła na orbitę wokół Ceres, a w lipcu sonda New Horizons przeleciała obok Plutona.

Zobacz multimedia związane z tematem: Planeta karłowata

Zobacz hasło planeta karłowata w Wikisłowniku

• lista ciał planetarnych w Układzie Słonecznym
• mezoplaneta

•   Planety karłowate, kanał Astronarium na YouTube, 17 lutego 2018 [dostęp 2023-11-09].