Oniscidea – podrząd lądowych skorupiaków z rzędu równonogów.
Znane są również jako stonogi.
Oniscidea | |
Latreille, 1802 | |
Stonoga murowa (Oniscus asellus) | |
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Typ | |
Podtyp | |
Gromada | |
Rząd | |
Podrząd | Oniscidea |
Podobnie jak większość lub wszystkie równonogi są spłaszczone grzbietobrzusznie, nie posiadają karapaksu i mają głowę zlaną z pierwszym segmentem tułowia. W porównaniu do innych równonogów mają szczątkowe czułki I pary. Wyróżniają się jednak przede wszystkim przystosowaniami do życia na lądzie takimi jak płuca pleopodialne, bardziej lub mniej zamknięta komora lęgowa (marsupium) czy system przewodzący wodę. Opanowały one ląd lepiej niż jakakolwiek inna grupa skorupiaków. Mają 7 par odnóży krocznych.
Należą do nich na przykład stonoga murowa (Oniscus asellus) i prosionek szorstki (Porcellio scaber).
Podobnie jak większość lub wszystkie równonogi są spłaszczone grzbietobrzusznie, nie posiadają karapaksu i mają głowę zlaną z pierwszym segmentem tułowia. Wyróżniają się bardzo krótkimi czułkami I pary (antennae I).
Większość Oniscidea jest lądowa, część amfibiotyczna (np. rodzaje Ligia, Tylos), niektóre wtórnie stały się wodne lub zasiedliły jaskinie. Opanowały one ląd lepiej niż jakakolwiek inna grupa skorupiaków.
Niektóre gatunki występują nawet na pustyniach (np. Hemilepistus reaumuri), na ogół jednak zasiedlają wilgotne siedliska, kryją się pod kamieniami, kawałkami drewna, w ściółce.
Oniscidea wykazują wiele przystosowań do życia na lądzie. Są to m.in. płuca pleopodialne, bardziej lub mniej zamknięta komora lęgowa (marsupium) czy system przewodzący wodę (WCS).
Oniscidea oddychają powietrzem atmosferycznym dzięki narządom wymiany gazowej o nazwie płuca pleopodialne, występującym na egzopoditach pleopodiów.
Płuca pleopodialne w zależności od gatunku wykazują różny stopień złożoności budowy – od odkrytej pofałdowanej powierzchni aż do przykrytych struktur zawierających rozgałęziające się rureczki powietrzne.
Te rureczki powietrzne ze względu na kojarzenie się z tchawkami znane są jako pseudotracheae (pseudotchawki).
U części gatunków płuca są widoczne gołym okiem jako pogrubione białe łatki na powierzchni pleopodiów. Z tego powodu płuca pleopodialne znane są też jako ciała białe.
Gatunki słabo przystosowane do środowiska lądowego mogą oddychać przy pomocy skrzeli, których funkcję pełnią endopodity pleopodiów. Na przykład gatunki z rodzajów Ligia i Ligidium oddychają przy pomocy skrzeli (endopoditów), a w razie potrzeby na lądzie przez pofałdowaną powierzchnię egzopoditów. Funkcja endopoditów jako skrzeli została jednak zachowana u większości lądowych równonogów.
Samice równonogów posiadają komorę lęgową (marsupium), w której noszą jaja rozwijające się do stadium larw manka (manca). Larwy te są podobne do postaci dorosłych. Komora lęgowa znajduje się pod pereonem (tułowiem). Od góry jest ograniczona jego ścianą, od spodu oostegitami czyli płytkami na pereopodiach (odnóżach tułowiowych) samic. Wyrastają one z przednich pereopodiów w liczbie 5 par.
Marsupium Oniscidea jest częściowo lub całkowicie zamknięte. U gatunków typowo lądowych (np. u rodzaju Porcellio) jest ono całkowicie zamknięte i wypełnione płynem wydzielanym przez zwisające z tułowia specjalne wyrostki (kotyledony). Zaopatrują one w ten sposób jaja i larwy manka w substancje odżywcze, wodę i tlen. Wyrostków tych nie mają formy wodne i amfibiotyczne, na przykład Ligiidae i Trichoniscidae. U form amfibiotycznych (np. u rodzaju Ligia), mniej zaawansowanych ewolucyjnie, marsupium jest otwarte na obydwu końcach i przepływa przez nie woda z systemu przewodzcego wodę.
Oniscidea rozwinęły system przewodzący wodę (ang. water conducting system, WCS). Są to rowki w niektórych rejonach powierzchni ciała, utrzymujące wodę dzięki siłom kapilarnym. Bierze on udział w termoregulacji, wydalaniu i osmoregulacji na lądzie.
Oniscidea podobnie jak typowe organizmy wodne są amonioteliczne - wydalają zbędne i szkodliwe produkty przemiany związków azotowych w postaci amoniaku. Jest on usuwany u nich przez szczękowe nefrydium i gruczoły do systemu przewodzącego wodę, skąd wyparowuje do atmosfery. Tylko 10% amoniaku wydalają one z kałem.
System przewodzący wodę nawilża również płuca pleopodialne - jest rozwinięty tym bardziej im mniej zaawansowane są pluca.
Niektóre Oniscidea potrafią zwinąć się w kulkę. Są to Armadillidae, Armadillidiidae, Eubelidae, Sphaeroniscidae, Tylidae, rodzaj Cylisticus (skuliczek) z rodziny Cylisticidae.
Może to być kulka idealna, z czułkami schowanymi do środka (np. kulanka Armadillidium), lub pozostawionymi na zewnątrz (np. skuliczek Cylisticus).
Zwinięcie się w kulkę chroni przed drapeżnikami oraz zmniejsza utratę wody.
W kulkę mogą zwijać się nie tylko gatunki lądowe, ale też wodne z rodzaju Sphaeroma (z rodziny Sphaeromatidae) oraz żyjące w strefie pływów Campecopea (Sphaeromatidae) i Tylos (Tylidae).
W podrzędzie Oniscidea wyróżnia się około 40 rodzin:
Znanych jest około 3700 gatunków Oniscidea. W Polsce występuje niemal 40 gatunków. Wśród bardziej pospolitych lub znanych warto wymienić takie jak:
This article uses material from the Wikipedia Polski article Oniscidea, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 4.0, jeśli nie podano inaczej. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Polski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.