Takson: Jednostka w systematyce organizmów

Takson obejmuje wszystkie zawarte w nim taksony niższego poziomu. Kryterium pokrewieństwa stosowane jest w systemach filogenetycznych, mimo że taksonem w zasadzie może być dowolna grupa organizmów. W taksonomiach ludowych kryteria wyróżniania mogą być inne. W naukowej taksonomii za podstawową kategorię uznaje się gatunek, podczas gdy w taksonomii ludowej uważa się, że jako najbardziej fundamentalna jest postrzegana różnica na poziomie rodzaju (nie zawsze ściśle odpowiadającego rodzajowi w naukowej taksonomii).

Każdemu taksonowi przypisywana jest unikatowa nazwa naukowa. W klasycznej systematyce ewolucyjnej określana jest też ranga konkretnej kategorii systematycznej danego taksonu. W kladystyce wyróżniane są jednostki taksonomiczne nazywane kladami, które często nie mieszczą się w stosunkowo wąskim zakresie kategorii systematycznych.

Ze względu na pochodzenie wyróżnia się:

• takson monofiletyczny – obejmuje wszystkich potomków wspólnego przodka,
• takson polifiletyczny – obejmuje potomków różnych przodków,
• takson parafiletyczny – obejmuje część potomków wspólnego przodka,

Współczesna systematyka organizmów dąży do wyłonienia wyłącznie taksonów monofiletycznych.

Ze względu na złożoność wyróżnia się:

• takson monotypowy – obejmuje tylko jeden takson niższej rangi,
• takson politypowy – obejmuje co najmniej dwa taksony niższej rangi.

 

Organizmom klasyfikowanym w obrębie poszczególnych jednostek taksonomicznych nadawane są nazwy naukowe:

• uninominalne (jednoczłonowe) dla taksonów o randze wyższej od gatunku, np. Ericaceae (rodzina wrzosowate);
• binominalne (dwuczłonowe, binomy) dla gatunku, złożone z nazwy rodzaju, do którego gatunek należy, i epitetu gatunkowego, określającego ściśle dany gatunek;
• trynominalne (trójczłonowe, trynomy) dla podgatunku, złożone z nazwy gatunku, w którym wyróżniono ten podgatunek oraz specyficznej dla niego nazwy podgatunkowej.

Nazwy naukowe są powszechnie nazywane nazwami łacińskimi, ponieważ często wywodzą się z łaciny lub są zlatynizowanymi nazwami pochodzącymi z innych języków.

Zwyczaj nadawania nazw łacińskich narodził się w czasach, gdy łacina była językiem powszechnie stosowanym przez ludzi nauki. Zasady nazewnictwa biologicznego są określane przez odpowiednie kodeksy nazewnictwa botanicznego i zoologicznego. Kodeksy te regulują zasady naukowego nazewnictwa roślin i zwierząt, nie omawiając nazewnictwa w innych językach. Mimo tego, że dla dużej części organizmów istnieją rodzime odpowiedniki nazwy naukowej, wiele roślin i zwierząt określa się mianem tradycyjnym, często bardzo odmiennym od nazwy naukowej. Przykładem może być Vaccinium myrtillus, czyli borówka czernica (polska nazwa zwyczajowa), zwana powszechnie borówką lub czarną jagodą.

Osobne artykuły: Nomenklatura botaniczna i nomenklatura zoologiczna.

Pełna nazwa naukowa obejmuje również cytat, czyli nazwisko (lub jego standardowy skrót) autora diagnozy taksonomicznej oraz datę i źródło opublikowania diagnozy danego taksonu, np.:

Rubus henrici-egonis Holub, Folia Geobot. Phytotax. 26: 334. 1991.

Często spotykana w nazwach naukowych duża litera L. oznacza, że autorem danej nazwy jest Karol Linneusz, szwedzki systematyk, który spopularyzował binominalne nazewnictwo gatunków.

Osobne artykuły: Autor nazwy (botanika) i autor nazwy (zoologia).

Przyrostki nazw

Dla taksonów powyżej rodzaju nazwy systematyczne tworzy się zazwyczaj z użyciem nazwy typowego rodzaju, dodając do niego standardowy przyrostek (sufiks), np. rodzaj Rosa (róża), rodzina Rosaceae (różowate), rząd Rosales (różowce). Przyrostki te zależą od królestwa i zebrane są w poniższej tabeli.

Uwagi:

• Dla zwierząt standardowe przyrostki ustalone są tylko dla taksonów nadrodziny i niższych (artykuł 29.2 ICZN).
• Nazwy taksonów wyższych od rodziny mogą być tworzone na podstawie typowego rodzaju lub też być opisowe, np. Magnoliophyta, Angiospermae, Dicotyledones.

Zobacz hasło takson w Wikisłowniku

• klasyfikacja biologiczna
• typ nomenklatoryczny

• Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. Wrocław: Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-61492-24-5.brak strony w książce