Karol Bunsch: Polski pisarz

22 lutego 1898 w Krakowie, zm. 24 listopada 1987 tamże) – polski pisarz historyczny, tłumacz literatury niemieckiej i angielskiej. Syn rzeźbiarza Alojzego Bunscha i młodszy brat malarza Adama Bunscha.

Karol Bunsch

Karol Bunsch (1980)
Data i miejsce urodzenia	22 lutego 1898 Kraków
Data i miejsce śmierci	24 listopada 1987 Kraków
Narodowość	Polak
Dziedzina sztuki	pisarz historyczny, tłumacz
Odznaczenia
Multimedia w Wiki Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Jego głównym osiągnięciem literackim był wielotomowy cykl powieściowy z czasów piastowskich, znany jako Powieści piastowskie, cieszący się popularnością już od wydania pierwszej książki (Dzikowy skarb, 1945). Opublikował ponadto trylogię o Aleksandrze Wielkim i powieści rozgrywające się w czasach Jagiellonów oraz nowele.

 

 

 

Urodził się w Krakowie, jego ojcem był rzeźbiarz i profesor Państwowej Szkoły Przemysłowej Alojzy Bunsch, matka, Maria Aleksandra z d. Sadłowska pochodziła ze znanej rodziny lwowskich architektów. Zainteresowania historyczne i archeologiczne ojca, który działał również w Towarzystwie Miłośników Historii i Zabytków Krakowa oraz postać przyjaciela domu, wybitnego archiwisty i historyka Adama Chmiela, miały wpływ na kształtowanie się osobowości przyszłego pisarza . Uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie (ob. I Liceum Ogólnokształcące im. B. Nowodworskiego).

Jeszcze przed maturą, mając 17 lat, zaciągnął się w roku 1915 do Legionów Polskich, ukrywając przed komisją rekrutacyjną zbyt młody wiek. Jako żołnierz 4 pułku piechoty III Brygady Legionów przeszedł chrzest bojowy pod Jastkowem. Z powodu choroby i śmierci ojca musiał wystąpić z wojska, wkrótce jednak znalazł się w armii austriackiej, ukończył w 1916 r. szkołę oficerską i trafił na front. Był ranny podczas walk w Karpatach. Za swoją służbę w czasie I wojny światowej otrzymał austriackie Medale za Waleczność (srebrny i brązowy) oraz Krzyż Wojskowy Karola.

Po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 wstąpił powtórnie do odtworzonego 4 pułku piechoty Legionów Wojska Polskiego. Walczył aż do listopada roku 1920 biorąc udział w wojnie polsko-ukraińskiej (1918–1919) oraz polsko-bolszewickiej, był ponownie ranny. Służbę w armii zakończył w stopniu porucznika. Został odznaczony Krzyżem Walecznych i Medalem Niepodległości.

Mimo wojny kontynuował edukację, po zdaniu matury w roku 1916 podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ostatecznie ukończył w roku 1920. Dodatkowo studiował jeszcze filozofię i rolnictwo, ale kierunków tych nie skończył. W 1922 r. uzyskał tytuł doktora praw. Pracę rozpoczął w 1921 r. jako aplikant, a po egzaminie był sędzią w Oświęcimiu w latach 1924-1926, zatrudnił się także w kancelarii notarialnej w Skalbmierzu (1926–1927). Po ślubie w roku 1925 z Zofią Redych, również córką prawnika, wrócił do Krakowa w roku 1926 i po odbyciu aplikacji założył w 1928 r. własną kancelarię adwokacką. W roku 1932 powierzono mu funkcję prawnika miejskiego (syndyka) Krakowa, którym był do wybuchu wojny. Ponownie sprawował ją w latach 1945–1950.

Oprócz kariery prawniczej wiele uwagi poświęcał zajęciom sportowym, uprawiał gimnastykę wyczynową, był wielokrotnym zwycięzcą zawodów strzeleckich w Bractwie Kurkowym, w KS Wawel i TG „Sokół”. Pełnił m.in. od roku 1934 funkcję ostatniego przed II wojną światową prezesa Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie. Uprawiał turystykę i narciarstwo, był zamiłowanym wędkarzem, ale przede wszystkim myśliwym, bardzo aktywnie udzielał się w krakowskim Towarzystwie Łowieckim. Miał pasje kolekcjonerskie, interesował się numizmatyką i zbierał białą broń.

W 1938 otrzymał po raz pierwszy Złoty Krzyż Zasługi, a w 1939 został zmobilizowany i uczestniczył w kampanii wrześniowej. Podczas okupacji niemieckiej utrzymywał się zachowując nadal stanowisko radcy prawnego w krakowskim magistracie. Należał do ZWZ, a następnie do AK.

W latach 1950–1952 zlikwidował kancelarię adwokacką i zakończył karierę prawniczą poświęcając się wyłącznie pisarstwu. Mimo że nie angażował się w żadną działalność polityczną, jego podpis znalazł się w budzących do dziś kontrowersje okolicznościach wśród nazwisk wielu krakowskich literatów pod zbiorową rezolucją ZLP w sprawie tzw. procesu krakowskiego w 1953 r.

Za działalność pisarską otrzymał literacką Nagrodę Miasta Krakowa (1971) oraz Nagrodę I stopnia Ministra Kultury i Sztuki w dziedzinie literatury (1973). Nadano mu ponownie Złoty Krzyż Zasługi w 1956, a w roku 1974 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Został też wyróżniony Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego.

Zmarł 24 listopada 1987 w Krakowie i został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Salwatorskim 30 listopada 1987.

Uchwałą Rady Miasta nazwano w roku 2002 jego imieniem jedną z ulic w Krakowie.

Na przełomie lat 1941–1942 zaczęły powstawać pierwsze szkice powieści, która miała obrazować początki formowania się polskiej państwowości. Zaraz po wojnie zadebiutował powieścią Dzikowy skarb (1945), wkrótce potem ukazały się następne książki opowiadające o kluczowych wydarzeniach w początkach państwa polskiego: Ojciec i syn (1946), Imiennik – Śladem pradziada (1949) oraz Imiennik – Miecz i pastorał (1949). W ten sposób rozpoczął pracę nad cyklem Powieści piastowskich, który rozbudowywał i uzupełniał aż do roku 1984. Kontynuował w nich tradycję polskiej powieści historycznej wywodzącą się od J. I. Kraszewskiego, jednak prosty, niezbyt archaizowany język, wartka akcja i wyraziste, mocno zarysowane charaktery postaci zbliżają jego książki do modelu współczesnej angielskiej literatury historyczno-przygodowej. Sam o swym warsztacie twórczym pisał: „Ponieważ celem mojego pisarstwa jest przyswojenie czytelnikom w sposób przystępny wiedzy o dziejach ojczystych, w przedstawieniu faktów i osób historycznych przyjąłem jako zasadę zgodność z wynikami nauki historii, oczywiście tam, gdzie zgodność taka istnieje”.

 

Oparte na rzetelnej, choć reprezentującej ówczesny sposób interpretowania wiedzy historycznej, jego Powieści piastowskie zdobyły od razu wielką popularność dzięki atrakcyjnej fabule i skrótowej narracji. Ogółem wydania jego książek osiągnęły ok. 5 mln egzemplarzy jeszcze za życia autora. Odtwarzające w zbeletryzowanej formie fakty historyczne książki te podkreślają rolę silnych osobowości w biegu dziejów i konfliktach politycznych.

W następnych latach ukazywały się kolejno: Zdobycie Kołobrzegu (1952), Wawelskie wzgórze (1953) i Psie Pole (1953), w których szczególnie mocno zostały wyakcentowane zmagania z najeźdźcą niemieckim, np. w powieści Psie pole znajduje się ekspresyjny opis obrony Głogowa. Ugruntowały one wcześniejszą popularność i również miały bardzo wysokie nakłady.

W latach 1955–1967 opublikował trylogię o Aleksandrze Wielkim: Olimpias (1955), Parmenion (1967) i Aleksander (1967). Cechujące się niemal filmową konstrukcją narracji fabularnej, na której tle pokazane są ożywiane namiętnościami główne postacie, powieści te spotkały się także z dużym zainteresowaniem, nie osiągnęły jednak ogromnego powodzenia cyklu piastowskiego. Autor przedstawił w nich jeszcze wyraźniej niż w innych książkach wizję historii nie jako procesu, lecz dzieła wybitnych jednostek. Podjęcie tematów związanych ze starożytnością i odkryciami archeologicznymi zaowocowało jednocześnie reportażami z podróży do Egiptu pod wspólnym tytułem Wyprawa pod Psametychem, opublikowanymi w tygodniku „Dookoła Świata” w roku 1957.

W następnych częściach cyklu piastowskiego powiększał i rozszerzał panoramę panowania Piastów do czasów Władysława Łokietka. Były to powieści: Wywołańcy (1958), Rok tysięczny (1961, wydane razem z opow. Obrona Niemczy), Przełom (1964), Powrotna droga (1971), Przekleństwo (1973), Bracia (1976) i Bezkrólewie (1979). Ostatnią z tej serii była napisana w 1984 powieść Odnowiciel, dopełniająca chronologicznie tomy opublikowane jeszcze w latach 40.

Poza cykl Powieści piastowskich wychodziły: O Zawiszy Czarnym opowieść (1958) oraz Warna 1444 (1971), których akcja rozgrywa się w czasach Jagiellonów. W roku 1971 ukazał się także tomik zatytułowany Myśli, zawierający zbiór aforyzmów.

Zajmował się ponadto przekładami z literatury niemieckiej i angielskiej, przetłumaczył m.in.: Stulecie detektywów (1971, wraz z W. Kragen) oraz Stulecie chirurgów (1977) J. Thorwalda, Moje życie I. Duncan (1974) i Trzecią Rzeszę w krzyżowym ogniu pytań R. W. M. Kempnera (1975).

W roku 1986 ukazały się Nowele zebrane, obok wątków historycznych zawierające opowiadania, które można podzielić na trzy grupy tematyczne związane z życiem autora: wojska i wojny, sądu oraz myślistwa. Pod koniec życia zajął się również pisaniem wspomnień doprowadzonych do okresu okupacji hitlerowskiej, które jednak nie zostały wydane.

Po okresie wyraźnego spadku zainteresowania jego twórczością w latach 90. XX wieku, od roku 2000 zaczęły się pojawiać nowe wydania obejmujące Powieści piastowskie i trylogię antyczną, a później także serie audiobooków.

Z tym tematem związana jest kategoria: Twórczość Karola Bunscha.

Cykl Powieści piastowskie

Piastowska seria powieści posiada fabułę, w którą wplecione zostały historyczne daty i miejsca związane z kształtowaniem się polskiej państwowości: historyczne postacie łączą się z postaciami fikcyjnymi:

• Dzikowy skarb (1945; powieść historyczna, której akcja rozgrywa się w początkach panowania Mieszka I)
• Ojciec i syn (1946; powieść, ukazująca konflikt pokoleń, między Bolesławem a jego ojcem Mieszkiem I)
• Rok tysięczny (1961; książka opowiada o rządach Chrobrego, jego konflikcie z Odą i wojnach z Niemcami oraz o życiu św. Wojciecha, uzupełniona jest opowiadaniem Obrona Niemczy, którego akcja rozgrywa się w 1017 roku, z tymi samymi bohaterami)
• Bracia (1976; opowieść ukazuje rządy Mieszka II Lamberta, który w wyniku spisku braci został wplątany w ogromne kłopoty)
• Bezkrólewie (1979; po śmierci Mieszka II rządy obejmuje impulsywny i srogi Bolesław, określany w historii Zapomnianym, wspiera go palatyn Michał Awdaniec)
• Odnowiciel (1984; powieść, opowiadająca o odnowie wyludnionej i zniszczonej Polski przez Kazimierza I Odnowiciela i jego walkach z Mojsławem)
• Imiennik – Śladem pradziada (1949; opowieść tocząca się zaraz po śmierci Kazimierza, opowiadająca o losach woja Domana w czasach Bolesława Szczodrego, łącznie z koronacją króla)
• Imiennik – Miecz i pastorał (1949; kontynuacja poprzedniej części; zaostrza się konflikt między królem Bolesławem a biskupem Stanisławem, który nie wie, że jest marionetką w rękach przebiegłego Sieciecha)
• Przekleństwo (1973; Mieszko Bolesławowic powraca z wygnania. Możni zmęczeni rządami Sieciecha pragną ustanowić Mieszka księciem)
• Zdobycie Kołobrzegu (1952; pierwsze lata panowania Bolesława Krzywoustego i jego dwie wyprawy na Pomorze, dalszy ciąg to Psie Pole)
• Psie Pole (1953; ciąg dalszy Zdobycia Kołobrzegu, wojna z cesarzem Henrykiem V, obrona Głogowa i tytułowa bitwa; wszystkie wymienione wyżej powieści tworzą nieprzerwany ciąg omawiający panowanie wszystkich kolejnych polskich władców)
• Powrotna droga (1971; panowanie Bolesława V Wstydliwego, ponad 100 lat po akcji poprzedniej powieści, najazd Tatarów i wyprawa na Jaćwingów)
• Wawelskie wzgórze (1953; akcja rozgrywa się kilkadziesiąt lat po akcji poprzedniej powieści, czasy Władysława Łokietka i jego walki o koronę królewską oraz zwalczanie buntu krakowskiego, dalszy ciąg to Wywołańcy)
• Wywołańcy (1958; kontynuacja Wawelskiego wzgórza, dalsza część panowania Władysława Łokietka, następna część to Przełom)
• Przełom (1964; kontynuacja dwóch poprzednich powieści, ostatnie lata panowania Władysława Łokietka aż do bitwy pod Płowcami)

Powieści o czasach Jagiellonów

• O Zawiszy Czarnym opowieść (1958)
• Warna 1444 (1971)

Trylogia antyczna o Aleksandrze Wielkim

• Olimpias (1955)
• Parmenion (1967)
• Aleksander (1967)

Nowele

• Dwa opowiadania (1955, Obrona Niemczy oraz Bitwa pod Warną)
• Wilczy los, Cmentarz, Są i tacy, Przygody sędziego (1958, w tomie: W polu i w kniei, autorzy: K. Bunsch, B. Hamera, J. Meissner, E. Paukszta, M. Sadzewicz)
• Nowele zebrane (1986)

Opowiadania dla dzieci i młodzieży

• Żałosne przygody rycerza de Kalw (1957; opowieści oparte na fragmentach książki Psie Pole)

Zbiór aforyzmów

• Myśli (1971)

Przekłady

• Albert Schreiner, Polityka zagraniczna Niemiec: 1871-1945. Cz. 1, 1871-1918 (1956, wraz z K. Rapaczyńskim)
• Richard Aldington, Śmierć bohatera (1958)
• Jürgen Thorwald, Stulecie detektywów (1971, wraz z W. Kragen)
• Isadora Duncan, Moje życie (1974)
• Robert M. W. Kempner, Trzecia Rzesza w krzyżowym ogniu pytań (1975)
• Jürgen Thorwald, Stulecie chirurgów (1977)

• L. M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni, PWN, Warszawa 1995, s. 52.  ISBN 83-01-11593-9
• T. Kudliński, Przedmowa, [w:] K. Bunsch, Nowele zebrane, KAW, Kraków 1986, s. 3-9. ISBN 83-03-01316-5
• Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: słownik biobibliograficzny, JadwigaJ. Czachowska (red.), AlicjaA. Szałagan (red.), t. 1, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1994, s. 351-352, ISBN 83-02-05444-5, OCLC 830052452 .
• J. Pieszczachowicz. Historia bez iluzji (100-lecie urodzin Karola Bunscha). „Zdanie”. nr 1-4, s. 71-72, 1998. 
• Encyklopedia Krakowa, red. A. H. Stachowski, PWN, Warszawa-Kraków 2000, ISBN 83-01-13325-2
• M. Bursztyn, K. Radzymińska, Słownik encyklopedyczny. Literatura polska, Wyd. Europa, Wrocław 2001. ISBN 83-87977-97-7
• Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, BarbaraB. Tylicka (red.), GrzegorzG. Leszczyński (red.), AlicjaA. Baluch, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002, s. 55, ISBN 83-04-04606-7, OCLC 830377723 .
• Wielki leksykon pisarzy polskich, T. 2. Bru – Dąb, red. J. Pieszczachowicz, wyd. Fogra, Kraków 2005. ISBN 83-85719-99-7
• Słownik Pisarzy Polskich, ElwiraE. Buszewicz, ElżbietaE. Zarych (red.), Kraków: Wyd. Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 66, ISBN 978-83-7435-787-6, OCLC 233521626 .
• K. Surowiec, Dyskurs ze współczesnością: o postaciach władców w powieściach piastowskich Karola Bunscha, „Tyczyńskie Zeszyty Naukowe” 2005, nr 1-4, s. 113-125.
• K. Surowiec, Historiozofia Karola Bunscha, [w:] Literatura i język wczoraj i dziś, red. E. Błachowicz, J. Lizak, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2007, s. 209-222.
• Sygnowano: Bunsch – malarstwo, grafika, rzeźba, teatr, literatura, (katalog), Szczecin 2016, s. 16-18.
• J. Bończa-Szabłowski, Wielka planeta Bunsch, „Rzeczpospolita”, 22.04.2016. [dostęp 2016-06-08]
• P. Benken, Jeden z pokolenia – Karol Bunsch w walce o wolną Polskę (1915–1920), „Klio", nr 43 (4)/2017, s. 107–133. ISSN 1643-8191 [dostęp 2018-08-11]

• Karol Bunsch. Polski pisarz historyczny – strona o życiu i twórczości
• Kraków, Miasto literatury UNESCO – Karol Bunsch