Język Grenlandzki: Wariant języka eskimoskiego

kalaallisut) – język z rodziny eskimo-aleuckiej, używany na Grenlandii. Jest czasem uznawany za jeden z wariantów języka inuktikut. Ma trzy główne dialekty: avanersuaq (północna Grenlandia), tunu (wschodnia Grenlandia) i kitaa (zachodnia Grenlandia). Z punktu widzenia typologii lingwistycznej wykazuje charakter aglutynacyjny i polisyntetyczny.

kalaallisut

Obszar	Grenlandia, Dania
Liczba mówiących	ok. 57 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki eskimo-aleuckie Języki eskimoskie Języki inuickie Język grenlandzki
Status oficjalny
język urzędowy	Grenlandia
Organ regulujący	Oqaasileriffik
UNESCO	2 wrażliwy↗
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	kl
ISO 639-2	kal
ISO 639-3	kal
IETF	kl
Glottolog	gree1280
Ethnologue	kal
GOST 7.75–97	эсм 843
WALS	grw
SIL	KAL
Występowanie
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wiki w języku grenlandzkim Słownik języka grenlandzkiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Według danych z 2007 roku posługuje się nim 57 tys. osób (w tym 7 tys. rozproszonych użytkowników na terytorium Danii). W użyciu jest także język duński. Występuje wiele pożyczek duńskich (są to wyrazy związane z chrześcijaństwem).

Funkcję języka standardowego pełni dialekt zachodniogrenlandzki z okolic Sisimiut, Maniitsoq i Nuuk. Mimo że dialekt ten wykazuje pewne odrębności względem innych, można się nim porozumieć także na wschodzie Grenlandii, a nawet w Qaanaaq (Thule). Ponadto na Grenlandii jest wydawanych kilka gazet w tym języku, a publiczna rozgłośnia KNR nadaje w nim programy radiowe i telewizyjne. Aby zapobiec wymarciu języka grenlandzkiego, uczy się go w tamtejszych szkołach.

W przeciwieństwie do wielu innych rodzimych języków Ameryki Północnej nie uchodzi za silnie zagrożony wymarciem (choć przez pewien okres odnotowano duży spadek jego użycia). W latach 70. XX w. znacznie wzrosło jego znaczenie, a od 1979 roku jest objęty statusem języka narodowego. Niemniej dialekt Nuuk przeszedł pewne zmiany pod wpływem powszechnej dwujęzyczności mieszkańców.

Samogłoski

Przed spółgłoską języczkową ([q] albo [ʁ]) fonem /i/ jest realizowany jako [e] albo [ɛ], a /u/ jako [o] albo [ɔ]. Ta alternacja ma odwzorowanie we współczesnej standardowej ortografii: przed i litera oznacza fonem /i/, a – fonem /u/.

Samogłoski podwójne są wymawiane jako dwie mory, fonologicznie są więc sekwencjami samogłosek, nie długimi samogłoskami, zapisywane są jednak za pomocą dwóch samogłosek. Nie ma akcentu wyrazowego jako takiego, ale sylaby ciężkie (z podwójną samogłoską albo przed zbitką spółgłosek) brzmią jak akcentowane. Niektóre rodzaje intonacji również brzmią jak akcentowanie.

Spółgłoski

Symbol pomiędzy ukośnikami // oznacza fonem, a następująca po nim litera to zapis tego fonemu według nowej standardowej ortografii języka grenlandzkiego z 1973.

Fonologia języka grenladzkiego odróżnia się od fonologii innych języków inuickich swoją asymilacją fonetyczną. Przykład: Jedno z najszerzej znanych słów w Inukitut to iglu („dom”); jego odpowiednik zaś w grenlandzkim to illu – inuktitucka zbitka /gl/ została zasymilowana do bezdźwięcznej spółgłoski bocznej.

Język grenlandzki, podobnie jak inne języki inuickie, ma charakter polisyntetyczny i ergatywny. Niemal brak w nim słów złożonych, składa się głównie ze słów pochodnych.

Grenlandzki posiada czasowniki przechodnie i nieprzechodnie. Rozróżnia cztery osoby (pierwszą, drugą, trzecią i obwiatyw), dwie liczby (pojedynczą i mnogą; bez podwójnej, właściwej językowi inuktitut), osiem trybów (oznajmujący, imiesłów, rozkazujący, optativus i trzy rodzaje łączącego), dziesięć przypadków (absolutivus, ergativus, equativus, narzędnik, miejscownik, allativus, ablativus, prolativus; dla niektórych rzeczowników też mianownik i biernik).

 

W przeciwieństwie do kanadyjskich języków eskimo-aleuckich język grenlandzki jest zapisywany alfabetem łacińskim, a nie alfabetem inuktitut (odmianą sylabariusza kanadyjskiego). Specjalna litera, Kra (ĸ), była używana, dopóki reforma ortograficzna z 1973 nie zastąpiła jej literą q.

• A.A. Berge A.A., West Greenlandic, [w:] E.K.E.K. Brown, SarahS. Ogilvie (red.), Concise Encyclopedia of Languages of the World, Amsterdam: Elsevier, 2009, s. 1172–1176, ISBN 978-0-08-087774-7, ISBN 978-0-08-087775-4, OCLC 318247422  (ang.).

• Greenlandic, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2023-09-21]  (ang.).