Igrzyska Wspólnoty Narodów

Pierwsze takie zawody zostały rozegrane w 1930 roku i, z wyłączeniem planowanych igrzysk w 1942 i 1946 roku, rozgrywane są do dzisiaj co cztery lata.

Igrzyska są organizowane przez Federację Igrzysk Wspólnoty Narodów (ang. Commonwealth Games Federation), która kontroluje także program igrzysk i wybiera miasto-gospodarza igrzysk (każdorazowo jest to inne miasto). Oprócz wielu sportów olimpijskich, program igrzysk Wspólnoty Narodów zawiera także sporty nieolimpijskie, takie jak bowls czy netball.

Pomimo iż członkami Wspólnoty Narodów jest 53 państw, w igrzyskach bierze udział 71 różnych reprezentacji. Spowodowane jest to tym, że terytoria zależne i dependencje startują pod własnymi flagami. Tak zwane Home Nations tj. części składowe Zjednoczonego Królestwa – Anglia, Walia, Szkocja i Irlandia Północna także startują jako oddzielne reprezentacje. Jedynie sześć reprezentacji wystartowało we wszystkich edycjach igrzysk Wspólnoty Narodów: Australia, Kanada, Anglia, Walia, Szkocja i Nowa Zelandia. Australia ma na koncie najwięcej zwycięstw w klasyfikacji medalowej – zajęła pierwsze miejsce na dwunastu igrzyskach. Anglia dokonała tego siedem razy, zaś Kanada jeden raz.

Idea organizacji zawodów sportowych dla mieszkańców Imperium brytyjskiego pojawiła się po raz pierwszy w 1891 roku. Pomysłodawcą był John Astley Cooper, który w swoim artykule w The Times zasugerował zorganizowanie: Pan-brytyjski i pan-anglikański konkurs i festiwal, który organizowany co cztery lata podnosiłby zrozumienie i współpracę w Imperium Brytyjskim. Sam Cooper czerpał inspiracje z idei olimpijskiej, a założony przez niego komitet pomagał baronowi Pierre’owi de Coubertin przy realizacji pierwszych edycji nowożytnych igrzysk olimpijskich. W 1911 roku zorganizowano w Londynie Festiwal Imperium z okazji koronacji Jerzego V. Częścią tego festiwalu były multidyscyplinarne zawody sportowe (boks, zapasy, pływanie i lekkoatletyka) rozegrane pomiędzy reprezentantami Zjednoczonego Królestwa, Kanady, Australii i Związku Południowej Afryki. Imprezę tą uznaje się czasami jako "pierwowzór" rozgrywanych później igrzysk Imperium Brytyjskiego.

W 1928 roku, Kanadyjczyk Melville Marks Robinson zainspirowany wydarzeniami na IX Letnich Igrzyskach Olimpijskich ponownie przywrócił ideę organizacji igrzysk dla Imperium. Dwa lata później, w 1930 roku zorganizowano z jego inicjatywy I Igrzyska Imperium Brytyjskiego w kanadyjskim mieście Hamilton, lecz kobiety wzięły udział jedynie w konkurencjach pływackich i skokach do wody. Od 1934 roku kobiety uczestniczą także w zawodach lekkoatletycznych.

Pierwsze Igrzyska Wspólnoty Narodów dla Niepełnosprawnych rozegrano w 1962 roku w Perth i organizowano je do 1974. Osoby niepełnosprawne pierwszy raz wystąpiły na igrzyskach Wspólnoty Narodów w 1994 roku w konkurencjach pokazowych. Od 2002 roku biorą udział w pozostałych dyscyplinach, a ich medale wliczają się do oficjalnej klasyfikacji.

 

Pierwsza edycja igrzysk została rozegrana w 1930 roku jako Igrzyska Imperium Brytyjskiego. Wzięło w niej udział jedenaście reprezentacji. Cykl rozgrywania igrzysk został zakłócony jedynie przez wybuch II wojny światowej, przez co zawody planowane na lata 1942 i 1946 zostały odwołane. W roku 1950. zawody przywrócono i od tamtej pory są one rozgrywane nieprzerwanie. Liczba zawodników biorących udział w jednej edycji igrzysk przekroczyła 1000 podczas Igrzysk w 1958 roku Na igrzyska w 2006 roku liczba zawodników przekroczyła już 4000.

Nigeria była pierwszym krajem, który zbojkotował igrzyska. Miało to miejsce w 1978 roku i był to wyraz sprzeciwu przeciwko kontaktom sportowców nowozelandzkich z Południowej Afryki, gdzie dominował system polityczny oparty na zasadzie apartheidu. Igrzyska w 1986 roku zbojkotowały 32 państwa afrykańskie i karaibskie w ramach protestu przeciwko kontaktom premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher i jej rządu z rządem Afryki Południowej.

Kraje, które były gospodarzami igrzysk największą ilość razy to: Australia (5), Kanada (4) i Nowa Zelandia (3). Sześciokrotnie igrzyska odbyły się w krajach Zjednoczonego Królestwa: trzykrotnie w Szkocji, dwukrotnie w Anglii i raz w Walii. Dwukrotnie igrzyska odbyły się w Azji: w 1998 roku w Malezji i w 2010 roku w Indiach. Także Karaiby gościły u siebie igrzyska – miało to miejsce w 1966 roku na Jamajce.

Dwa miasta były gospodarzami igrzysk więcej niż jeden raz: Auckland (1950 i 1990) i Edynburg (1970, 1986 i niektóre konkurencje w 2014 roku).

Edycja	Rok	Miasto gospodarz	Państwo	Data rozpoczęcia	Data zakończenia	Liczba dyscyplin	Liczba konkurencji	Liczba reprezentacji	Liczba zawodników	Zwycięzca
Festiwal Imperium
I	1911	Londyn	Wielka Brytania	12 maja	1 czerwca	4	9	4	nieznane	Kanada
Igrzyska Imperium Brytyjskiego
I	1930	Hamilton	Kanada	16 sierpnia	23 sierpnia	6	59	11	400	Anglia
II	1934	Londyn	Wielka Brytania	4 sierpnia	11 sierpnia	6	68	16	500	Anglia
III	1938	Sydney	Australia	5 lutego	12 lutego	7	71	15	464	Australia
IV	1950	Auckland	Nowa Zelandia	4 lutego	11 lutego	9	88	12	590	Australia
Igrzyska Imperium Brytyjskiego i Wspólnoty Brytyjskiej
V	1954	Vancouver	Kanada	30 lipca	7 sierpnia	9	91	24	662	Anglia
VI	1958	Cardiff	Wielka Brytania	18 lipca	26 lipca	9	94	36	1122	Anglia
VII	1962	Perth	Australia	22 listopada	1 grudnia	9	104	35	863	Australia
VIII	1966	Kingston	Jamajka	4 sierpnia	13 sierpnia	9	110	34	1050	Anglia
Igrzyska Brytyjskiej Wspólnoty Narodów
IX	1970	Edynburg	Wielka Brytania	16 lipca	25 lipca	9	121	42	1383	Australia
X	1974	Christchurch	Nowa Zelandia	24 stycznia	2 lutego	9	121	38	1276	Australia
Igrzyska Wspólnoty Narodów
XI	1978	Edmonton	Kanada	3 sierpnia	12 sierpnia	10	128	46	1474	Kanada
XII	1982	Brisbane	Australia	30 września	9 października	10	142	46	1583	Australia
XIII	1986	Edynburg	Wielka Brytania	24 lipca	2 sierpnia	10	163	26	1662	Anglia
XIV	1990	Auckland	Nowa Zelandia	24 stycznia	3 lutego	10	204	55	2073	Australia
XV	1994	Victoria	Kanada	18 sierpnia	28 sierpnia	10	217	63	2557	Australia
XVI	1998	Kuala Lumpur	Malezja	11 września	21 września	15	213	70	3633	Australia
XVII	2002	Manchester	Wielka Brytania	25 lipca	4 sierpnia	171	281	72	3679	Australia
XVIII	2006	Melbourne	Australia	15 marca	26 marca	162	245	71	4049	Australia
XIX	2010	Nowe Delhi	Indie	3 października	14 października	171	272	71	6081	Australia
XX	2014	Glasgow	Wielka Brytania	23 lipca	3 sierpnia	171	261	71	4947	Anglia
XXI	2018	Gold Coast	Australia	4 kwietnia	15 kwietnia
XXII	2022	Birmingham	Wielka Brytania	28 lipca	8 sierpnia

Uwagi

¹ Wliczając trzy sporty drużynowe ² Wliczając cztery sporty drużynowe

Gospodarze igrzysk

Miejsce	Państwo	Kontynent	Liczba	Lata
1	Australia	Australia	5	1938, 1962, 1982, 2006, 2018
2	Kanada	Ameryka	4	1930, 1954, 1978, 1994
3	Nowa Zelandia	Oceania	3	1950, 1974, 1990
	Szkocja**	Europa	3	1970, 1986, 2014
	Anglia**	Europa	3	(1911*), 1934, 2002, 2022
6	Indie	Azja	1	2010
	Malezja	Azja	1	1998
	Jamajka	Ameryka	1	1966
	Walia**	Europa	1	1958

Uwagi

* Festiwal Imperium zorganizowany w 1911 roku był prekursorem igrzysk Wspólnoty Narodów, lecz zazwyczaj nie jest on uważany za pierwszą edycję samych igrzysk.

** Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej występuje na igrzyskach w ramach oddzielnych reprezentacji krajów królestwa, jego terytoriów zamorskich i dependencji.

Osobny artykuł: Dyscypliny na igrzyskach Wspólnoty Narodów.

Osobny artykuł: Rekordy igrzysk Wspólnoty Narodów.

Trzydzieści dziewięć dyscyplin sportowych (w tym siedem, w których rozgrywane są zawody osób niepełnosprawnych) zostały zaakceptowane przez CGF jako możliwe do rozgrywania w ramach igrzysk Wspólnoty Narodów. Zostały one podzielone na trzy kategorie:

• Core sports (sporty podstawowe) – dyscypliny sportowe, które muszą być rozgrywane na igrzyskach
• Optional sports (sporty opcjonalne) – dyscypliny, które mogą być włączone do programu igrzysk; o liczbie tych dyscyplin każdorazowo decyduje gospodarz igrzysk;
• Recognized sports (sporty uznane) – dyscypliny, które zostały uznane przez CGF, lecz nie są one na tyle popularne; gospodarz ma prawo do nie przeprowadzenia rywalizacji w żadnej z tych dyscyplin

Core sports	Optional sports	Recognized sports
Badminton   Boks   Bowls   Hokej na trawie   Kolarstwo   Lekkoatletyka   Netball   pływanie   Podnoszenie ciężarów   Rugby 7   Squash	Gimnastyka artystyczna   Gimnastyka sportowa   Judo   Koszykówka   Łucznictwo   Pływanie synchroniczne   Skoki do wody   Strzelectwo   Taekwondo   Tenis stołowy   Tenis ziemny   Triathlon   Wioślarstwo   Zapasy	Bilard   Bowling   Kajakarstwo   Krykiet   Golf   Piłka nożna   Piłka ręczna   Piłka wodna   Rugby league   Siatkówka   Softball   Sportowe ratownictwo wodne   Szermierka   Żeglarstwo

Osobny artykuł: Państwa uczestniczące w igrzyskach Wspólnoty Narodów.

Osobny artykuł: Klasyfikacja medalowa wszech czasów igrzysk Wspólnoty Narodów.

Jedynie sześć krajów wystartowało we wszystkich edycjach igrzysk Wspólnoty Narodów: Australia, Anglia, Kanada, Nowa Zelandia, Szkocja i Walia. Na Igrzyskach Wspólnoty Narodów w Glasgow w 2014 roku wystartowało 71 drużyn reprezentujących kraje i terytoria zależne.

Niektóre państwa nie startują już na igrzyskach Wspólnoty Narodów:

•   Aden – reprezentacja wystąpiła jedynie na Igrzyskach w 1962 roku; później kolonia stała się częścią Federacji Arabii Południowej;
•   Borneo Północne – startowało w latach 1958-1962; później protektorat stał się częścią Malezji;
•   Fed. Arabii Południowej – reprezentacja wystąpiła jedynie na Igrzyskach w 1966 roku; później protektorat uzyskał niepodległość jako Ludowo-Demokratyczna Republika Jemenu i w 1968 roku wystąpił ze Wspólnoty Narodów;
•   Gambia – państwo startowało na igrzyskach w latach 1970-2010; w 2013 roku wystąpiło ze Wspólnoty Narodów;
•   Hongkong – terytorium startowało na igrzyskach w latach 1954-1994; w 1997 roku stało się ono częścią składową Chińskiej Republiki Ludowej i wystąpiło ze Wspólnoty Narodów;
•   Irlandia /   Wolne Państwo Irlandzkie – reprezentacja Irlandii jako całości wystartowała na igrzyskach jedynie w 1930 roku; podczas następnych Igrzysk w 1934 roku reprezentacje Irlandii Północnej i Wolnego Państwa Irlandzkiego wystartowały oddzielnie (dorobek medalowy Irlandii z 1930 roku i Wolnego Pań. Irlandzkiego z 1934 roku jest liczony łącznie); ostatecznie Wolne Pań. Irlandzkie, już jako Republika Irlandii wystąpiło ze Wspólnoty Narodów w 1949 roku;
•   Nowa Fundlandia – startowała na igrzyskach w latach 1930–1934; w 1949 weszła w skład Dominium Kanady jako prowincja Nowa Fundlandia i Labrador;
•   Sarawak – startował w latach 1958-1962; później kolonia stała się częścią Malezji;
•   Zimbabwe – państwo startowało na igrzyskach w latach 1934-2002; w 2003 roku wystąpiło ze Wspólnoty Narodów;

• Igrzyska olimpijskie
• Igrzyska afrykańskie
• Igrzyska azjatyckie
• Igrzyska śródziemnomorskie
• Igrzyska frankofońskie
• Igrzyska Luzofonii

• Strona oficjalna Federacji Igrzysk Wspólnoty Narodów (EN)