Antonín Dvořák: Kompozytor i dyrygent czeski

8 września 1841 w Nelahosevsi, zm. 1 maja 1904 w Pradze) – czeski kompozytor, dyrygent i pedagog.

Antonín Dvořák

portret kompozytora
Imię i nazwisko	Antonín Leopold Dvořák
Data i miejsce urodzenia	8 września 1841 Nelahozeves
Pochodzenie	czeskie
Data i miejsce śmierci	1 maja 1904 Praga
Instrumenty	skrzypce, fortepian, organy
Gatunki	muzyka poważna, muzyka romantyczna
Zawód	kompozytor, dyrygent, pedagog
Odznaczenia
Multimedia w Wiki Commons
Strona internetowa

Był czołowym przedstawicielem czeskiej muzyki narodowej (obok Bedřicha Smetany). Komponował symfonie (najbardziej znana Z Nowego Świata, 1893), kwartety smyczkowe, opery, poematy symfoniczne, pieśni, msze, utwory fortepianowe oraz koncerty – w tym najsłynniejszy Koncert wiolonczelowy h-moll op. 104, o którym Johannes Brahms pisał: „Gdybym wiedział, że wiolonczela jest zdolna do takich rzeczy, sam bym napisał ten koncert”.

Antonín Dvořák urodził się i dorastał w miejscowości Nelahozeves niedaleko Pragi. Jego ojciec František był rzeźnikiem. W latach 1853–1856 młody Antonín Dvořák przebywał w miejscowości Zlonice, gdzie zaopiekował się nim miejscowy kantor i organista Antonín Liehmann, który uczył go gry na skrzypcach, fortepianie i organach. W wieku 16 lat przeniósł się do Pragi, by studiować grę organową w Praskiej Szkole Organowej. Jednocześnie grał na altówce w orkiestrze Teatru Tymczasowego (późniejszego praskiego Teatru Narodowego) pod kierownictwem Bedřicha Smetany.

 

Bardzo wcześnie rozpoczął swoją działalność kompozytorską. 17 listopada 1873 wziął ślub z Anną Čermákovą. Żona Dvořáka zwróciła się o ocenę prac męża do Johannesa Brahmsa, który polecił Dvořáka berlińskiemu wydawcy Simrockowi. To właśnie dla niego Dvořák napisał w 1878 pierwszą część Tańców Słowiańskich, która zyskała entuzjastyczne recenzje. Zajął się również dyrygenturą. W 1884 został zaproszony do Londynu, aby poprowadzić swoje Stabat Mater, dzieło wokalno-instrumentalne, napisane po śmierci jednej z córek.

W 1891 w Birmingham miało miejsce prawykonanie Requiem pod dyrekcją kompozytora (czeska premiera miała miejsce w Národním divadle w Pradze w kwietniu 1892). Dzięki licznym sukcesom Dvořák otrzymał doktorat w Pradze i Cambridge oraz w konserwatorium praskim, gdzie wychował wielu znakomitych czeskich kompozytorów jak Vítězslav Novák i Josef Suk.

W 1892 Dvořák został zaproszony do Stanów Zjednoczonych. Założycielka Narodowego Konserwatorium w Nowym Jorku, Jeanette Thurber chciała pozyskać Dvořáka jako kierownika tejże instytucji. Początkowo wahający się kompozytor przyjął w końcu tę propozycję; w czasie pobytu w Stanach skomponował w 1895 dziewiątą symfonię, jedno ze swych najgłośniejszych dzieł. Jego grób znajduje się na cmentarzu wyszehradzkim w Pradze.

Twórczość Antonína Dvořáka jest syntezą muzyki epok klasycyzmu i romantyzmu. Siła i całkowita jednorodność oraz absolutna indywidualność są obecne przede wszystkim w orkiestracji i instrumentacji. Jego twórczy rozwój przebiegał w kilku etapach: pierwsze kompozycje wyrastały z fascynacji muzyką Beethovena i Schuberta, drugi etap jego starań mieści się już w sferze osobistych odczuć, ujawniając swoiste podejście do percypowania muzyki ze strony formalnej i treściowej.

Trzeci okres jest typowym ukłonem w stronę rodzimej tradycji muzycznej i zwrotem ku czeskim inspiracjom muzycznym (kantata Hymnus, Moravské dvojzpěvy). Szczególnego zabarwienia dodała muzyce Dvořáka dbałość o typowo słowiański charakter twórczości, którym wzbogacił światową muzykę.

Podczas pobytu a Ameryce uległ inspiracjom muzyki afroamerykańskiej i indiańskiej, co objawiło się w jego IX Symfonii Z nowego świata. W ostatnim okresie twórczości muzyka Dvořáka nabiera dojrzałego, indywidualnego kolorytu połączonego z inspiracjami czeskimi bajkami, podaniami i legendami, zwłaszcza ludowymi (opery Diabeł i Kasia, Rusałka).

Antonín Dvořák napisał 9 symfonii, kilka poematów symfonicznych, wielkie utwory instrumentalne (Tańce słowiańskie (Slovanské tance)), utwory wokalne i wokalno – instrumentalne (Stabat Mater, Święta Ludmiła (Svatá Ludmila), Requiem, Te Deum), 5 uwertur koncertowych, wiele utworów kameralnych (w tym najsłynniejszy kwartet smyczkowy F-dur, tak zwany „Amerykański“), koncerty (skrzypcowy, wiolonczelowy i fortepianowy), pieśni (Pieśni biblijne – Biblické písně), muzykę chóralną, utwory fortepianowe (fortepianowa wersja Tańców słowiańskich, wersja orkiestrowa powstała później), 10 oper (najsłynniejsze: Rusałka, Jakobín, Diabeł i Kasia (Čert a Káča), Dimitrij i Armida). Czczony na całym świecie, zmarł nieoczekiwanie w Pradze 1 maja 1904 roku.

Dokumenty i inne pamiątki pozostałe po kompozytorze (autografy, korespondencja, dokumenty, dzieła plastyczne, ówczesne fotografie, programy, plakaty), umieszczone są w Muzeum Antonína Dvořáka, które od momentu swojego powstania w 1932 roku znajduje się w barokowym letnim pałacyku Amerika w Pradze.

W 1889 roku odznaczony został Orderem Korony Żelaznej III klasy.

W 1901 roku został podwyższony przez Franciszka Józefa I do stanu szlacheckiego z tytułem Ritter von Dvořák.

 

Twórczość Antonína Dvořáka jest bogata zarówno ze względu na swoją liczebność, jak i na szerokie spektrum występujących w nim form – liczy niemal 120 opusów, z których większość stanowią wielkie dzieła orkiestrowe i wokalno-instrumentalne oraz muzyczno-dramatyczne.

Symfonie

 

• I symfonia c-moll – „Zlonickie dzwony”, 1865
• II symfonia B-dur op. 4, 1865
• III symfonia Es-dur op. 10, 1873
• IV symfonia d-moll op. 13, 1874
• V symfonia F-dur op. 76, 1875
• VI symfonia D-dur op. 60, 1880
• VII symfonia d-moll „Londyńska” op. 70, 1885
• VIII symfonia G-dur op. 88, 1889
• IX symfonia e-moll „Z Nowego Świata” op. 95, 1893
• Symfonia Neptun, 1893 (niedokończona)

Dzieła wokalno-instrumentalne, oratoria, kantaty, msze

• Hymn „Spadkobiercy Białej Góry” (Dědicové Bílé hory) op. 30, 1872 (przeredagowany w 1880 i 1885)
• Stabat mater op. 58, 1877
• Psalm 149 (Žalm 149) op. 79, 1879 (1887 opracowanie na chór i orkiestrę)
• Ślubna koszula (Svatební košile), op. 69, 1884
• Święta Ludmiła (Svatá Ludmila) op. 71, 1886
• Msza D-dur op. 86, 1887 (wersja z partią organów), 1892 (z orkiestrą)
• Requiem b-moll op. 89, 1890
• Te Deum, op. 103, 1892

Opery

• Alfred, 1870
• Król i węglarz (Král a uhlíř), 1871, 2.wersja – op. 14, 1874
• Tvrdé palice op. 17, 1874
• Wanda op. 25, 1875
• Chłop – szelma (Šelma sedlák) op. 37, 1877
• Dymitr (Dimitrij) op. 64, 1882, 2.wersja – 1894
• Jakobin op. 84, 1888, 1897 (częściowo przerobione)
• Diabeł i Kasia (Čert a Káča) op. 112, 1899
• Rusałka op. 114, 1900
• Armida op. 115, 1903

Koncerty

 

• Koncert A-dur na wiolonczelę i fortepian, 1865
• Romance f-moll na skrzypce i orkiestrę op. 11, 1873/1877
• Koncert fortepianowy g-moll op. 33, 1876 (zmienione 1919)
• Koncert skrzypcowy a-moll op. 53, 1879 (zmienione 1880)
• Koncert h-moll na wiolonczelę i orkiestrę op. 104, 1895

Poematy symfoniczne, utwory orkiestrowe i suity

• Poemat symfoniczny (Rhapsodie a moll) op. 14, 1874
• Wariacje symfoniczne na orkiestrę op. 78, 1877
• Rapsodia słowiańska op. 45 (D-dur, g-moll, As-dur), 1878
• Suita Czeska op. 39, 1879
• Legendy op. 59, 1881
• Husycka op. 67, uwertura, 1883
• Karnawał op. 92, uwertura koncertowa, 1891
• Scherzo capriccioso op. 66, 1883
• Suita A-dur op. 98B, 1895
• Wodnik op. 107, poemat symfoniczny na podstawie ballady Karela Jaromíra Erbena, 1896
• Polednice op. 108, poemat symfoniczny na podstawie ballady Karela Jaromíra Erbena, 1896
• Złoty kołowrotek (Zlatý kolovrat) op. 109, poemat symfoniczny na podstawie ballady Karela Jaromíra Erbena, 1896
• Drewniany gołąb (Holoubek) op. 110, poemat symfoniczny na podstawie ballady K.J. Erbena, 1896
• Pieśń heroiczna (Píseň bohatýrská) op. 111, poemat symfoniczny, 1899
• Tańce słowiańskie op. 46 – I część, 1878
• Tańce słowiańskie op. 72 – II część, 1887

Muzyka kameralna

• Kwintet smyczkowy G-dur, op. 77, 1875
• Kwintet fortepianowy A-dur, op. 81, 1887
• Kwintet smyczkowy Es-dur, op. 97, 1893
• Kwartet smyczkowy Es-dur „Słowiański”, op. 51, 1879
• Kwartet smyczkowy F-dur „Amerykański”, op. 96, 1893
• Kwartet smyczkowy As-dur, op. 105, 1895

Utwory fortepianowe

• Silhouety, op. 8, 1879** Mazurky op. 56, 1880
• Dumka a furiant op. 12, 1884
• Poetické nálady op. 85, 1889
• Suita A dur op. 98, 1894 (później także w wersji na orkiestrę)
• Humoreski op. 101 (najsłynniejsza nr 7, Ges-dur)
• Tańce słowiańskie op. 46 – I część, 1878
• Tańce słowiańskie op. 72 – II część, 1886
• Legendy op. 59, 1881

Pieśni i muzyka chóralna

• Čtyři písně op. 82, 1888 (nr 1 Kéž duch můj sám)
• Písně milostné op.83, 1888 (nr 2 V tak mnohém srdci mrtvo jest)
• Biblické písně op. 99, 1894
• Ave Maria op. 19B, 1877
• Ave Maris Stella op. 19B, 1879
• Moravské dvojzpěvy op. 20 (sopran, tenor + fortepian), 1875
• Moravské dvojzpěvy op. 29, 32 (sopran, alt + fortepian), 1876
• Moravské dvojzpěvy op. 38 (sopran, alt + fortepian), 1877
• Kytice z českých národních písní op. 41, 1877
• Z kytice národních písní slovanských op. 43, 1878
• Pět sborů na texty litevských národních písní op. 27, 1878
• Čtyři sbory op. 29, 1876
• V přírodě op. 63, 1882

Zobacz multimedia związane z tematem: Antonín Dvořák

• szkoły narodowe w muzyce

• Antonín Dvořák – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• Strona poświęcona Antonínowi Dvořákowi (cz.)
• Strona z dziełami Dvořáka w formacie elektronicznym
• Antonín Dvořák – nuty w bibliotece Polona