Świątynia Apollina W Delfach

Świątynia Apollina z wyrocznią delficką stanowiła centrum sanktuarium Apollina w Delfach . W jej wnętrzu skrywał się adyton, gdzie znajdował się omfalos (pol. „pępek ziemi”), złoty posąg bóstwa, święty laur, grobowiec Dionizosa i ustawiony nad wieszczą szczeliną trójnóg, na którym zasiadała Pytia i wydała swoje przepowiednie . Świątynia znana jest z aforyzmów, które widniały u jej wejścia, „Poznaj samego siebie“ (γνῶθι σεαυτόν gnōthi seauton) oraz „Nic ponad miarę“ (μηδὲν ἄγαν mēden agan). Terasę świątyni umacniał kamienny mur poligonalny wzniesiony w 548 roku p.n.e., na którym odkryto prawie 700 inskrypcji. Do świątyni wiodła serpentynami Święta Droga, wzdłuż której wznosiły się pomniki, wota i skarbce miast, w których przechowywano wota i dzieła sztuki świadczące o potędze miast .

Według legendy pierwsza świątynia Apollina w Delfach została wykonana z gałęzi laurowych, druga z wosku pszczelego i piór, przysłanych przez Apolla z mitycznej krainy Hiperborea, a trzecia z brązu . Pierwsza kamienna świątynia miała zostać wzniesiona przez mitycznego herosa Trofoniosa budowniczego Agamedesa, którym miał pomagać sam Apollo . Budowa tej świątyni została opisana przez Homera w Hymnie do Apollina.

Powstanie pierwszej prawdopodobnie kamiennej świątyni datuje się na podstawie badań archeologicznych na VII w. p.n.e. – budowla ta została zniszczona w pożarze w 548 roku p.n.e. 

W ok. 525 roku p.n.e., w miejscu spalonej świątyni, wzniesiono nową z kamienia i marmuru, ufundowaną w dużej mierze przez Alkmaeonidów . Dotacje na budowę świątyni spłynęły z całej Grecji i część kosztów pokryła również Amfiktionia Delficka.

Archaiczny gmach obejmował perystyle doryckie z 6 kolumnami w części tylnej i 15 po bokach . Bogate dekoracje rzeźbiarskie wykonał Antenor z Aten . Na frontonie wschodnim przedstawiono scenę przybycia Apollina z siostrą Artemidą i matką Leto; bogowie ukazani byli na rydwanie otoczonym przez kobiety i mężczyzn . Fronton zachodni zdobiły sceny z Gigantomachii .

Świątynia ta została zniszczona przez trzęsienie ziemi w 373 roku p.n.e.  Kolejna świątynia została wzniesiona dzięki datkom z całej Grecji w latach ok. 366–326 p.n.e.  Jej budowa została opóźniona przez III wojnę świętą (356–346 p.n.e.). Był to perypter dorycki z pronaosem, naosem i opistodomosem . Budowniczymi byli Spintaros z Koryntu, Ksenodoros i Agaton . Dekoracje rzeźbiarskie z marmuru paryjskiego wykonali Praksias i Androstenes .

Po zamknięciu wyroczni na mocy dekretu bizantyjskiego cesarza Teodozjusza z 391 roku zakazującego wróżbiarstwa , świątynia została zniszczona.

Ruiny świątyni to współcześnie część stanowiska archeologicznego w Delfach, które w 1987 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO .

Świątynia z IV w. p.n.e., której ruiny przetrwały do dziś, była perypterem doryckim z pronaosem, naosem i opistodomosem (60,32 × 23,82 m ). Tak jak jej poprzedniczka miała 6 kolumn w części tylnej i 15 po bokach . Dwie kolumnady po 8 kolumn jońskich dzieliły naos na trzy nawy  – północna liczyła prawdopodobnie 8 kolumn i południowa jedynie 6 z powodu znajdującej się tam bazy posągu . W części zachodniej znajdował się adyton z omfalosem i wyrocznią .

Fronton wschodni zdobiły postaci Apollina i muz, a zachodni Dionizosa i menad . Nie do końca wiadomo, dlaczego Dionizos został uhonorowany na równi z Apollinem, niektórzy badacze upatrują w tym wpływów macedońskich, inni – ateńskich. Metopy były pozbawione dekoracji rzeźbiarskiej i w 279 roku p.n.e. zostały ozdobione tarczami Persów po zwycięstwie w bitwie pod Maratonem.

• Kristin M. Heineman: The Decadence of Delphi: The Oracle in the Second Century AD and Beyond. Routledge, 2017. ISBN 978-1-317-03627-2. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• E. Partida: Delphi – Description. [w:] Ministry of Culture and Sports [on-line]. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• Perseus Digital Library Project: Delphi, Temple of Apollo (Building). [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• Photios M. Petsas: Delphi: Monuments and Museum. Athens: Krene Editions, 2019. (ang.).
• Zdzisław Piszczek (red.): Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: PWN, 1990. ISBN 83-01-03529-3.
• Delphi. W: Trudy Ring, Robert M. Salkin, Noelle Watson, Sharon La Boda, Paul Schellinger: International Dictionary of Historic Places: Southern Europe. Taylor & Francis, 1994. ISBN 978-1-884964-02-2. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• Michael Scott: Delphi: A History of the Center of the Ancient World. Princeton University Press, 2014. ISBN 978-1-4008-5132-4. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• A. Tsaroucha: Temple of Apollo at Delphi. [w:] Ministry of Culture and Sports [on-line]. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• UNESCO: Archaeological Site of Delphi. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).