ਸੈਮ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ
ਸੈਮ ਹੋਰਮੁਸਜੀ ਫ੍ਰਾਮਜੀ ਜਮਸ਼ੇਦਜੀ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ (Gujarati: સામ હોરમૂસજી ફરામજી જમશેદજી માણેકશા) ਦਾ ਜਨਮ 3 ਅਪਰੈਲ 1914 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਰਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ ਨੂੰ ਸੈਮ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀ ਆਗੂ ਸੀ। ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀ ਅਫ਼ਸਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ 1973 ਵਿੱਚ ਫੀਲਡ ਮਾਰਸ਼ਲ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਣਮੱਤੇ 4 ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਫੌਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ 5 ਜੰਗਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਪਾਈ। ਉਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਸੇਵਾ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਿਸ਼ਵ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। 1969 ਵਿੱਚ ਮਾਣਕਸ਼ਾਹ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਸੱਤਵਾਂ ਮੁੱਖੀ ਬਣਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ 1971 ਦੀ ਭਾਰਤ - ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਲੜੀ ਗਈ। ਇਸ ਜੰਗ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਲਗ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ 93,000 ਫ਼ੌਜੀ ਕੈਦ ਕੀਤੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ-ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਸੀ।
ਸੈਮ ਮਾਣਕਸ਼ਾਹ | |
|---|---|
 Field Marshal Sam Manekshaw 8th Chief of Army Staff (Pictured wearing General's insignia ca. 1970) | |
| ਛੋਟਾ ਨਾਮ | ਸੈਮ ਬਹਾਦੁਰ |
| ਜਨਮ | 3 ਅਪ੍ਰੈਲ 1914 ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ |
| ਮੌਤ | 27 ਜੂਨ 2008 (ਉਮਰ 94) Wellington, ਤਮਿਲ ਨਾਡੂ |
| ਦਫ਼ਨ | |
| ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ |  British India (1947 ਤੱਕ)  India (after 1947) |
| ਸੇਵਾ/ |  ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ |
| ਸੇਵਾ ਦੇ ਸਾਲ | 1934–2008 |
| ਰੈਂਕ |  Field Marshal |
| ਲੜਾਈਆਂ/ਜੰਗਾਂ | ਦੂਜਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ 1947 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕ ਜੰਗ Sino-Indian War 1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕ ਜੰਗ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਮੁਕਤੀ ਸੰਗਰਾਮ 1971 |
| ਇਨਾਮ | ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ Military Cross |
| ਦਸਤਖ਼ਤ |  |
ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ 1932 ਵਿੱਚ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਿਖੇ ਇੰਡੀਅਨ ਮਿਲਟਰੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਾਖਲੇ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਚੌਥੀ ਬਟਾਲੀਅਨ, 12ਵੀਂ ਫਰੰਟੀਅਰ ਫੋਰਸ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਮਿਲਟਰੀ ਕਰਾਸ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ 8ਵੀਂ ਗੋਰਖਾ ਰਾਈਫਲਜ਼ 'ਤੇ ਮੁੜ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 1947 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਜੰਗ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਮਾਣਕਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਪਈ ਸੀ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਪੈਦਲ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮਿਲਟਰੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਵਿਖੇ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਹ 1952 ਵਿੱਚ 167 ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣਿਆ ਅਤੇ 1954 ਤੱਕ ਇਸ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਰਿਹਾ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਆਰਮੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿਖੇ ਮਿਲਟਰੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ।
ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਡਿਫੈਂਸ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਹਾਈ ਕਮਾਂਡ ਦਾ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ 26ਵੇਂ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਜਨਰਲ ਅਫ਼ਸਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਡਿਫੈਂਸ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਸਟਾਫ ਕਾਲਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡੈਂਟ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ। 1961 ਵਿੱਚ, ਮਾਣਕਸ਼ਾਅ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਬਾਰੇ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਕਿਹਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਗਿੱਛ 'ਚ ਬਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਨਵੰਬਰ 1962 ਵਿੱਚ ਆਈ.ਵੀ. ਕੋਰ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ, ਮਾਣਕਸ਼ਾਅ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਕੇ ਫੌਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਕਮਾਂਡ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ 1964 ਵਿੱਚ ਪੂਰਬੀ ਕਮਾਂਡ 'ਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ।
ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਕੋਰ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ 1969 ਵਿੱਚ ਸੈਨਾ ਸਟਾਫ ਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਮੁਖੀ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ 1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਜੇਤੂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਚਲਾਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦਸੰਬਰ 1971 ਵਿੱਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ।
ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਮੌਤ
ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ ਨੇ 22 ਅਪ੍ਰੈਲ 1939 ਨੂੰ ਬੰਬੇ ਵਿਖੇ ਸਿਲੂ ਬੋਡੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੀਆਂ ਦੋ ਬੇਟੀਆਂ, ਸ਼ੈਰੀ ਅਤੇ ਮਾਇਆ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਜਾ) ਸਨ, ਜੋ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1940 ਅਤੇ 1945 ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ। ਸ਼ੈਰੀ ਨੇ ਬਟਲੀਵਾਲਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਂਡੀ ਹੈ। ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਏਅਰਵੇਜ਼ ਨੇ ਇੱਕ ਮੁਖਤਿਆਰ ਵਜੋਂ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਾਇਲਟ ਦਾਰੂਵਾਲਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ। ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਕੋਲ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਰਾਓਲ ਸੈਮ ਅਤੇ ਜਹਾਨ ਸੈਮ ਹਨ।
ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ ਦੀ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਵੈਲਿੰਗਟਨ ਦੇ ਮਿਲਟਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਖੇ ਨਮੂਨੀਆ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੇਚੀਦਗੀਆਂ ਕਾਰਨ 27 ਜੂਨ 2008 ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 12:30 ਵਜੇ 94 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਖਬਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸ਼ਬਦ "ਮੈਂ ਠੀਕ ਹਾਂ!" ਸਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਉਟਕਾਮੁੰਡ (ਊਟੀ) ਵਿੱਚ ਪਾਰਸੀ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿਖੇ, ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਕਬਰ ਦੇ ਨਾਲ, ਮਿਲਟਰੀ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ ਕਈ ਵਿਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਘਿਰ ਗਿਆ, ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ.ਆਈ.ਪੀ. ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ। ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੌਮੀ ਸੋਗ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੇ ਨੇਤਾ ਵਾਲਾ ਬਣਦਾ ਸਨਮਾਨ ਉਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਪੋਤੇ-ਪੋਤੀਆਂ ਸਨ।
ਅਹੁਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ
| Insignia | Rank | Component | Date of rank |
|---|---|---|---|
_OF-1a.svg) | ਦੂਜਾ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ | ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | 4 ਫਰਵਰੀ 1934 |
_OF-1b.svg) | ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ | ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | 4 ਮਈ1936 |
_OF-2.svg) | ਕੈਪਟਨ | ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | ਜੁਲਾਈ 1940 (acting) 1 ਅਗਸਤ 1940 (ਥੁੜ੍ਹ-ਚਿਰਾ) 20 ਫਰਵਰੀ 1941 (ਜੰਗ-ਅਧਾਰਿਤ) 4 ਫਰਵਰੀ 1942 (ਖ਼ਾਸ ਕੰਮਾਂ ਲਈ) |
_OF-3.svg) | ਮੇਜਰ | ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | 7 ਅਗਸਤ 1940 (acting) 20 ਫਰਵਰੀ 1941 (temporary) 4 ਫਰਵਰੀ 1947 (substantive) |
_OF-4.svg) | ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਲੋਨਲ | ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | 30 ਅਕਤੂਬਰ 1944 (local) 5 ਮਈ 1946 (acting) |
| | ਮੇਜਰ | ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | 15 ਅਗਸਤ 1947 |
_OF-5.svg) | ਕੋਲੋਨਲ | ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | 1948 (acting) |
_OF-6.svg) | ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ | ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | 1948 (acting) |
 | ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ-ਕੋਲੋਨਲ | ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | 26 ਜਨਵਰੀ 1950 (substantive; recommissioning and change in insignia) |
 | ਕੋਲੋਨਲ | ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | 4 ਫਰਵਰੀ 1952 |
 | ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ | ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | 26 ਫਰਵਰੀ 1950 (acting) 4 ਫਰਵਰੀ 1957 (substantive) |
 | ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ | ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ | 20 ਦਸੰਬਰ 1957 (acting) 1 ਮਾਰਚ 1959 (substantive) |
 | ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ | ਭਾਰਤੀ ਆਰਮੀ | 2 ਦਸੰਬਰ 1962 (acting) 20 ਜੁਲਾਈ 1963 (substantive) |
 | ਜਨਰਲ (ਸੀ.ਓ.ਏ.ਐਸ.) | ਭਾਰਤੀ ਆਰਮੀ | 8 ਜੂਨ 1969 |
 | ਫ਼ੀਲਡ ਮਾਰਸ਼ਲ | ਭਾਰਤੀ ਆਰਮੀ | 1 ਜਨਵਰੀ 1973 |
ਹਵਾਲੇ
This article uses material from the Wikipedia ਪੰਜਾਬੀ article ਸੈਮ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ਇਹ ਸਮੱਗਰੀ CC BY-SA 4.0 ਹੇਠ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki ਪੰਜਾਬੀ (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.