Чосон

Өмнө нь байсан Курё улсын жанжин И овогт Сон-ге 1388 онд төрийг эргүүлж 1392 онд шинэ улсыг эмхлэн байгуулж Чосоны Тайзу (эхний хаан) гэгдэв. Чосон улс ихэнх дээр үеийн улс гүрний адил хаант засагтай улс (эзэнт улс) бaйв. Улсын эзэн нь ван (왕 wang) учир вант улс гэж нарийвчилж ойлгоно.

Их Чосон 조선국 (1392–1894) 朝鮮國 대조선국 (1894–1897) 大朝鮮國
1392–1897
Дээд тал: Туг (1883–1897) Доод тал: Хааны далбаа Хааны сүлд Сүлд (c. 1884–1897)
Тамга
1433 онд Сэжун ван Зүрчидийг байлдан дагуулсны дараах Чосоны нутаг дэвсгэр
Төлөв	Мин ба Чин улстай алба гувчуурын харилцаа (1401–1895)a Чин улсын хараат улс (1882–1895) Японы эрх мэдлийн нөлөөний дор (1895–1897)
Нийслэл	Гол : Ханьсон (одоогийн Сөүл) (1394–1399/1405–1897) Түр : Кэгён (1392–1394/1399–1405)
Албан ёсны хэл	Дундад Солонгос, Эрт орчин үеийн Солонгос хэл, Сонгодог Хятад хэл:243,  329:74
Шашин	Күнзийн сургаал (төрийн үзэл суртал), Буддизм, Шаманизм, Бомбын шашин, Христ (1886 онд хүлээн зөвшөөрөгдсөн)
Ард түмний нэршил	Солонгосчууд
Төр засаг	Хэмжээгүй эрхт хаант засаг
Ван (王)
• 1392–1398	Тэжу (анхны)
• 1864–1897	Кожон (сүүлчийн)
Төрийн тэргүүний зөвлөх
Хууль тогтоох байгууллага	Байхгүй (зарлигаар захирах) (1894 он хүртэл) Jungchuwon [ko] (1894 оноос)
Түүх
• Тэжу хаан ширээнд залрав	8 сарын 5, 1392
• Солонгос цагаан толгойн дэлгэрүүлэлт	10 сарын 9, 1446
• Японы довтолгоонууд	1592–1598
• 1-р болон 2-р Манжын довтолгоо	1627, 1636–1637
• 1876 оны Японы-Солонгосын гэрээ	2 сарын 26, 1876
• Шимоносекийн гэрээ	4 сарын 17, 1895
• Солонгосын эзэнт гүрнийг тунхагласан	10 сарын 13, 1897
Хүн ам
• 1432	766,000
• 1519	3,300,000
• 1669	5,018,000
• 1721	6,970,000
• 1864	6,830,000
Мөнгөний нэгж	Мүнь (1423–1425, 1625–1892) Ян (1892–1897)
Өмнө нь Дараа нь Курё Тамна Солонгосын эзэнт улс
Өнөөдөр	Умард Солонгос Өмнөд Солонгос Орос (Ноктундо)
Хятадын алба гувчуурын систем нь гадаад улс орнууд болон Хятадын төрөл бүрийн гүрнүүд хоорондын худалдаа, гүн ухааны харилцааны үндэс суурьтай, гол төлөв Күнзийн дэлхийн дэг журам байв. Дорнод Азийн дипломат тогтолцоо нь шаталсан бөгөөд зарим муж улсын бүрэн эрхт байдал нь уян хатан, олон талт байсан. Чосон Солонгос, Япон зэрэг томоохон улсууд дотоод, гадаад харилцааны аль алинд нь бүрэн эрх мэдэлтэй байсан бөгөөд тэдний олон улсын статусыг "хараат улс" гэж үзэх боломжгүй юм. Гэвч 1882 онд болсон Имогийн үйл явдлын дараа Чин улс тайван бодлогоо орхиж, 1882 оны Хятад-Солонгосын гэрээнд гарын үсэг зурж, Жусоны хэрэгт шууд оролцох болжээ. "Хятадын бодлогыг эрс өөрчилсөн" нь Европын хүчирхэг гүрнүүд болон Японы Солонгост үзүүлэх нөлөө нэмэгдэж байсантай холбоотой юм. Чин улсын улс төрийн нөлөө 1895 онд Шимоносекийн гэрээгээр дуусгавар болсон.

Курёгийн нийслэл Кэгён (Gaegyeong, өнөө Кэсон) байсан бол шинэ улс Ханян (Hanyang)-д төвлөв. Энэ хот удалгүй "Хансон" (Hanseong), өдгөө Сөүл гэх нэртэй болсон билээ. Сэжун, Сонжун хоёр вангийн үе буюу 1434 он, 1491 онд Зүрчидийг Ялу голоос цааш хоёронтоо ухрааснаар хожмын Чосон, өнөөгийн Солонгосын хил Түмэн гол, Ялу гол гэх тэмээнээс тэмдэгтэй газраар тогтон үлджээ. 1443 онд Сэжун ван өмнөдөд "Хангөл" (оросоор Хангыль), умардад "Чосогөл" (оросоор Чосонгыль) гэгдэх Солонгос үсгийг зохиосон нь чухал үйл юм. Гэвч XX зууны хагас хүртэл Солонгост ханз үсэг голлож байжээ. Чусон улсад Күнзийн суртал нийгмийн үнэлэмж, ёс журмын шалгуур байв.

Чосон улсын хүн амын тооны талаар баттай мэдээ байхгүй. Саяхны нэгэн судалгаанд 1392 оны үед 6 сая, 1750 оны үед 18 сая байсан гэж багцаалжээ. 1810-1850 оны хооронд хүн амын тоо 10%-иар буурсан гэж үзэх нь бас бий. XX зуун гарч орчин үеийн эмнэлэг нэвтрэхээс өмнө солонгос хүний дундаж нас (дундаж наслалт биш шүү) нь эрэгтэйд 24, эмэгтэйд 26 байжээ.

Чосон хоёр удаа хүчирхэг дайсны өөдөөс тосон байлдсан. Эхлээд Японы цэргийн эрхтэн Тоётоми Хидэёшийн удирдсан тэнгисийн болоод хуурай замын цэргүүд Солонгосын өмнөд нутаг болон Ханьсон, Пён-Ян хоёр том хотыг эзлэж авсан. Үргэлжлээд "кобүксонь" (Geobukseon, «яст мэлхий онгоц», «хуягт онгоц») гэх их буут онгоц бүтээсэн Чосоны далайн жанжин И Сүн-шин Японы хөлөг онгоцуудыг удаа дараалан сүйрүүлэв. Эцэстээ Мин улс Чосонд хамсаж өгч байж Япончуудыг хариулсан энэ дайн 1592-1598 оны хооронд явагджээ.

Хориод жилийн дараа умраас хүчирхэгжсэн нүүдэлчин Зүрчид Мин улстай дайтан ирэв. Уламжлал, соёл, харилцааны үүднээс Чосон Мин улсыг дэмжиж байснаас шалтгаалж 1627 онд Нурхачын төрлийн Амин 3 түмэн цэрэгтэй ирж, дараа нь 1636 онд 12 түмэн цэрэг Манжаас дайлан Чосоны цэргийг даржээ. Үр дүнд нь Чосоныхан Мин улсыг бус Манж Чин улсын бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрч, алба барих болж найрамджээ. Үүний дараа Японы адилаар гадаад ертөнцөөс ангид дайнгүй амар амгалан 200 жилийг өнгөрөөв.

Европын зэвсгээр зэвсэглэсэн Япон хүчирхэгжин нөлөөлж 1897 онд Солонгосын эзэнт улсыг зарлан ёслуулснаар Чусоны вант улсын үе төгсчээ.

• Солонгосын түүх
• Солонгосын найман аймаг