Самоилово Царство: Средновековна македонска држава

Тоа била првата држава на македонските Словени кои биле владеачки слој во неа настаната во нивното востание против Бугарија во 969 година. За престолнина на царството се смета Охрид, иако царскиот двор своевремено бил сместен и во други градови како Преспа. Најголемиот дел од населението било словенско. Некои византиски , хрватски , арапски и други историчари од средниот век ја нарекуваат оваа држава Бугарија, бидејќи Византијците (и другите народи) почнале да ги нарекуваат соседните словенски народи околу Византија Бугари (откако повеќето јужни Словени биле освоени од Бугарија). По падот на оваа држава името Македонија било име на византиската тема (административна област) Македонија во одринска Тракија. Според македонските, хрватските и некои други академици на пример проф. д-р Хорас Лант од универзитетот во Харвард, САД во времето на Самоил бил завршен процесот на формирање на македонскиот народ (и почнал процесот на формирање на македонскиот јазик во денешна форма од македонската редакција на старословенскиот јазик и така велат и повеќето светски лингвисти денес). Но според тезите на многу историчари и теоретичари, не постоело диференцирање на посебни словенски народи во Самоиловото Царство.^{[се бара извор]} Од друга страна според македонскиот проф. Иван Микулчиќ, после освојувањата на Византиските земји од страна на бугарскиот владетел Симеон, словенските племиња на широкиот простор од Дунав до Егејот и од Јадранот до Црното Море го биле прифатиле заедничкиот етникон "Бугари". Ова, заедно со покрстувањето и прифаќањето на словенскиот јазик за официјален, имале ефект на спречување на асимилацијата на тие Словени во византиската култура, кое го промовирало формирањето на посебен идентитет.

Самоилово Царство
←   ←   ← 969 – 1018 →
Царството при најголемиот подем
Главен град		Преспа Охрид
Јазици		старословенски јазик
Вероисповед		православие
Уредување		Царство
Цар
-	969 — 1014	Самоил (прв)
-	1040 — 1041	Петар Делјан (последен)
Историски период		среден век
-	Основана	969
-	Замрела	1018
Денес во		Македонија  Бугарија  Босна и Херцеговина  Хрватска  Србија  Албанија  Грција  Црна Гора

Долгите налети на Словените кон Балканот, при крајот на 7. век, резултирале во изменет состав на населението на Македонија, коjа се стекнала со нови жители и станала словенска територија . Уште долго таа останала под византиска власт, а подоцна (во средината на 8. век) била присоединета кон Бугарија. По падот на Првото Бугарско Царство (971) и опаѓањето на Византиското Царство, Самоил, вешт воен водач и државник, создал силна држава чии граници ги опфаќале Македонија, Тесалија, Епир, Албанија и поранешните крајбрежни склавинии Дукља, Травуња, Захумје и регионот Неретва, дел од Србија (Рашка), Западна и Северна Бугарија.

Гледна точка на македонските историчари

Македонските историчари го гледаат востанието на комитопулите против бугарската власт во 969 година, како чин на осамостојување од бугарската власт во Македонија и формирање на основа за нова, македонска државност. Исто така се смета дека главното население било македонско, покрај останатите народности кои ги опфаќало царството.

Некои од основните одлики на Самоилово Царство:

• Бугарското Царство било уништено 971 година кога било приклучено во рамките на Византија
• Основата на државата биле населението во Македонија како и територијата на Македонија која била нејзин центар, па според тоа и државата е македонска
• Целата надворешна и внатрешна политика на државата била поразлична од онаа на претходното Бугарско Царство
• Титулите во хиерархијата на Самоилово Царство се разликувале од бугарските (немало кавхани, боили...)

Терминот „Бугари“ кои го користеле тогашните византиски историчари и хроничари, а кој се искористува денес за бугаризација на Самоиловото Царство, не се однесувало на етнички карактер на народот, туку тој термин се користел како гео-политички термин. Имено, Јован Зонара, кој пишува неколку децении од покорувањето на Самоиловото Царство, во 1018 г., во својот "Речник", објаснува што треба да се разбере под поимот "Бугарија" и тоа кога вистинските области на Бугарите носат други имиња.

Во "Речник" Зонара вели дека ова политичко име на втората македонска држава и било дадено за време на преговорите во 970 г. И не тврди само Зонара за Самоиловото Царство, дека е всушност поранешното северно-македонско кнежевство Славинија. Византискиот полководец Никифор Вриениј и управник на Драч, гушејќи го востанието од Ѓорѓи Војтех во 1072 г. ,во своите Спомени, иако го користи политичкото име (Бугарија), морал да дообјасни каков народ живеел овде, па вели:

"Бидејќи Печенезите вршеле препади во Тракија и во Македонија (источна – з.н), племето на Словените ја отрфлило византиската власт и ја пустошело и ограбувало Бугарија. Биле разграбени Ниш и Скопје.

Човек не запознаен со деталите од политички наметнатото име на Македонците, читајќи ги овие редови, ќе помисли дека Словените од Македонија ја нападнале вистинската Бугарија од онаа страна на Стара Планина. Но, востаниците ги отфрлиле византиските институции во Македонија, ги ограбиле магацините со оружје со цел да се вооружат и ги избркале византиските гарнизони од Македонија. Спомнатите Скопје и Ниш, најмалку биле во вистинска Бугарија. По ова Вриениј е управник на цела Македонија а целта е како што вели "..преку него да се смири засилениот словенски народ" . Од се ова, јасно е дека тогашното име на Македонците не одговара на вистинската етничката припадност иако византиските хроничари ја нарекувале со име Бугарија, но тоа е само политичко-тематско име.

Изнесените податоци потврдуваат дека на Македонците од западна Македонија во 970 г., надворешни сили (Византија, Киевски кнез Свјатослав и бугарскиот сојузник - Унгарците), но и внатрешната состојба му наложиле на кнез (цар) Давид, доброволно или не, да ги прифати условите на Византија, неговата држава го добива тематското име - "Бугарија", а со тоа и народот името - "Бугари". Впрочем како и другите пространства до Мизија . Во "Историја" од византискиот писател Михаил Аталијат, при описот на востанието од Петар Делјан во 1041 г., за ова политичка зделка од 970 г. се вели:

"А Мизите, на кои им било ставено името 'Бугари', како сопствено име, кренале бунт..."

Гледна точка на бугарските историчари

 

 

Во 971 год. во една од многуте бугарско-византиски војни е освоена бугарската престолнина Преслав при што биле заробени бугарскиот цар Борис II и неговиот брат Роман. Тие биле однесени во Цариград и насилно принудени да абдицираат. Според средновековните закони, тоа значело дека бугарските војски кои сè уште војувале требало да се предадат. Меѓутоа, Бугарите откажале да се предадат и под раководство на Самоил, син на еден од десетте обласни управници (комити, од таму комитопули), ја продолжиле успешно војната. Самоил не се прогласил за цар, затоа што според бугарските закони, додека царот е жив (макар и заробен) останува на чело на Бугарија. Во 980 г. цар Борис и брат му успеале да избегаат од заробеништво, но на границата со Бугарија цар Борис II бил убиен од „бугарски граничар, бидејќи бил облечен во романски алишта“, пишуваат средновековните хронисти. Во согласност со бугарските закони, брат му Роман бил прогласен за цар на Бугарија и живеел во Скопје, кое станало престолнина на Бугарија. Во 992 г. цар Роман бил повторно заробен од Византијците во Скопје и фрлен во затвор, каде воедно и починал во 997 г. Во текот на тој период Самоил бил само „гуљам“ како што пишува еден средновековен арапски писател т.е. само командант на вооружените сили на Бугарија. Дури откако пристигнала веста за смртта на Роман кој починал во Цариград и не оставил наследници, Самоил бил прогласен за бугарски цар. Тој го одбрал Охрид за престолнина на Бугарија Сето тоа покажува дека Самоил и покрај тоа што ја имал целата власт во државата уште во 971 г. (во неговите раце била армијата) со целото поведение сакал да покаже дека се придржува кон бугарските закони и е добросовесен бугарски државен службеник. Затоа се прогласил за цар на Бугарија дури во 997 г., кога бугарските закони го дозволувале таквиот акт - старата династија немала веќе ниту еден машки наследник. Многу се документите кои покажуваат дека државата управувана од Самоил е Бугарија, за што се наведуваат неколку аргументи. Во Охрид, а не на друго место, оди по времето на Самоил од окупираниот од Византијците Преслав, бугарскиот патријарх и Охрид за долго време станува центар на бугарската патријаршија. Прашањето што се поставува е дали може престолнина на Бугарска патријаршија да биде во административната престолнина на туѓа држава? Сосема прабугарска е административната терминологија на државата - во Охрид има кавхан, ичиргубоил итн. За силен удар врз македонската теза за цар Самоил се смета неочекуваното откриениот голем натпис врз камен блок во Битола во 1956 г., кој според содржината стоел на влезот на заштитниот ѕид на средновековна Битола. Натписот е направен по заповед на цар Иван Владислав, внук и наследник на цар Самоил во 1016 г. (две години по смртта на цар Самоил). Во тој долг натпис Иван Владислав раскажува за победи и порази во војните со Византија и соопштува, дека е „Бугарин по род“ - „заштитник на сите Бугари" и дека тој ги направил заштитните sидови на Битола „за спас на Бугарите“. Но овој камен за нејзиниот датум уште не е чисто откриено, во самиот камен не е спомнат Владислав ниту Самоил, и според историчарот Хорас Лант датумот е можно да е во 1234 г., а не 1016 г.

Научни погледи

 

Македонското царство на Царот Самоил, во Историскиот Атлас од 1886 година, на Германскиот историчар Јохан Густав Дројзен.

Според дел од западна историографија од почетокот на 21 век Самоиловото Царство e класифицирано поразлично од македонската и поранешната југословенска историографии. Помал број на извори го класифицираат царството како „бугарско“ но повеќе странски научници го класифицират Самоиловото Царство како средновековна држава, што не беше ниту македонска ниту бугарска.

Околу прашањето за потеклото и карактерот на Самоиловото Царство во историската наука постоелe и сѐ уште постојат на голем број на дискусии и несогласувања. Преовладувале неколку теории. Тезата дека Самуил е владетел на Првото Бугарско Царство е отфрлена од едноставна причина што Византија го уништува Првото Бугарско Царство во 971 година, а тезата дека Роман бил крунисан за бугaрски цар е отфрлена бидејќи бил шкопен и според средновековната традиција не можел да носи царски назив . Една од постарите хипотези е Дриновљевата теорија за Западно Бугарско Царство на Шишманови од 963 година но оваа теорија одамна е отфрлена како неточна. Откако оваа теорија била отфрлена во историската наука се спротивставиле две гледишта за Самоиловото Царство. Едната теза е застапувана од страна на бугарските научници и мал број на странски историчари. Според оваа теорија во 968 година од Симеоновото Царство се одвоило Западното бугарско Царство (Македонија) и според оваа хипотеза, тоа егзистирало покрај Источното Бугарско Царство кое било освоено од страна на Јован Цимиски додека пак западниот дел успеало да опстои и тоа станало јадрото на Самоиловото Царство. Другата гледна точка која се спротивставила на бугарските научници, најасано и најдетално била изложена од страна на Д. Анастасијевиќ, Хипотеза за Западното Бугарско Царство претставена во Гласник на скопското научно друштво 3 (1928) (L hipotese de la Bulgarie Occidentale Recueil Uspenskij I, 1930, 20 sg.). Според ова гледиште никогаш во историјата не постоела поделба на Западно и Источно Бугарско Царство, а Јован Цимиски го освоил целото Бугарско Царство и дури потоа во 976 година со востанието на Комитопулите против византиската власт и било созадено ново царство во Македонија. За карактерот на Самоиловото Царство, Острогорски истакнува:

Во руската историографија, доминира тезата дека Самуил и неговото царство се бугарски, меѓутоа основите на овие тврдења се од субјективна причина. Имено, првата источнословенска или древноисточнословенска држава - Киевска Русија (која настанала на териториите на Украина, а опфаќала и територии од денешна Русија) оценуваат како почеток на руската државност и дел од историјата на рускиот народ, а самата држава се именува како древноруска, а не како древнословенска. Овие ставови на руските историчари се во спротивност со ставовите на украинските историчари кои истакнуваат дека: "Киевска Русија е прва форма на украински државност." . Отука ставовите на руските историчари се јасни, ако се признае посебоста на Самуил и неговото царство, руската историографија ќе треба да ги ревидира сопстевните ставови.

Српската историографија редовно, Самоиловото Царство го именува како царство на македонските Словени и го проучува заедно со останатите средновековни земји: Рашкa, Зетa, Травунијa, Захумје, Паганиja, Боснa, Дубровник и Српското деспотство во денешна Војводина. Во постарата српска литература има тенденција да се имплицира суштински српски карактер на Македонците преку изучувањето на Самоиловата држава . Во поновата српска историографија доминира ставот дека Самоиловата држава настанала како резултат од востанието кренато од Комитопулите, синовите на кезот Никола, кое било прво, во низата од три словенски востанија против Византија во X и XI век .

 

Самоил имал круна (предадена од страна на римскиот папа Григориј V како „бугарска“), секретеријат и бирократија. Официјален јазик на Самоиловото Царство бил старословенскиот, иако како дипломатски јазик бил користен и грчкиот. Охридската архиепископија тој ја подигнал на степен на Патријаршија, а Охрид станал религиозен центар и главен град на царството.

За судството од тоа време не постојат посебни документи, освен дека самиот владетел бил врховен судија.

Структура

 

Самуиловата војска во почетокот била составена од војници од територијата на Македонија, а подоцна од војници од немакедонските територии кој биле вклучени во рамките на царството. Воениот кадар на кој главно се потпирал Самуил, го сочинувале луѓе со потекло од Македонија. Од нив најбројни биле слободните селани, потоа војните занаетчии и војници собрани од градовите. Војската се состоела од два основни рода: коњаница и пешадијата како најбројна. Пешадијата покрај специјално извежбаните војници ја сочинувале и машкото население кое било способно да војува. Кога се водела одбранбена војна посебно место и значење имала коњаницата. Главен командант на сета војска бил царот Самуил, а по неговата смрт и неговите наследници Гаврил Радомир и Јован Владислав. Според византиските извори, Самуил бил способен војсководач кој успешно и се спротивставувал на византиската војска. Најголемиот дел од војсководачите биле истовремено и управници на одделни македонски области. Некои од византиските извори овие управници ги нарекувале Филакс, каторхонт итн. Низ целото Самоилово Царство биле изградени градови и тврдини, а за тоа соопштува и Јован Скилица кој истакнува дека управителот Кракра на градот Перник кој носел титула Филакс на Василиј II му се предал со други 35 архонти - управници на тврдини. Во овие тврдини и градови биле сместени војските кои на повик на врховниот командант влегувале во акција.

Опрема и оружје

Пешадијата била опремена со штит кој имал елипсовидна и тркалезна форма и копје со знаменце и висулки. Таа била вооружена со мечеви и лакови за фрлање на стрeли. Таа имала труби и знамиња. Коњаницата била подобро опремена. Војниците биле облечени различно од зависност на социјалниот статус и носеле селска облека до најбогата опрема. На главата носелe шлемови, а поголемиот дел од телото им било покриено со железо.

Тактика и стратегија

Самуил со помош на своите војсководачи и синот Гаврило Радомир успеал да собере голема војска и да изгрди борбена тактика со која можел да води успешни војни против Византија. Стратегијата која ја создал Самуил се сведувала на брз и изненаден напад врз Византија. Самуил и неговите војсководци го пуштале противникот да мине низ тесните долини, а на враќање во заседа го сочекувале и уништувале. Исто така, бил и усовршен системот на градење деми (прегради). Ваквата стратегија овозможила македонската војска долго да и се спротивставува на Византија.

По Битката кај Беласица во 1014 армијата под водство на царот Василиј II ја порази војската на Самоил при што 14.000 војници биле заробени, ослепени и пратени на Самоил. Глетката била премногу за Самоил кој се разболе и умре по три месеци, на 6 октомври 1014. По неговата смрт Самоил го наследува неговиот син Гаврило Радомир. Набрзо, тој ќе биде убиен од страна на неговиот братучед Јован Владислав, кој владее до 1018, кога и конечно Самоиловото Царство потпаѓа под византиска власт.

• Потеклото на Петар Делјан на Викиизвор.
• Поход на императорот Василиј II против македонската држава
• Пребегнување на Македонците во Сицилија по ликвидирањето на востанието на Петар Делјан
• Самоил и Самоиловото Царство-Славинија
• Грбовите на Македонија Архивирано на 20 август 2008 г.
• Самоилово Царство Архивирано на 1 ноември 2007 г.