Мургаш: село во Општина Куманово

 

Селото се наоѓа во источниот дел на територијата на Општина Куманово, во средното сливно подрачје на Крива Река, од нејзината десна страна. Селото е ридско, чии куќи се издигаат на надморска височина од 500 до 620 метри. Од градот Куманово, селото е оддалечено 24 километри.

До селото води земјен пат, кој се исклучува од регионалниот пат 1204 во близина на селото Скачковце.

Куќите на ова село се наоѓаат на висорамнина висока околу 550 метри. Висорамнина се простира западно од Мургаш, додека на исток се издигнува гребен висок околу 855 метри. Околни села се Косматац, Довезенце и Кутлибег. Во минатото, водата за пиење се добивала од извори и од бунари. Во селото и во атарот постојат слаби извори, кои се соѕидани во чешми, како Старо Село, Стара Чешма, Витанова Чешма, Милево Кладенче, Црвена Нива, Клисура, Ѓунци, Пешева Чешма, Два Бреста и Млака.

Месностите во атарот на селото ги носат следниве имиња: Било, Степанова Чука, Липац, Кула, Старо Градиште, Илиица, Спасевица, Чука, Врањак, Стари Лозја, Смрк, Средни Дел, Длагче, Поле, Стари Гњила, Грбавица, Грамада и Штрбовац.

Мургаш има разбиен тип, а некои маала се наречени по родовите како Јовчевско, Пауновско, Марчевско, Банковско и други.

 

Возвишението Старо Градиште се наоѓа надвор од селото и за него мештаните кажуваат дека имало ѕидишта и дека постои нешто како манастир. Меѓутоа, денешните мештани таму не вршат никаков обичај или обред.

Мургаш зазема погодно земјиште за стопанство, поради што во него живееле влашки сточари.

Традицијата наведува дека денешните села Мургаш и Довезенце биле доста стари населби, основани од двајца браќа. Од основачот на Мургаш има околу 60 домаќинства.

На месноста Старо Село во денешното Марчевско Маало некогаш биле куќите на сите стари селски родови, но тоа село било мало (10-20 куќи). Подоцна, ова било напуштено и биле основани денешните бројни маала. Таму се наоѓаат камен крст и бунар.

Во османлиските даночни регистри на немуслиманското население од Вилает Кратово од 1618-1619 година селото е забележано, дека Мургаш има 36 домаќинства.

Атарот на селото зафаќа простор од 10,9 км², при што преовладуваат обработливите површини со површина од 517 хектари, на пасиштата отпаѓаат 514 хектари, а на шумите само 12 хектари.

Во основа, селото има полјоделско-сточарска функција.

За време на отоманскиот период, селото главно било раатско, а само малку земја била чифлиг-сахибијска.

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Мургаш живееле 362 жители, сите Македонци. Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Мургаш имало 416 Македонци, под врховенството на Бугарската егзархија.

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 450 Македонци.

Од Мургаш се иселил значителен број од неговото население, па така селото во 1961 година броело 546 жители, а во 1994 година само 87 жители, од кои 84 биле Македонци, а тројца жители Срби.

Според пописот од 2002 година, во селото Мургаш живееле 63 жители, сите Македонци.

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 11 жители, од кои 8 Македонци и 3 лица без податоци.

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.

Родови

Мургаш е македонско село.

Според истражувањата од 1972 година, родови во селото се:

• Староседелци: Јовчевци (10 к.), Пауновци (10 к.), Долномалци или Манојловци (10 к.), Банковци (7 к.), Бачевци (6 к.), Пешевци (6 к.) и Петревци (4 к.). Се зборува дека сите наведени родови потекнуваат од ист предок, кој порано живееле во месноста Старо Село.
• Доселеници: Марчевци (14 к.) и Котливарци (4 к.), доселени се, но не знаат од каде; Дошлаци (4 к.), доселени се од некое село во околината на Врање. Од споменатото место на старина се иселиле тројца браќа. Еден од браќата дошол во Мургаш, вториот се иселил во селото Градиште (таму 9 к.), а третиот во селото Кучкарево (4 к.). Нивното иселување од околината на Врање се случило во периодот 1810-1840 година.

Иселеништво

Стари иселеници има во одредени кумановски села, како што се Мургашанци (10 к.) во Шупљи Камен, Пајковци (3 к.) во Скачковце, Николчевци (3 к.) во Бељаковце, Манојловци (3 к.) во Кучкарево, Гушљеви (3 к.) во Зубовце, Мургашанци (2 к.) во Довезенце, Поповци (1 к.) во Јачинце, Урошеви (1 к.) во Доброшане, Сандеви (1 к.) во Габреш и Кузе (1 к.) во Колицко. А во поново време иселеништвото се одвивало во градовите Куманово и Скопје.

• Поранешно основно училиште

Кон крајот на XIX век, Мургаш било село во Кумановската каза на Отоманското Царство.

Селото влегува во рамките на Општина Куманово, која била променета со новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било дел од некогашната Општина Клечевце.

Во периодот од 1962 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Куманово. Селото припаѓало на некогашната општина Клечевце во периодот од 1955 до 1962 година.

Во периодот 1952-1955, селото било во рамките на тогашната Општина Клечевце, во која покрај селото Мургаш, се наоѓале и селата Бељаковце, Довезенце, Зубовце, Јачинце, Клечевце, Косматац и Новоселани. Во периодот 1950-1952 година селото било дел од некогашната Општина Довезенце, во која влегувале селата Бељаковце, Довезенце, Јачинце и Мургаш.

Избирачко место

Во селото постои избирачкото место бр. 1150 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на основното училиште.

На локалните избори во 2021 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 18 гласачи.

Археолошки наоѓалишта

• Витанова Башта — средновековна црква и некропола;
• Грамади - Мургашки Лозја — населба од римското време; и
• Кула — градиште од римското време.

Цркви

• Црква „Св. Петка“ — главна селска црква; и
• Црква „Св. Илија“ — манастирска црква.

Манастири

• Мургашки манастир — манастир во јужниот дел од селото

Споменици

• Спомен-плоча за НОБ на селска чешма

•  
  Главната селска црква „Св. Петка“
•  
  Манастирската црква „Св. Илија“
•  
  Спомен-плочата на селската чешма
•  
  Поглед на манастирот

Селски слави

• Велигден — главна селска слава
• Спасовден — селска слава

Мештаните во минатото имале занимлив обичај, кога празнувале секој четврток помеѓу Велигден и Духовден и тогаш не работеле во полето. Истото ова како обичај го има и во селото Димонце.

Родени во или по потекло од Мургаш

• Славе Стојчевски (1925-1944) — македонски партизан

• Општина Куманово
• Куманово
• Овче Поле

•   Мургаш на Ризницата ^?