Paleontologie

Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Paleontologie (van 't Grieks: παλαιός (palaios), "aad") is de weitesjap die fossiel resten of späör van organisme bestudeertj, óm aanhandj daovan de aerd en evolutie van 't laeven op aerd in 't geologisch vergangene te reconstruere. Paleontologie verzeuk ouch de verwantjsjap van noe-laevendje organisme mit oetgestórve saorten oet 't vergangene vas te stèlle. Ze bestudeertj van oetgestórve saorte daonaeve häör laefómgaeving (paleomiljeu) en plaats in 'n ecosysteem (paleo-ecologie). De opeinvolging van fossiele wuuertj gebroek veure óntwikkeling van 't laeve tiejes de gesjiechte vanne aerd te bepaole, mer ouch veure ajerdóm van bepaoldje aafzèttinge vas te stèlle (biostratigrafie).

Naeve gans of deils bewaardj gebleve fossiel reste vanne organisme zelf waeren ouch de späör van organisme bestudeerdj. Ónger späör wuuertj alt verstaon det 'n organisme, zowaal aktief es passief, maak of achterluuet. Hie-ónger valle graafgeng, kroepspäör, baorgater, poeataafdrökke, hole, èster, coproliete (oetwirpsele) en zo wiejer. Same waere dees ichnofosiele geneump. De studie die zich hie-op toelègk hètj de ichnologie.

De paleontologie raak aan väöl anger vakgebiede wie de biologie, geologie, sjemie, fysica en astronomie. Paleontologe verrichte zowaal veldjwirk es laboratoriumwirk (wie 't vergaore, bereie, analyseren en bepaole van fossiel reste).

Binne de paleontologie waere twieë vakgebieden óngersjeie: de paleobotanie lègk zich toe op fossiel plantjen enne paleozoölogie op 't deerlik laeve. Dees vakgebiede zeen weer ingedeildj in specialisaties worin 'n inkel groep organisme wuuertj bestudeerdj. Zoea waeren inne paleomalacologie fossiel weikdere bestudeerdj. Naeve dees indeiling wuuertj ouch nag 'n anger gehantjeerdj. Dees haet te make mitte hölpmiddele die nuuedig zeen veur 't óngerwirp te kónne bestudere. Veur hieël (microscopisch) klein reste (zowaal plantjaerdig es deerlik) is 'ne sterk-vergruuetendje microscoop nuuedig. Veur reste die mit 't naaks oug waornumbaar zeen is 'ne weik-vergruuetendje loep meistes good zat. Inne micropaleontologie waere de fossiel reste van microscopisch klein organisme bestudeerdj; inne macropaleontologie zeen det veurnamelik mit 't naaks oug waornumbaar fossiele.

E bewaardj gebleven euverbliefsel van 'n organisme wuuertj e fossiel geneump. Wie fossielen óntstaon en bewaardj blieve wuuertj bestudeerdj bieje tafonomie.

Datering en stratigrafie

De paleontologie druueg in wichtige maot bie ane geologische datering van aerdlaoge. Inne neugetieëndjen en 't grótste deil vannen twintjigsten ieëf waas 't daoveur ouch 'n wichtige brón. Inne twieëdje helf vannen twintjigsten ieëf is dees rol deils euvergenómme dore meugelikheid absolute ajerdómsbepaolingen aan aerdlaoge (of fossiele) te doon en door anger sjemische en fysische methode. De biedraag vanne paleontologie aan ajerdómsbepaoling is aevel nag ummer groeat.

't Indeile van aerdlaoge oppe dao-in veurkómmendje fossiele wuuertj biostratigrafie geneump.

Paleoecologie

Paleoecologie is 't bestudere van fossiele veure reconstructie van 't veurmaolig miljeu en 't klimaat worin 'n aerdlaog is aafgezatj gewaore. Biogeologie is de studie vanne waerziedsje beïnvleujing vanne biosfeer enne lithosfeer.

Evolutiebiologie

Dore vergelieking van fossiele kan de evolutie van 'n bepaoldje saort nejkäörig in kaar waere gebrach. Dit kan infermaasje opleveren euvere meneer worop de evolutie van saorte plaatsvindj. De versjillige theorieje en hypothese hie-euver waere same de evolutietheorie geneump. De weitesjap die zich besjeftig mit 't bestudere vanne evolutie enne mechanisme womit dees plaatsvindj hètj de evolutiebiologie.