សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ

'រណសិរ្សខ្មែរឥស្សរៈ') គឺជាចលនាប្រឆាំងអាណានិគមកម្ពុជា ពីឆ្នាំ១៩៥០–១៩៥៤, រៀបចំដោយសមាជិកឆ្វេងនិយមនៃចលនា ខ្មែរឥស្សរៈ ។ សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានសម្របសម្រួលកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ចលនាតាំងពីឆ្នាំ១៩៥០ ហើយបានធ្វើសង្រ្គាមប្រឆាំងនឹងកងកម្លាំងសហភាពបារាំង ។ នៅពេលនៃសន្និសីទសន្តិភាពទីក្រុងហ្សឺណែវ ឆ្នាំ១៩៥៥ គេប៉ាន់ប្រមាណថាសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានគ្រប់គ្រងប្រហែលពាក់កណ្តាលនៃទឹកដីកម្ពុជា។

សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ
ទង់ជាតិនៃសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ។ ទង់ជាតិនេះតំណាងឱ្យប្រាសាទបីនៃអង្គរវត្ត ក្រោយមកត្រូវបានអនុម័តដោយសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា។
ប្រធាន	សឺន ង៉ុកមិញ
អនុប្រធាន	ចាន់ សាម៉ៃ
អនុប្រធាន	ទូ សាមុត
បង្កើត	១៩៥០
រំលាយ	១៩៥៤
ទីស្នាក់ការកណ្ដាល	ខាងកើត កម្ពុជា
សារព័តមាន	ឥស្សរៈ
មនោគមវិជ្ជា	កុម្មុយនិស្ត ម៉ាក្សនិយម-លេនីន ខ្មែរជាតិនិយម
នយោបាយនៅCambodia គណបក្សនយោបាយ ការបោះឆ្នោត

សសន្និសីទបង្កើតសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បាន​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​នៅ​កំពង់​សោម​លើ ​ខេត្ត​កំពត ពី​ថ្ងៃ​ទី​១៧ – ​ថ្ងៃ​ទី​១៩ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៥០។ ប្រតិភូ​ប្រមាណ ២០០​នាក់ បាន​ជួយ​ដល់​អង្គ​សន្និបាត ក្នុង​នោះ ១០៥​អង្គ ជាព្រះសង្ឃ ។ អ៊ុង សៅ ឧត្តមសេនីយវៀតមិញ ជួយសន្និសីទ។ នៅឯកន្លែងសន្និសីទ ទង់ជាតិខ្មែរ វៀតណាម និងឡាវ ត្រូវបានតាំងបង្ហាញ។

សន្និសីទបានជ្រើសរើសគណៈកម្មាធិការប្រតិបត្តិមជ្ឈិមជាតិ ដែលដឹកនាំដោយ សឺង ង៉ុកមិញ ។ សមាជិកគណៈកម្មាធិការផ្សេងទៀតមាន ចាន់ សាម៉ៃ (រង) សៀវ ហេង (លេខា) ចាន់ តារា (មេបញ្ជាការយោធា) មាស វង្ស (មេបញ្ជាការយោធា) មាស វណ្ណៈ (មេបញ្ជាការយោធា) ចូវ យិន (មេបញ្ជាការយោធា) ញ៉ែម ស៊ុន (មេបញ្ជាការយោធា)។, សុខ សាផៃ (មេទ័ព), ងិន ហោ (មេទ័ព), កែវ មុនី, ណៃ សារ៉ាន់ តំណាងភ្នំពេញ (អាចជាកែវ មាស) និងតំណាងខ្មែរអាណិកជនពីរនាក់។ អ្នក​ក្រោយ​គេ​ត្រូវ​គេ​ជឿ​ថា​ជា​តំណាង ​ខ្មែរ​ក្រោម លោក មាស វង្ស និង​លោក មាស វណ្ណៈ។ គេ​ប៉ាន់​ប្រមាណ​ថា​មាន​សមាជិក​គណៈកម្មាធិការ​ចំនួន​ប្រាំ​នាក់​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយបក្សកុម្មុយនិស្តឥណ្ឌូចិន ។

សន្និសិទស្ថាបនិកនៃសហគមន៍ខ្មែរឥស្សរៈ បានសម្រេចបើកដំណើរការបដិវត្តន៍គំរូរដ្ឋាភិបាល គណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមរំដោះប្រជាជន(PLCC) ដឹកនាំដោយ សឺង ង៉ុកមិញ ។ ជួយលោកគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមរំដោះប្រជាជន មានអនុប្រធានបីនាក់; ចាន់ សាម៉ៃ, សៀវហេង (រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមរំដោះប្រជាជន) និង ទូ សាមុត (កម្មាភិបាល ICP ទាំងបី)។ សឺន ភូករតនា បានក្លាយជាលេខាធិការរដ្ឋបាលនៃគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមរំដោះប្រជាជន ។ ណុន សួន គឺជាសមាជិកទីប្រាំមួយ នៃថ្នាក់ដឹកនាំគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមរំដោះប្រជាជន។

ថ្ងៃទី ១៩ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ១៩៥០ សឺង ង៉ុកមិញ បានប្រកាសកម្ពុជាឯករាជ្យ។ ជាមួយគ្នានេះ លោកបានអះអាងថា កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានគ្រប់គ្រងមួយភាគបីនៃប្រទេស។

នៅឆ្នាំ១៩៥២ សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានដាក់បញ្ចូលក្រុមឥស្សរៈជាគូប្រជែងនៃ គណៈកម្មាធិការរំដោះជាតិខ្មែរ ដែលដឹកនាំដោយលោក លាវ កែវមុនី និងមានមូលដ្ឋាននៅភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេស ទោះបីជាធាតុប្រឆាំងកុម្មុយនិស្តមួយចំនួននៃគណៈកម្មាធិការរំដោះជាតិខ្មែ បានបន្តប្រតិបត្តិការដោយឯករាជ្យក៏ដោយ។ សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បន្ទាប់មកបានបង្កើត 'រដ្ឋាភិបាលតស៊ូខ្មែរ' ដោយមានសមាសភាពដូចខាងក្រោមៈ

• ប្រធាន ៖ សឺង ង៉ុកមិញ
• អនុប្រធាន ៖ ចាន់ សាម៉ៃ
• រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​មហាផ្ទៃ ៖ លោក ទូ សាមុត
• រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស ៖ កែវ មុនី
• រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងអប់រំ ៖ ចូវ យិន
• រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិ ៖ សៀវ ហេង
• រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​ជាតិ ៖ លោក លាវ កែវមុនី
• រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសាសនា : សុះ ម៉ាន

នៅខែសីហា ឆ្នាំ១៩៥០ សាលាយោធាសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយមានកម្មាភិបាលសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ប្រដាប់អាវុធប្រហែលមួយរយនាក់ជាក្រុមដំបូងរបស់ខ្លួន។ នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៥០ កងកម្លាំងសហភាពបារាំងបានបង្កើនយុទ្ធនាការរបស់ពួកគេប្រឆាំងនឹងសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ។ នៅពេលនោះ កងទ័ពឧទ្ទាមសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ មានការគាំទ្រពីកងទ័ពវៀតណាម វៀតមិញ ប្រមាណ ៣០០០នាក់។

នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៥៣ កងកម្លាំងសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ និងវៀតមិញ បានវាយឆ្មក់ និងសម្លាប់អភិបាលខេត្តព្រៃវែង ។ សកម្មភាពនេះបង្កើតបានជាជ័យជំនះនៃការឃោសនាដ៏ធំមួយសម្រាប់សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ដែលការអំពាវនាវជ្រើសរើសបុគ្គលិកត្រូវបានកាត់បន្ថយដោយការសន្យារបស់សម្ដេចសីហនុ ក្នុងការសម្រេចបានឯករាជ្យពីប្រទេសបារាំង។

សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានបញ្ជូនប្រតិភូពីររូបគឺ កែវ មុនី និង ម៉ី ផូ ទៅសន្និសីទឆ្នាំ១៩៥៤ ស្តីពីដំណោះស្រាយដោយសន្តិវិធីចំពោះជម្លោះនៅឥណ្ឌូចិន។ អ្នកទាំងពីរបានអមដំណើរគណៈប្រតិភូវៀតមិញ ដែលបានមកដល់ទីក្រុងហ្សឺណែវកាលពីថ្ងៃទី ៨ ឧសភា។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ត្រូវបានអញ្ជើញជាផ្លូវការឱ្យចូលរួមក្នុងសន្និសីទនេះ។ ក្នុងសុន្ទរកថាដំបូងរបស់គណៈប្រតិភូវៀតមិញបានជំរុញថា រដ្ឋាភិបាលតស៊ូរបស់ខ្មែរដែលដឹកនាំដោយសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ គួរតែត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងកិច្ចពិភាក្សា ដោយឈរជើងស្មើភាពជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ ការ​អង្វរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​គាំទ្រ​ដោយ​គណៈប្រតិភូ​នៃ ​សហភាព​សូវៀត និង ​ចិន វីយ៉ាឆេស្លាវ ម៉ូឡូតូវ និង ជូ អេនឡាយ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោក ជូ អេនឡាយ ត្រូវបានបញ្ចុះបញ្ចូលដោយមហាអំណាចលោកខាងលិចឱ្យដកការគាំទ្ររបស់គាត់សម្រាប់ការចូលរួមសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ នៅក្នុងសន្និសីទ។

លទ្ធផលនៃសន្និសីទរួមមានបទឈប់បាញ់ដែលរួមមាន សមាគមខ្មែរឥស្សរៈឯករាជ្យភាពរបស់កម្ពុជាក្រោមសីហនុ និងការដកកងកម្លាំងវៀតមិញចេញពីកម្ពុជា។ សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ឈប់ដំណើរការ។ ក្រោយ​មក ពួក​កុម្មុយនិស្ត​កម្ពុជា​នឹង​ប្រកែក​ថា វៀតមិញ​បាន​ក្បត់សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ក្នុង​សន្និសីទ។

លទ្ធផលនៃកិច្ចពិភាក្សានៅទីក្រុងហ្សឺណែវបានផ្តល់ថា អតីតទ័ពព្រៃសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ នឹងត្រូវបានការពារដោយគណៈកម្មការត្រួតពិនិត្យ និងត្រួតពិនិត្យអន្តរជាតិក្នុងអំឡុងពេលយុទ្ធនាការបោះឆ្នោត ប៉ុន្តែតាមពិតការធានាបែបនេះមិនត្រូវបានផ្តល់ឱ្យទេ។ ជាមួយនឹងផ្ទៃខាងក្រោយនេះ កម្មាភិបាលសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ មួយពាន់នាក់បានចាកចេញទៅប្រទេសវៀតណាម រួមជាមួយនឹងកងកម្លាំងវៀតមិញដែលកំពុងចាកចេញ នៅលើនាវា ប៉ូឡូញ ដែលផ្តល់ដោយ ICSC នៅ ទន្លេមេគង្គ ។

ប្រភព​វៀតណាម​បាន​អះអាង​ថា សមាជិកភាពសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បាន​ឡើង​ដល់ ១៥ ម៉ឺន​នាក់​មុន​ដំណាច់​ឆ្នាំ ១៩៥០។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការប៉ាន់ប្រមាណដែលមានលក្ខណៈអភិរក្សជាងនេះ គឺថាសមាជិកភាពសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ មិនដែលលើសពី ២០ ០០០ នាក់ឡើយ។

ដោយយល់ឃើញថា មេដឹកនាំសំខាន់ៗពីររូបនៃសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ គឺ សឺង ង៉ុកមិញ និង ទូ សាមុត ជាអតីតព្រះសង្ឃសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ អាចមានឥទ្ធិពលយ៉ាងសំខាន់ក្នុងចំណោមមជ្ឈដ្ឋានសាសនាព្រះពុទ្ធ។ នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៥១ សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានរៀបចំសន្និសីទព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរ ដឹកនាំដោយ សឺង ង៉ុកមិញ។

នៅឆ្នាំ១៩៥២ សឺង ង៉ុកមិញ , ព្រំ សាមិត (ព្រះសង្ឃដែលបានចូលរួមជាមួយសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ និងក្លាយជានិពន្ធនាយកនៃការបោះពុម្ពផ្សាយ ឥស្សរៈ) ច័ន្ទតារា និងព្រះសង្ឃប្រាំអង្គបានធ្វើទស្សនកិច្ចនៅតំបន់ ខ្មែរក្រោម ។ ក្នុងដំណើរទស្សនៈកិច្ចនេះ ពួកគាត់បានសង្កត់ធ្ងន់លើតួនាទីរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងការតស៊ូរំដោះជាតិ។ ក្នុងឆ្នាំដដែលនោះ សឺង ង៉ុកមិញ បានបញ្ចុះបញ្ចូលអាចារ្យនៃវត្តចំនួនបីក្នុងខេត្តកំពត ថាពួកគេកាន់ទីប្រឹក្សាអ្នករត់ចោលជួរពីសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ឱ្យត្រឡប់ទៅឋានន្តរស័ក្តិសមាគមខ្មែរឥស្សរៈវិញ។

• ងួន ហុង