Сиқым

Қазақ шежіресі бойынша, Сиқым негізінен он атаға бөлінеді: Борас (Қарақойлы), Тоғатай, Шуылдақ (Байсейіт), Буас, Құлсейіт (Қусирақ), Ақылбек, Құттыбай, Есбол (Аққойлы), Есенгелді (Аққойлы мен Қарақойлы). Түрікмендер ішінде де Аққойлы, Қарақойлылар бар. Олар XIVXV ғасырда Азербайжан мен АрменияДа билікке таласты. М. Тынышбаевтың ескертуінше, оларды да Дулаттан шыққан деп шамалауға болады. Ел аузында Борас, Тоғатай мен Буасты Байсейіт атымен атайды. Байсейіттің шын есімі Шуылдақ. Есбол мен Есенгелдінің ұрпақтарын жай ғана «Естілер» атандырған.

Этимология - кез келген этникалық топтың шығу түсіндіру мақсатында, оның этникалық атауы немесе этоним басында білу үшін қажет. Дыбыс с-ш-ч, қ-к-г, ы-i и л-н, м-д-л түркі тілдерінде және Алтай тіл отбасы (1 28 бар келісім лингвистикалық қайта жаңарту анықталған осы теория сыйқым этнонима айтуынша, тозған чигил қазақ тілінде 31.67 SS) сыйқым сөз басқа тілдерде оқылады чигил болып табылады. Жетісу мен Қашғарды мекендеген Орта ғасыр сыйқым қайта құру үшін түркі тайпалары чигил болды.

Француз ғалымы П. Пелльо этоним чжиси үш қарлұқ тайпаларының бірі чигил сияқты транскрипциясы. Бұл транскрипциясын, этнонима чигил бірінші бөлігінде үшін, Чи тілі Landyk Ғұндардың бір тайпасын құрайтын жылы «қызыл» деген мағынаны білдіреді.

 

 

Бәлкім, олар бір-біріне рухани жақын болған соң басқа аталастары мен көршілер солай жақауратын атаған шығар. Сиқым руының жоғарыда аталған аталарының тегі туралы толық мағлұмат жоқ. Соыдықтан қолдағы бар деректерге сүйеніп, таратып отырмыз. Сөйтіп, халықта Қарақойлы аталатын Борас негізінен бес үрім-бұтаққа бөлінеді: Қораз, Рүстем, Әжі, Наурызбай мен Томай. Бұл буыннан әрі қарай жіктеуге деректер жеткіліксіз. Буас атасы бес бұтақтан тұрады: Боса, Борық, Құл, Есторы мен Қызылқармыс. Боса Құдайберді мен Алакүшікке бөлінеді.

Құдайбердіден Жарымбет, Сайкөк және Сары тарайды. Есторының екі ұлы бар: Тойшы мен Тілеуқабыл, Тойшыдан Қараби, ал одан Сүйіндік пен Аталық. Тілеуқабылдан үлкен үрімбұтақтың атасы болып есептелетін төрт ұл өсіп жетілді: Жаушы, Таңат, Көске, Қосмұрат. Ал, Көскедеи Есті мен Шотке. Естіден Қарабатыр, одан Шенет батыр; Шенет батырдан Тұрыс би мен Рысбек батыр.

Рысбек батырдан Батырбек датқа, одан Тастамбек, Қожай мен Иса; Тастанбектен Белқожа (М. Тынышбаевпен кездескенде 1925 жылы 50 жаста екен). Қосмұраттан Шахмұрат, одан Қараби, одан Мәлік би, одан Асыл би, одан Әлжібек датқа, одан Байсейіт. Ақылбек үш ата: Ағабек, Мырзабек және Атайысқа бөлінеді. Құттыбай тармағынан Бағлан өрбиді. Есболдың (Аққойлы) екі ұлы бар Омар мен Сатыбалды. Омардан Қаржау мен Қайқы. Сатыбалдыдан екі ұл: Елтүзер мен Бөрі. Елтүзерден Рысбай мен Құттыбай. Бөріден Елке мен Естембай. Ал, Есенгелдіден (Ақңойлы) төрт ата: Үлебай, Сырлыбай, Төле мен Болат бөлініп шығады.

Сонымен, Сиқымға кіретін 10 атаның тек алтауының тегін түгел болмаса да таратып, төртеуіне мәліметтер жетіспегендіктен, тоқталғанымыз жоқ. Соған ңарамастан, келтірілген мағлұматтар Дулат руының Сиқым атасы туралы неғұрлым анық деректер береді. Сиқым руының жауынгерлік ұраны «Сиқым» (Н. Аристов, М. Тынышбаев, С. Аманжолов) және «Рысбек» (Н. Аристов, М. Тынышбаев бойынша). Рысбек XVIII ғасырда өмір сүрген әйгілі батыр. Сиқымдардың рулық таңбасы - бұл алғашңыда Н. Гродековтың еңбегінде көрсетіліп, кейіннен Н. Аристов, М. Тынышбаев, С. Аманжолов пен В. Востров оз жұмыстарында содан алып пайдаланады. Үшінші таңбаны жалпы Дулаттың белгісі О түрі деп есептеп, ал алғашқы екі таңба сиқымдардың құрамына енген кірме басқа бір аталардың еншісі деуге әбден болады.

1. Құдайберген Байетұлы
2. Батырбек Рысбекұлы
3. Досмұхамбет би
4. Тимур Асқарұлы Құлыбаев
5. Асқар Алтынбекұлы Құлыбаев
6. Талғат Асқарұлы Құлыбаев
7. Асқар Тоқмағамбетов Қарақойлы