Детерминизм Және Индетерминизм
Детерминизм және индетерминизм - себептіліктін орны және ролі түрлы бір біріне қарама-қарсы философиялық қағида.
Детерминизм барлық құбылыстардың себептілікке бағынатыны туралы ілім. Барлық құбылыстардың жалпыға бірдей заңды байланыстары, себепке тәуелділілігі туралы ілім детерминизм деп аталады. Дәйекгі детерминизм себептіліктің объективті сипатын нығайтады индетерминизм септіліктің жалпыға ортақ сипатын теріске шығарады (үшқары формасында - себептілікті мүлде теріске шығарды). Детерминизм идеялары ежелгі философияның өзінде-ақ түр беріп, көне "атомистикада" айқын көрініс тапқан. Детерминизм жаңа заман жаратылыстану ғылымы мен материалистік философиясында (Ф. Бэкон, Галилей, Декарт, Ньютон, Ломоносов, Лаплас, Спиноза және XVIII ғасыр француз материалистері) одан әрі жетілдірілді.
Жаратылыстану ғылымының даму деңгейіне сәйкес бұл кезеңдегі детерминизм механикалық, абстрактілік сипатта болды. Бұл механиканың бұлжымайтын динамикалық зандарының шеңберінде суреттелетін себептілік формасын абсолюттендіруден көрінді, мұның өзі себептілікті қажеттілікпен баламалауға және кездейсоқтықтың объективтік сипатын теріске шығаруға апарып соғады. Мұндай көзқарасты Лаплас мейлінше айқын тұжырымдады (механика детерминизмнын басқа атауы), ол әлемде барлық бөлшектердің координаты мен импульсінің белгілі бір уакыт кезеңдегі мәні оның өткендегі немесе болашақтағы кез келген сәттердегі жайын анықтайды. Бұлайша тұжырымдалған детерминизм фатализмге соқтырады, мистикалық сипатқа ие.
Дереккөздер
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
This article uses material from the Wikipedia Қазақша article Детерминизм және индетерминизм, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Мәлімет CC BY-SA 4.0 лицензиясы аясында қолжетімді (басқа шарттар көрсетілмеген жағдайда). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Қазақша (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.