Մնջախաղ

Հին Յունաստան եւ Հռոմ

Առաջին անգամ մնջախաղը նկարագրած է Քսենոֆոնն իր խնճոյքի ժամանակ։ Հին Յունաստանի մէջ մնջախաղն սկզբնապէս ունեցած է ծիսախաղային բնոյթ, յետագային բայց, յատկապէս հելլէնիզմի դարաշրջանի ժամանակ, կատարելագործուած է իբրեւ ինքնուրոյն արուեստ (յայտնի են Բաֆիլոս Ալեքսանտրացու եւ Պիլատես Կիլիկեցու անունները, I դար): Հին Հռոմի մէջ մնջախաղի արուեստը կ'առտացոլայ դիցաբանական իրենց նիւթերն ու կերպարնէրը («Վեներաէ», «Մարս», «Հերքուլիս» եւ այլն): Մնջախաղը տարածուած է նաեւ առաջաւորասիական երկիրներու մէջ. IV–VII դարերու ընթացքին Կապադովկիոյ մէջ, Բիւզանդիոնի, Ասորիքի եւ Հայաստանումի մէջ դարձած է բարձր մակարդակով թատրոնի տեսակ։ Հին Արեւելքի երկիրներու մէջ, յատկապէս Հնդկաստանի մէջ, Չինաստանի եւ Ճաբոնի, մնջախաղը դրսեւորուած է խիստ իւրայատուկ եւ խորհրդանշական ձեւերով։ Բոլոր ժողովուրդներու հին թատրոնները եւ առհասարակ թատերական բանահիւսութիւնը հարուստ են մնջախաղի տարրերով։ XVI–XVIII դարերու կէսերուն մնջախաղը վերածնուած է իտալական ծիծաղական թատրոնի ասպարեզին մէջ։ XIX դարու ընթացին այն, իբրեւ ինքնուրոյն թատերաձեւ, զարգացուցած են Ժոզեֆ Կրիմալտին (Մեծ Բրիտանիա), Ժան-Պադիսդ Տեբիւրոն (Ֆրանսա):

Նոր ժամանակաշրջան

Նոր ժամանակաշրջաններու ընթացքին մնջախաղը թատերական եւ կրկէսային ժանր է, որու արտայայտչամիջոցներէն կ'օգտուին նաեւ պալէն եւ ֆիլմերը (հիմնականում՝ համր):
XX դարի սկիզբը մնջախաղի տարրերը թափանցծած են նաեւ տրամաթիք թատրոն (Մաքս Ռայնյարտ, Վսեւոլոդ Մեյերհոլդ, եւ ուրիշներ): 1930–70-ական թուականներու մնջախաղի վարպետներէն են Ժան-Լուի Պառոն, Մարսել Մարսոն (Ֆրանսա, 1966 թուականին հիւրախաղերով հանդէս եկած է Երեւանի մէջ), Լատիսլաւ Ֆիալկան (Չեխոսլովակիայ), Հենրիկ Տոմաշեւսկին (Լեհաստան), Մոտրիս Տենիսոնը (Լիտուայ) եւ ուրիշներ։
Ժամանակի ընթացքին մնջախաղի տարրերը կը թափանցեն պալէ, կրկէս, Ֆիլմարուեստ (Չառլի Չաբլին) եւ թատրոն։ Մնջախաղի հայ խոշորագոյն վարպետը կը համարուի Լէոնիտ Ենգիբարեանը:

Ժամանակակից եւրոպական շարժման թատրոնի վառ ներկայացուցիչներէն մէկն է ֆրանսացի ժամանակակից մնջախաղաց, պարող, բեմադրիչ եւ պարուսոյց Վահրամ Զարեանը՝ ծագումով հայ, ով իր ասպարեզի ընթացքին իր մեծ ներդնումը ունեցած է արդի թատերական արուեստի եւ ժամանակակից մնջախաղի զարգացման մէջ։ Վահրամ Զարեանը Մարսել Մարսոյի վերջին աշակերտն է, անոր արուեստի արժանի ժառանգորդն ու նորովի շարունակողը։

 

Հայաստանի Հանրապետութեան մայրաքաղաք Երեւանի մէջ կայ Երեւանի Մնջախաղի Պետական Թատրոն, այն մնջախաղի ժանրի պետական թատրոնն է։ Թատրոնը ստեղծուած է 1974 թ․ եւ պետական թատրոնի կարգավիճակ ստացած է 1983 թ․: