डॉ. मनोहरराय सरदेसाय

मनोहरराय सरदेसाय नामनेचे कोंकणी कवी आनी फ्रेंच भाशेचो जाणकार

जल्म: 18 जानेवारी 1925-2005 नामनेचे कोंकणी कवी आनी फ्रेंच भाशेचो जाणकार. ताचें शाळेचें शिकप मराठी आनी पुर्तुगेज भाशेंत जालें. 1942 त मॅट्रिक जातकच ताणें मुंबय विल्सन कॉलेजींत शिक्षणाक सुरवात केली. ताचो बापुय नामनेचो कोंकणी-मराठी कथाकार लक्ष्मणराव सरदेसाय त्या वेळार गोंय मुक्ती चळवळींत बंदखणींत आशिल्ल्यान ताका शिक्षण व्हडा कश्टान घेवचें पडलें.

1949 त मुंबय विद्यापिठाचे एम्.ए. परीक्षेंत तो पयल्या वर्गांत पयलो आयलो. भुरगेपणासावन साहित्यिक बापायच्या संस्कारांक लागून ताका वाचनाची आवड जाल्ली. मुंबय कॉलेजींत शिकतना ताणें साबार कोंकणी, मराठी नेमाळ्या खातीर कविता, लघुकथा आनी हेर लेख बरयले. 1949-52 त ताणे विल्सन कॉलेजांत व्याख्यातो म्हूण काम केलें.

1952 ताका फ्रांस सरकाराची ‘The Image Of India In France’ ह्या विशयाचेर प्रबंध बरोवपाची शिश्यवृत्ती मेळ्ळी. फ्रांसांत आपल्या स वर्सांच्या राबित्यांत फ्रेंच, युरोपी आनी हेर साहित्याचो ताणें खोलायेन अभ्यास केलो. पॉल एल्युआर, जॅकी प्रिवर्ट, पाब्लो नेरुदा, गार्सिया द लॉर्का ह्या कवींचो ताणें अभ्यास केलो. वॉलतॅर, दिदरॉ, व्हिक्टर ह्युगो, रोमां रोलां, आल्बर्ट श्र्वाय्तझर हांच्या दोळयांतल्यान भारत कसो दिसता हें ताणें शिकून घेतलें. थंय व्हड लेखक, कलाकार आनी चित्रकारांकडे ताचो संपर्क आयलो. 1956 त, ताणें हेलसिंकी शारांत निर्वासितांच्या समस्यांविशींच्या संवसारीक संघटनेचे परिशदेंत वांटो घेतलो. त्याच हॅम्बर्ग शारांत शांती आनी स्वातंत्र्याच्या संवसारीक संघटनेचे परिशदेंत वाटो घेवपाची संद ताका मेळ्ळी.

• 1960 वर्सा आकाशवाणी नवी दिल्लीच्या विदेश सेवा विभागांत ताणीं थोडो तेंप नोकरी केली.
• 1960-61 ह्या काळांत मुंबयच्या सोमय्या म्हाविद्यालयांत व्याख्यातो म्हूण ताणीं काम केलें. ह्याच वेळार तांचें पयलें कोंकणी पुस्तक ‘आयज रे धोलार पडली बडी’ उजवाडाक आयलें.
• ह्याच काळांत मडगांव जाल्ले आठवे कोंकणी परिशदेची यजमानकी ताणीं चलयली.
• 1977 वर्सा ताणीं एक शिष्यवृत्ती खाला रशियेक भेंट दिली.
• 1979-85 ह्या काळांत ताणीं मुंबय विद्यापिठांत फ्रेंच भाशेचो प्रपाठक म्हूण काम पळयलें.
• 1985-90 ह्या काळांत गोंय विद्यापिठांत फ्रँच आनी पुर्तुगीज खात्याचो संयोजक म्हूण काम पळयलें.
• 1985-92 त गोवा कोंकणी अकादेमीचे उपाध्यक्ष म्हूण ताणीं यागदान दिलां.
• 1988-91 गोंय विद्यापिठाच्या कोंकणी विश्व कोश प्रकल्पाचे मुखेल संपादक म्हूण ताणीं वावर पळयलो.
• 1933-97 ह्या काळांत साहित्य अकादेमी दिल्लीचे कार्यकारी मंडळाचे (गोंय) म्हूण ताणीं काम पळयलां.

कोंकणी, मराठी, हिंदी, संस्कृत, फ्रँच, इंग्लीश, पुर्तुगीज भासांचेर तांचे प्रभुत्व आशिल्लें. ताणीं चडशें बरप कोंकणींतल्यान केलां. तांच्यो कविता, गीतां आनी कवनां लोकांच्या तोंडांत घोळून लोकप्रिय जाल्ल्यान तांकां लोकां कवी म्हूण नामना मेळ्ळी. तांचे कवितेंत गोंय, देश, सैम आनी मनीस हांचे विशीं उपाट आनी उत्कट मोग दिसून येता.

गोंयांत मुक्ती आदीं आनी उपरांत ल्हव –ल्हव सांस्कृतिक, सामाजीक आनी राजकीय मळार जे बदल आनी रुपांतरां घडत रावलीं, तांचें प्रतिबिंब तांच्या कांय कवितांनी दिसून येता. अर्थीक असमता, अज्ञान, भ्रश्टाचार, अनीत, लोकशायेंतले उणाव, राजकारण अशा विशयांचेर ताणीं उपहासात्मक बडी मारल्या.

आयज रे धोलार पडली बडी (1961) गोंया तुज्या मोगाखातीर (1964) जायात जागे (1964) जय पुण्यभूंय, जय भारत (1965) बेब्यांचें काजार (1965) रामगीता (1968) जायो-जुयो (1970) इंगलिश पोयम्स (1971) पिसोळीं , भांगराची कुराड (1979) माणकुलीं गींतां (1982) मनोहर गीतां (1987) गोड गोड गीतां (1991)

गद्य

आमची भास आमकां जाय (1962) शणै गोंयबाब (1968) Honoure de Balzac (1979) साहित्य सुवाद (1993)

नाटकां

स्मगलर (1975) बिराड बदललें (1981) जादूचो कोंबो (1995)

अणकार

Anthology of Konkani poems (1964)

कोंकणींत अणकार

देवाचीं उतरां (1984) कांदीद (1984) आयलें आमचें राज (1990) विवेकानंद (1994)

एकांकी

स्मगलर (1975)

बालसाहित्य

बेब्याचें काजार (१९६५),भांगराची कुराड (१९७९),बिराड बदल्लें (१९८१),माणकुलीं गितां (१९८२),मनोहर गितां (१९८७),गोड गोड गितां (l,ll,lll,१९९१),जादुचो कोंबो (१९९५),कुकुलीं कवनां (२०००),बेब्याचें काजार (दुसरी आवृत्ती २०१२).

मनोहररायाक जायते पुरस्कार फाव जाल्यात- ‘पिसोळीं’ कविताझेल्याक साहित्य अकादेमी पुरस्कार मेळ्ळो. गोवा कला अकादमीचो शारदा पुरस्कार गोंय. सांस्कृतिक पुरस्कार आनी राष्ट्रीय अकादमीचो सातवाहन पुरस्कार ताका फाव जाल्यात.

1)“गोंय तुज्या मोगाखातीर” – हो झेलो सुटके आदलो. 18 जून 1961 वर्सा प्रकाशीत जाल्लो. गोंयचो मोग, गोंयचो सैम, गोंयच्या गुलामपणाची खंत ही ह्या काव्याची कांय मुखेल आंगा. हो ताचो पयलो कविता संग्रह. भाय-या मनाक म्हज्या लागलें पिशें, लागलें पिशें. हांतूंतलेयान कवीच्या मनांतली आपले आवय- भुंयेची विल्क्षण आड दिश्टी पडटा. हांतूंत एकूण 40 कविता आसपावल्यात. तांचो काळ 1954-1960 मेरेनचो आसा. 2)“आयज रे धोलार पडली बडी”- ही संगितिक 1961 वर्सा उजवाडाक आयिल्ली. ही कंसवधाचेर आसली तरी ती प्रतिकात्मक आसा. गोंयच्या स्वातंत्र झुजाची फाटभूंय तिका लाबल्या. हांतलो कृष्ण जेन्ना “ कंसा, तुजो करूंक ध्वंस, विष्णूचो आयला अंश” अशें म्हणटा तेन्ना कृष्ण हो निखटो खेळ खेळपी ‘ गवळ्यालोपोर’ नासता, तर अनंत अन्यायाचे जड शिळे पोंदच्यान वयर तकली काडपी एक जागृत समाज आसता, इतलें आमी लक्षांत दवरूंक जाय. जेन्ना जेन्ना कंस निर्माण जातात तेन्ना तेन्ना श्रीकृष्णूय जल्माक येतात. असत्य ना करपाक न्याय, सत्य हांची गरज आसता. असत् तत्वांक ना करपाक सत् तत्वांचीच गरज आसता इतलें आमच्या लक्षांत आयलें आनी शेंकडेयांनी वर्सांचीं तरेकतरांची बंदेपणां भोगून निर्वीर्थ जाल्लो समाज पर्थून जागो जालो जाल्यार आमची एक गरज भागली अशें म्हणचें पडटलें. 3) “जायात जागे”- 1964 वर्सा उजवाडाक आयलो. हातूंतल्या कवितांचे सूर, शब्द वेगळे. तातूंत आपल्या हातान नवें गोंय घडोवपाचो हावेस आसा आनी त्याच वांगडा सुटके आदीची सपनां रुपाक न आयिल्ल्याची खंत आसा. ‘कुणबी हांव’, ‘खरो गोंयकार’ सारकी गितां हातूंत वाचूंक मेळटात. “फाल्याचें गोंय” कशें बांदून हाडचें हे आमकां ह्या संग्रहांत आपारीनीं दिश्टी पडटा. 4) “ जायो जुयो” - ह्यो ल्हानशोच कविता थोड्याच उतरांच्यो, खोल अर्थाच्यो आनी दुखेस्त सुरांच्यो. 5) “अठरा जून”- ह्या कविता संग्रहांत कवी आपले निज दायज सांबाळून दवरून चलपाची बुद्ध दिता. 6) “पिसोळी”- धाकटुल्योच कविता पूण नांवां परस तीं मात्शी उडटीच परमळा परस तांकां रंगूच चड. शिकिल्ल्या आनी शिकूंक नाशिल्ल्या हिंदूक आनी क्रिस्तावांक साद्या-सोप्या भाशेंतल्यान एकठाय हाडून मनोहरराय सरदेसायान तांकां कवितांची रुच लायलीं. अणकारीत कथा- कांदीद- 1984 वर्सा पयली छापणी. एका तरणाट्याचेर आदारीत कथा. एका सोबीत व्हडल्या घरांत कांदीद ल्हानाचो व्हड कसो जालो आनी ताका थंयच्यान कसो धांवडावन घालो, बल्गेरियनांगेर ताचें कितें जालें, आदी सांगपी कथा. आमची भास आमकां जाय- (1962) मडगांवां भरिल्ले आठवे कोंकणी परिशदेचे अध्यक्ष डॉ. मनोहरराय सरदेसायचे उलोवप ह्या पुस्तकाच्या रूपान लोका मेरेन पावचें ह्याच उद्देशान पुस्तक उजवाडाक हाडलें. स्वतंत्र गोंयांतली कोंकणी कविता- हाचो काळखंड 1962–1977. गोंय स्वतंत्र जाल्या उपरांच्यो कविता ह्या कविता संग्रहांत आसपावतात. उतरां- ही जा पॉल सार्त्राची आप जीण. हांगा तो आपलें भुरगेपण चितारता . आपल्या काळांतल्या फ्रांसाचीय आमका वळख करून दिल्या.