ارتشبد: یکی از درجه های ارتشی

واژهٔ ارتشبد در نیروی زمینی و هوایی به‌کار می‌رود و درجهٔ معادل آن در نیروی دریایی «دریابُد» می‌باشد.

ارتشبد
کشور	ایران
شاخه خدمات	نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
درجه	چهارستاره
درجه ناتو	OF-9
شکل گرفته	۱۳۳۶
رتبه پایین‌تر بعدی	سپهبد
درجه‌های معادل	دریابد آدمیرال

در قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپهبد و دریاسالار به‌عنوان بالاترین درجه‌های ارتش ذکر شده‌است و درجه‌های ارتشبد و دریابد حذف گردیده‌است. بااین‌حال، در آیین‌نامهٔ انضباطیِ نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، به وجود این دو درجه در ارتش اشاره شده‌است.

واژۀ «ارتشبد» در فارسی نو با روش پسین‌سازی از واژهٔ «ارتشتار» در پارسی میانه با حذف پسوند فرضی «ـتار» و افزودن پسوند «بد» به واژۀ ارتش در قیاس با «سپهبد» ساخته شده‌است.

«سپهبد» که در پارسی میانه «spāhpat» و در پارسی باستان «-spāda-pati*» بوده، همکردی از دو واژه: «-spāda*» «سپاه» و «-pati*» «سردار، سالار، رهبر» لفظاً به معنای «فرمانده سپاه» است.

در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۱۴، از اولین جلسهٔ رسمی فرهنگستان ایران، «بزرگ‌ارتشتاران (ارتش بد)» به‌جای عبارت «فرمانده کل قوا» ازسوی وزارت معارف بخشنامه شد؛ ولی روشن نیست که به این معنا کاربرد یافته‌باشد، زیرا در فهرست وزارت معارف، واژه‌های دیگری همچون «لشکربد» هستند که معمول نشده‌اند. بعدها در سال ۱۳۳۶، درجهٔ ارتشبد در کنار دریابد، بالاترین درجهٔ ارتش ایران شد و بزرگ‌ارتشتاران مختص شاه شد.

آمریکا

در ارتش ایالات متحده ژنرال چهار ستاره معادل درجه ارتشبد است. صاحب این درجه دارای بالاترین درجهٔ نظامی در زمان صلح است.

 

ایران

از سال ۱۳۳۷ تا سال ۱۳۵۵، هجده تن از امیران ارتش به درجهٔ ارتشبدی رسیدند که چهار نفر از نیروی هوایی و سیزده نفر از نیروی زمینی بودند. همچنین، یک نفر از نیروی دریایی به درجهٔ دریابُدی ترفیع یافت که معادل ارتشبد در نیروهای زمینی و هوایی است. آخرین ارتشبد در ارتش شاهنشاهی، عباس قره‌باغی، فرمانده ژاندارمری بود که در سال ۱۳۵۵ به این درجه رسید.

درجه‌های ارتشبدی و دریابدی در سال ۱۳۳۶ توسط محمدرضا پهلوی ایجاد شد و در قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب ۱۳۳۶ گنجانده شد. نخستین کسی که در ایران به این درجه ترفیع یافت ارتشبد عبدالله هدایت در سال ۱۳۳۷ بود. پس از انقلاب، در آغاز، با تصویب شورای انقلاب، درجه‌های ارتشبدی و دریابدی حذف شد. در قانون ارتش ایران مصوب ۱۳۶۶ نیز درجه‌های سرتیپ دومی و دریادار دومی افزوده شد، ولی همچنان از درجه‌های ارتشبدی و دریابدی سخنی به‌میان نیامد. در سال ۱۳۷۰، با تصویب قانون سپاه پاسداران، درجه‌های ارتشبدی و دریابدی به‌عنوان بالاترین درجه‌های این نهاد نظامی معرفی شد. همچنین، در قانون نیروی انتظامی مصوب سال ۱۳۷۴ و نیز ۱۳۸۲ از درجهٔ ارتشبدی به‌عنوان بالاترین درجه یاد شده‌است.

فهرست امیران چهارستارهٔ ارتش ایران

1. ارتشبد عبدالله هدایت
2. ارتشبد عبدالحسین حجازی
3. ارتشبد بهرام آریانا
4. ارتشبد رضا عظیمی
5. ارتشبد عزت‌الله ضرغامی
6. ارتشبد محمد خاتم (فرمانده نیروی هوایی شاهنشاهی)
7. ارتشبد غلامعلی اویسی
8. ارتشبد فریدون جم
9. دریابد فرج‌الله رسائی (فرمانده نیروی دریایی شاهنشاهی)
10. ارتشبد فتح‌الله مین‌باشیان
11. ارتشبد نعمت‌الله نصیری
12. ارتشبد غلامرضا ازهاری
13. ارتشبد حسن طوفانیان (نیروی هوایی شاهنشاهی)
14. ارتشبد جعفر شفقت
15. ارتشبد حسین فردوست
16. ارتشبد سعید اعزازی (نیروی هوایی شاهنشاهی)
17. ارتشبد فضائل تدین (فرمانده نیروی هوایی شاهنشاهی)
18. ارتشبد عباس قره‌باغی

•  
  نشان ارتشبد نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران
•  
  نشان ارتشبد نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
•  
  نشان دریابد نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
•  
  نشان ارتشبد نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
•  
  نشان ارتشبد پاسدار و دریابد پاسدار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
•  
  نشان ارتشبد نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران
•  
  نشان ارتشبد نیروی زمینی شاهنشاهی ایران
•  
  نشان ارتشبد نیروی هوایی شاهنشاهی ایران
•  
  نشان دریابد نیروی دریایی شاهنشاهی ایران

نشان درجهٔ ارتشبد یا ژنرال چهارستاره در کشورهای گوناگون:

•  
  کلمبیا
•  
  آلمان
•  
  اکوادور
•  
  فنلاند
•  
  نیروی زمینی فرانسه
•  
  یونان
•  
  ایتالیا
•  
  مکزیک
•  
  هلند
•  
  پرتغال
•  
  رومانی
•  
  روسیه
•  
  نیروی زمینی صربستان
•  
  سوئد
•  
  تایلند
•  
  نیروی زمینی و تفنگداران دریایی ایالات متحدهٔ آمریکا

• روزشمار تاریخ ایران، از مشروطه تا انقلاب اسلامی، جلد دوم، تألیف دکتر باقر عاقلی.