پشتونها، پختون‌ها در اوستا پکتین یا افغان‌ها (به پشتو: پښتانه) (به اردو: پٹهان)، بر گرفته از پشوتن پسر کی گشتاسپ پادشاه کیانیان یکی از اقوام افغانستان، و گروهی از مردمان ایرانی تبار هستند، که عمدتاً در شمال غربی پاکستان و جنوب و شرق افغانستان سکونت دارند. آن‌ها از نظر تاریخی تا دهه ۱۹۷۰ با نام افغان نیز خطاب می‌شدند، بعدتر این اصطلاح به عنوان نامی برای همه اقوام افغانستان تبدیل شد.
پشتونها به عنوان بزرگ‌ترین گروه قومی افغانستان، ۴۲ درصد یا ۴۰ درصد یا بنا بر تقسیم‌بندی بی‌طرفانهٔ قومی سازمان ملل در کنفرانس بن سال ۲۰۰۱ نزدیک به ۳۵ درصد از جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند. از زمان بنیانگذاری افغانستان، آن‌ها در این کشور به عنوان گروه قومی حاکم و غالب نقش داشته‌اند. ایضاً پشتونها در پاکستان به عنوان دومین گروه قومی بزرگ ۱۵ تا ۱۸ درصد از کل جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند.
پشتونها ۲۶مین گروه قومی بزرگ جهان و بزرگ‌ترین جامعهٔ قبیله‌ای جهان را تشکیل می‌دهند. حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ قبیله و گروه هم‌تبار پشتون وجود دارد.
احمد شاه درانی (در نظر گرفته شده به عنوان بنیانگذار افغانستان) و عبدالغفار خان (کنش‌گر جنبش استقلال‌طلبی هند در زمان راج بریتانیا) دو چهرهٔ تاریخی برجستهٔ پشتون هستند.
پشتون‌های شبه‌قاره هند، در خارج از سرزمین سنتی شان، توسط خودشان و سایر گروه‌های قومی شبه قاره با نام پٹهان (واژه هندوستانی پشتون) شناخته می‌شوند.
پشتونها پیش و بهنگام حاکمیت راج بریتانیا در شهرهای گوناگون خاور رود سند ساکن شده‌اند. این شهرها شامل کراچی، لاهور، راولپندی، بمبئی، دهلی، کلکته، روهیلکند، جیپور و بنگلور می‌شوند. تبار ساکن شدگان به پشتون‌های افغانستان امروزی و پاکستان (راج بریتانیای پیش از ۱۹۴۷) می‌رسد. آن‌ها در بعضی از مناطق هند گاهی، به کابلی والا شناخته می‌شوند.
در هند جوامع مهاجر پشتون قابل توجه‌ای وجود دارند. نام روهیلکند ایالت اوتار پرادش از جوامع پشتون تبار معروف به روهیله گرفته شده‌است. همچنین هرکدام از ایالات مهاراشترا (مرکز هند) و بنگال غربی (شرق هند) دارای بیش از یک میلیون جمعیت با تبار پشتون هستند؛ بمبئی و کلکته مکان اصلی مهاجران پشتون افغانستان، در عصر استعمار بوده‌اند. در هرکدام از شهرهای جیپور و بنگلور جمعیتی ۱۰۰ هزار نفری از پشتونها وجود دارد. برادران فیروز، سنجای و اکبرخان از پشتون‌های معروف شهر بنگلور هستند که اصلیتشان به غزنی بر می‌گردد. کراچی، محل بزرگ‌ترین جمعیت از پشتون زبانهای مهاجر است.
نقشه حدودی و تقریبی اقوام پشتو زبان در کشورهای افغانستان و پاکستان.
مناطق دیگر
پشتون‌های هندوستانی و پاکستانی از رابطه کشورهای متبوع خود با بریتانیا و کشورهای مشترک المنافع استفاده کرده و جوامع مدرن پشتون از دهه ۱۹۶۰ عمدتاً در کشورهای بریتانیا، کانادا، استرالیا و همچنین در دیگر کشورهای مشترک المنافع (و در آمریکا) ساکن شدند. برخی دیگر از پشتونها همچنین در جاهایی از خاورمیانه مانند خراسان ایران و شبه جزیره عربستان ساکن شده‌اند. برای مثال از سال ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۱ حدود ۳۰۰ هزار تن پشتون به کشورهای عربی خلیج فارس مهاجرت کردند که ۳۵ درصد از مهاجران پاکستانی را تشکیل می‌دهند.
به دلیل جنگ‌های متعدد در افغانستان از اواخر دهه ۱۹۷۰، موج‌های گوناگون پناهجویان (پشتون‌های افغان، و همچنین تعداد قابل توجه ای از تاجیک‌ها، هزاره‌ها، ازبک‌ها، ترکمن‌ها و سیک‌های افغانستانی) کشور را ترک کرده‌اند.
بصورت تقریبی حدود ۱٫۳ میلیون افغانستانی در پاکستان و ۳ تا ۵ میلیون در ایران وجود دارند. برخی دیگر نیز به‌واسطه پاکستان در آمریکا، بریتانیا و کشورهای اتحادیه اروپا تقاضای پناهندگی داده‌اند. (با روی کارآمدن گروه طالبان در افغانستان، موج مهاجرت‌ها به پاکستان و بخصوص به ایران بشدت افزایش یافته و این آمار دچار تغییر شده‌است)
زبان پشتو، مناطقی در افغانستان و پاکستان که زبان پشتو رایج است:
زبان بیشینه یا غالب
زبان کمینه یا کاربرد در کنار زبانهای دیگر
پیشینه و خاستگاه
ادعاها و نظریه‌های گوناگونی در خصوص خاستگاه قوم پشتون، که بطور کلی یک قوم ایرانی بومی آسیای مرکزی و جنوبی شناخته می‌شوند ، مطرح است. قوم زایی گروه قومی پشتون ناروشن است، اما مورخان به مردمان باستانی به نام پاکتها یا پکتیاها (Pakhtas) بین هزاره دوم و یکم پیش از میلاد و مردمان باستانی ایرانی (سکا ها)، مواجه هستند که ممکن است اجداد پشتونها باشند. گئورگ مورگنستیرن، زبان شناس بزرگ، پشتو را به عنوان یک گویش از زبان سکا توصیف کرده است و بسیاری دیگر نیز شباهتهای میان پشتو و سایر زبانهای سکایی شناسایی کرده اند، که نشانگر آن است که منشا پشتون ها احتمالا یک گروه سکایی بوده است.با این حال نظریات دیگری نیز درخصوص منشا هپتالی، راجپوتی، یونانی و ... این قوم مطرح است.
زبان
پشتو زبان مادری پشتونها است. این زبان یکی از دو زبان ملی افغانستان است. در پاکستان با اینکه پشتو دومین زبان پر گویش ور را تشکیل می‌دهد ولی غالباً به‌طور رسمی در سیستم آموزشی نادیده گرفته می‌شود.
زبان پشتو در طبقه زبانهای ایرانی شرقی قرار گرفته‌است و بیشتر واژگان پشتو از ریشه ایرانی شرقی است ولی با این حال، شمار قابل توجهی از آن‌ها منحصر به زبان پشتو است. صرف افعال پشتو، در مقایسه با سایر زبانهای ایرانی پیچیده‌است. بر این مبنا مکنزی می‌گوید:
اگر ساختار باستانی پشتو را با صرف بسیار ساده شده فارسی، زبان پیشرو و مدرن ایرانی مقایسه کنیم می‌بینیم که زبان پشتو در جایگاه ‘پسر عموی دوم‘ و همسایه فارسی ایستاده‌است که چیزی شبیه همان رابطه انگلیسی با ایسلندی است. — دیوید نیل مکنزی
پشتو دارای شمار زیادی گویش است اما به‌طور کلی به گروه‌های شمالی، جنوبی و مرکزی تقسیم می‌شود الفنباین در این باره می‌نویسد: اختلافات گویشی پشتو اساساً در واژگان و واجگان است: صرف و نحوِ گویش‌های پشتو به استثنای گویش وانتسی، کاملاً یکنواخت هستند.
نخستین الفبای پشتو در سده شانزدهم و توسط پیر روشن ساخته شد. در سال ۱۹۵۸ طی نشست محققان و نویسندگان پشتون افغانستان و پاکستان در کابل، استاندارد امروزی الفبای پشتو تنظیم شد.
فرهنگ
فرهنگ پشتونها اغلب بر پشتونوالی و به‌کارگیری زبان پشتو پایه‌گذاری شده‌است. سنت‌های پیش از اسلام، به دوران شکست هخامنشیان در برابر اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ پیش از میلاد مسیح بر می‌گردد، که احتمالاً که در قالب رقص‌های سنتی باقی مانده‌اند در حالی که سبک‌های ادبی و موسیقی منعکس کننده تأثیر سنت ایرانی و سازهای موسیقی منطقه ایِ آمیخته با گونه‌ها و شرح هایِ محلی است. فرهنگ پشتون ترکیبی بی نظیر از آداب و رسوم بومی با تأثیراتی از جنوب و غرب آسیا است. پشتونها مانند سایر مسلمانان ماه رمضان و عید فطر را جشن می‌گیرند. برخی از پشتونها نوروز را هم جشن می‌گیرند.
پشتونوالی
پَشتونوالی (به پشتو: پښتونوالی و نیز: پختونوالی) نظام و سنت رفتاری قبیله‌ای در میان پشتونها است.
یکی از اصول شناخته شده تر پشتونوالی ملمستیا است که به صورت مهمان نوازی و پناه به همه مهمانانی که دنبال کمک می‌گردند تعریف می‌شود. قصاص بی عدالتی که به پشتو بدل خوانده می‌شود یک انتقام سریع را فرا می‌خواند. بسیاری از جنبه‌های پشتونوالی زندگی مشترک مسالمت آمیز را ترویج می‌دهند، مانند ننواتی که اعتراف فروتنانه به گناه برای یک گناهکار است و باید منجر به بخشش خودکار از طرف گروه ستم دیده شود. این دستورها و سایر احکام اساسی پشتونوالی همچنان توسط بسیاری از پشتونها به‌خصوص در مناطق روستایی دنبال می‌شود. یکی از نهادهای برجسته پشتون لویه جرگه (شورای بزرگ) است که از منتخب بزرگان تشکیل می‌شود. بیشتر تصمیم‌ها در زندگی قبیله ای توسط اعضای جرگه گرفته می‌شود. جرگه اصلی‌ترین نهاد قدرت قبیله است که اغلب پشتون‌های مساوات خواه آن را به عنوان یک نهاد حاکمیتی قابل قبول تصدیق می‌کنند.
تاریخ‌دان معروف یونانی (هیرودتس) پکتهای ریگودی را (پاکتیوس) خوانده و اهالی منطقهٔ پکتیا تا قندهار و باشندگان دوطرف کوه‌های سلیمان را پاکتیاها نامیده‌است. از نوشتهٔ او معلوم می‌شود تا سده چهارم پیش از میلاد مردم قندهار و پکتیا و ننگرهار و خیبر (پاکتیاها) نامیده می‌شده‌اند. بطلمیوس هم آن را پکتین نوشته‌است؛ بنابراین نام پشتو از همان پکهت – پکتویس – پکتین ساخته شده و پشتو و پختو تلفظ می‌شود. در ریگوید مذکور آمده‌است که قوم پکهت در جنگ بین ده پادشاه آریایی که به کنار دریای (راوی) بوقوع پیوسته بود شرکت کرده بودند. هیلی برانت تاریخ‌دان و پژوهشگر در زبان و فرهنگ سانسکریت: در (ریگوید) مذکور است که در اراکوشیا (قندهار) قبیله‌ای سکونت داشت که شاه (واسودیوا: دیوه در پشتو به نام نور و روشنایی و آس به منای اسب می‌باشد) فرمانروای آن بود و این قبیله تحت رهبری او (سوداس: در پشتو سور به معنای سرخ و آس به منای اسب می‌باشد، دامنهٔ فتوحات را تا وادی (اندس) وسیع ساخت و کارنامه‌های جنگی (واسودیوا) به‌طور افسانه یاد می‌شد. مورخان موجودیت پکتها را در منطقه‌ای کنونی که افغانستان نامیده می‌شود. پیش از ظهور سلطنت سلیمان در حدود ۱٬۰۰۰ سال پیش از میلاد تخمین زده‌اند (تاریخ مختصر افغان‌ها. تألیف مولوی یعقوب حسن‌خان سال ۱۳۱۲). پشتو ظاهراً از واژه پشتون یا پختون آمده‌است که نام گروهی از نژاد آریایی است. زبان پشتو اصلاً جزء زبانهای ایرانی است. قواعد آواشناسی نشان می‌دهد که واژهٔ پشتو شکل دیگرگون‌شده‌ای از همان واژهٔ پَرْسَوا (به معنی پارسی) است. بطلمیوس هم آن را پکتین نوشته‌است؛ بنابراین نام پشتو از همان پکهت – پکتویس – پکتین ساخته شده و پشتو و پختو تلفظ می‌شود.
تعریف واژهٔ پشتون
شاخه‌ای از اقوام افغانستان بوده که به زبان پشتو سخن می‌گویند، دارای خصوصیات و فرهنگ مخصوص به خود بوده‌اند.
دین
اکثر پشتونها مسلمان بیشتر پیرو مذهب سنی حنفی و اقلیتی کوچکی شیعهٔ دوازده امامی هستند و افزون‌بر زبان پشتو که از شاخه‌ای از زبانهای آریایی است به زبانهای فارسی ارموری، هندوکوهی (شامل پشتون‌های خیبر) و اقلیتی ناچیزی به اردو (در پاکستان و هند) صحبت می‌کنند.
پشتونها (پشتو زبانان) به دوبخش و هفت شاخه تقسیم می‌گردد:
اول
سربن
غرغشت
بیتن
این سه با هم برادر اند (طبق روایات سنتی)
دوم
کرلانی
اورمر
متی (بی‌بی متو)
جامعه پشتون از بزرگ‌ترین گروه های قومی شناخته می‌شود.
افغانستان
دو طایفه بزرگ از پشتونها در طول دو و نیم سده اخیر در افغانستان حکومت نمودند:
آرامگاه احمدشاه درانی در شهر قندهار که به عنوان مسجد جماعت نیز عمل می‌کند و گفته می‌شود که شامل خرقه مقدسی است که پیامبر اسلام بر تن می‌کرد.
غلجایی‌ها که حکومت هوتکیان مربوط به این شاخه از پشتونها بود. از میان قبایل دُرانی دو شاخهٔ سدوزایی‌ها و بارکزایی‌ها در افغانستان پس از احمدشاه ابدالی حکومت نمودند.
بنیانگذار حکومت سدوزایی‌ها احمدخان ابدالی مشهور به احمدشاه بابا بود. او امپراتوری بزرگ ابدالی یا دُرانی را تأسیس نمود که بعد از وی فرزندش تیمور شاه ابدالی به سلطنت رسید. تیمور پایتخت را از قندهار به کابل منتقل و شورش‌های زیادی را که علیه‌اش به‌راه افتاده بود سرکوب نمود. [نیازمند منبع]:
بارکزای که از جمله کهن‌ترین اقوام بوده که در تاریخ از آن‌ها یاد شده و سلسله‌های پادشاهی امیر دوست محمد خان بارکزی مربوط همین قوم می‌باشد.[نیازمند منبع]
دیگر طایفه‌های پشتون شامل نورزی، زدران، منگل، ملکزی، غلزی، درانی، هوتک، اندر، کاکر، سربنی، پوپل، سوری، گدون، لودی، احمدزی، ستانکزی، محمدزی، یوسفزی، بریچی، خروطی، سواتی، سهاک، شینوار، ابدالی، غلجایی، علیزایی، صافی یا همان ساپی و غیره هستند که از جمله گروه‌ها و ایل‌های مهم قوم پشتون هستند. طایفه سوری نیز با نام امپراتوری سور مابین سال‌های ۱۵۳۲–۱۵۵۶ حاکم بر شمال هندوستان و پاکستان امروزی بود که توسط شیرشاه سوری بنیانگذاری شد.
امپراتوری لودی نیز سلسله‌ای از حکمرانان دهلی در هند از پشتونتبارهایمسلمان است که از ۱۴۵۱ تا ۱۵۲۶ میلادی حکمرانی کردند.
طایفه‌های «وزیر» و «محسود» از مهم‌ترین طوایف مناطق غربی پاکستان هستند. وزیرستان شمالی توسط طایفهٔ «وزیر» اداره می‌شود. این طایفه در وزیرستان جنوبی هم حضور دارد و یک سوم جمعیت آن را تشکیل می‌دهد. دو سوم باقی‌مانده جمعیت وزیرستان جنوبی از طایفهٔ «محسود» هستند. بخش پاکستانی شامل منطقه‌ای از چترال در شمال تا سیبی در جنوب غربی می‌گردد. این منطقه در پاکستان بنام منطقه مرزی شمال غرب (صوبه سرحد شمالغرب) نامیده می‌شود. اما این منطقه همچنان مشهور به افغانیه است که این نام بیانگر روابط قومی باشندگان آن با پشتون‌های افغانستان است.[نیازمند منبع]
ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی
اتن: اتن شامل رقص گروهی مانند یک حلقه که توسط مردان و زنان به‌طور جداگانه صورت می‌گیرد.
This article uses material from the Wikipedia فارسی article پشتونها, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
پاکستان
افغانستان
امارات متحده عربی
ایالات متحده آمریکا
ایران
بریتانیا
آلمان
کانادا
هند
روسیه
استرالیا
اسلام
.jpg)
