بتهوون سمفونی شماره ۶

این سمفونی با نام سمفونی چوپانی یا سمفونی چوپان یا پاستورال (به آلمانی: Sifonie Pastorale) نیز شهره است. تصنیفِ سمفونی شماره ۶ در سال ۱۸۰۸ به اتمام رسید. این اثر یکی از معدود آثار بتهوون است که حاوی محتوای صریحِ موسیقی برنامه‌ای است، و نخستین بار در ۲۲ دسامبر ۱۸۰۸، در سالن «تئاتر ان د وین» وین و در کنسرتی چهار ساعته اجرا شد.‌

سمفونی در فا ماژور
شماره ۶ (چوپانی)
اثر: لودویگ فان بتهوون
بخشی از پیش‌نویس سمفونی ششم به خط لودویگ فان بتهوون
مایه‌نما	فا ماژور
شمارهٔ اثر	اپوس ۶۸
سبک	دورهٔ کلاسیک
شکل	سمفونی
آفرینش	۱۸۰۲ (۱۸۰۲)–۱۸۰۸
اهدا شده	آرشیدوک رودولف اتریش (۱۷۸۸–۱۸۳۱)
اجرا	۲۲ دسامبر ۱۸۰۸، وین
موومان‌ها	پنج
سازبندی	ارکسترال

 

اولین طرح‌های سمفونی پاستورال در سال ۱۸۰۲ پدیدار شد. خلقِ سمفونی ششم هم‌زمان بود با سمفونی پنجم، که معروف‌تر و آتشین‌تر از آن بود. هر دو سمفونی در یک کنسرت طولانی و تمرینِ کم، دوباره در سالن «تئاتر ان د وین» در ۲۲ دسامبر ۱۸۰۸ اجرا شد.

در آغاز قرن نوزدهم موسیقی تفسیر نمی‌شد و موسیقیدانانِ سبک کلاسیک اعتقاد داشتند که موسیقی به تنهایی کامل است و نباید پیرو تفسیر و یا توصیفِ موضوعی غیر از موسیقی باشد؛ ولی در مکتب رمانتیک موضوع و تفسیر در موسیقی مورد توجه قرار گرفت. بتهوون چون متعلق به هر دو نسل بود و تحت تأثیر هر دو مکتب، آثاری را خلق کرد.

بتهوون عاشق طبیعت بود و بخش زیادی از وقت خود را در پیاده‌روی در کشور گذراند. او غالباً وین را برای کار در مناطق روستایی ترک می‌کرد. این آهنگساز می‌گوید سمفونی ششم «بیشتر بیان احساس است تا نقاشی»، نکته‌ای که در عنوانِ نخستین موومان، تأکید می‌کند.

بتهوون آرامش خود را تنها در طبیعت می‌جست. کنتس تِرِزه برونسویک معشوقهٔ بتهوون می‌گوید: «طبیعت تنها مَحرَم رازِ او بود». چارلز نیا موسیقیدان بریتانیایی (۱۸۷۷–۱۷۸۴) که در سال ۱۸۱۵ با بتهوون آشنا شده بود، می‌نویسد: «هیچ‌کس را ندیده‌است که همچون او عاشق طبیعت باشد، گلها و ابرها را دوست بدارد، مثل اینکه در طبیعت زندگی می‌کرد». بتهوون خودش می‌نویسد: «در این دنیا هیچ‌کس نیست که به اندازهٔ من ییلاق را دوست بدارد، هر درخت به اندازهٔ یک انسان برایم عزیز و دوست‌داشتی است».

سازبندی

سازهای «سمفونی شماره ۶» عبارتند از:

موومان‌ها

این سمفونی به جای چهار موومان که در سمفونی‌های دوره کلاسیک رایج بود، دارای پنج موومان است. بتهوون در ابتدای هر موومان، یک عنوان برنامه‌ای نوشت:

I. آلگرو ما نون تروپو (2
4)، در فا ماژور (پدیدار‌شدنِ احساس‌ها و هیجان‌های دلپذیر و مطبوع به هنگام گام نهادن به دامان طبیعت در یک روستا).
II. آندانته مولتو موسو (3
4)، در فا ماژور (صحنه‌ای بر کنار جویبار).
III. آلگرو (3
4)، در فا ماژور (گردهمایی شاد و پُر سرورِ روستاییان).
IV. آلگرو (4
4)، در فا مینور (رعد‎و‌برق و طوفان).
V. آلگرتو (6
8)، در فا ماژور (آواز چوپانان، بیان احساس‌های آمیخته با شادمانی و سپاس به‌خاطر پایان یافتن طوفان).

موومان سوم به یک کادانس ناقص ختم می‌شود که مستقیم به موومان چهارم وصل می‌شود. موومان چهارم نیز بدون توقف مستقیماً به موومان پنجم منتهی می‌شود.

اجرای این اثر حدود ۴۰ دقیقه طول می‌کشد.

موومان اول

موومان اول در فرم سونات و به آرامی شروع می‌شود و احساس آهنگساز برای ورود به دهکده است. بافت ارکسترالِ موتیف از «تم اول»، در سراسر قطعه بسط و گسترش می‌یابد و با تکرار آن، احساس هیجان‌انگیزی به‌وجود آورده به‌طوری که کمتر به «تم دوم» پرداخته می‌شود. تم اول در این موومان مانند سمفونی پنجم اهمیت زیادی دارد و برخی از موسیقیدانان اعتقاد دارند که از تم‌های محلی راین اقتباس شده‌است. ایوان فریندل اظهار داشت: «تکرار بی شمارِ الگوی در طبیعت (موتیف اصلی)، با تعلیق و هارمونی‌های پایدار، از طریق سلول‌های ریتمیک منتقل می‌شود».

موومان دوم

موومان دوم در فرم سونات و در گام زیرنمایان، با صدایی آهسته، کنار جویبار را توصیف می‌کند و با «بسط و گسترش»، توصیفی است از جریانِ ملایم آب و رودخانه، که توسط دو ویولنسل با سوردین اجرا می‌شود و بقیهٔ ویولنسل‌ها با پیتزیکاتو همراهی می‌کنند، صدای گنجشک‌ها نیز با اجرای تریل توسط ویولن‌ها به گوش می‌رسد. در انتها، ناگهان صدای ارکستر قطع شده و حرکت به سوی یک کادنزا است که فقط صدای پرندگان را سازهای بادی چوبی تقلید می‌کنند. بتهوون گونه‌های پرندگان را در پارتیتور مشخص کرد: بلبل (فلوت)، بلدرچین (ابوا) و فاخته (دو کلارینت).

f) g^(^> f) g^(^> f) g^(^> f) f1.~\startTrillSpan f4.~ f16^( \stopTrillSpan e f8) r } \new Voice = "down" \relative c''{ \stemDown \voiceTwo R1. R r2. } >> } \new Staff = "oboe" \with { instrumentName = #"Ob." } { << \new Voice = "up" \relative c''' { \set Staff.midiInstrument = #"oboe" \stemUp \voiceOne \key bes \major r2. r4. r8^"بلدرچین" r8 d16. d32 d8 r r r4 d16. d32 d8 r r r4 d16. d32 d8 r d16. d32 d8 r r } \new Voice = "down" \relative c''{ \stemDown \voiceTwo R1. R r2. } >> } \new Staff = "clarinet" \with { instrumentName = #"Cl." } { << \new Voice = "up" \relative c''{ \set Staff.midiInstrument = #"clarinet" \transposition bes \stemUp \key c \major R1. e8^"فاخته" c r r4. e8 c r r4. e8 c r e c r } \new Voice = "down" \relative c''{ \stemDown s1. e8 c s s4. e8 c s s4. e8 c s e c s } >> } >> } " data-width="792" data-height="230"> 

موومان سوم

موومان سوم مجدداً در گام اصلی و یک اسکرتسو در بیان شادی و تجمع روستائیان است. ملودی شاد برای رقصِ چوپانیِ دهقانان، توسط کلارینت اجرا می‌شود و صدای غرشِ رعد‌و‌برق، خوشی آنان را تهدید می‌کند.

این موومان یک نسخهٔ تغییر یافته از فرم معمول برای اسکرتسو است، به این ترتیب که به جای یک بار، سه بار تکرار می‌شود، و در سومین تکرار، تم اسکرتسو کوتاه می‌شود. شاید بتهوون برای تکمیل این چیدمان نسبتاً بزرگ، تکرارهای درونی معمولی از اسکرتسو و سه‌گانهٔ (اسکرتسو-تریو-اسکرتسو) را مشخص نکرده است. تئودور آدورنو این اسکرتسو را به‌عنوان الگویی برای اسکرتسوهای آنتون بروکنر معرفی می‌کند.

بازگشت نهایی تم، فضای آرام و طوفانی را با تمپوی سریعتری منتقل می‌کند. موومان به‌طور ناگهانی خاتمه می‌یابد، و بدون مکث، موومان چهارم آغاز می‌شود.

موومان چهارم

موومان چهارم در توصیف طوفان، باران‌های سیل‌آسا و رعدوبرق است. در ادامه و پس از فروکش باران و طوفان، نوای آرام و ملایم ابوا شنیده می‌شود و نمایشی از قوس و قزح را به یاد می‌آورد. بتهوون در این قسمت، رعدوبرق را با سازهای کوبه‌ای با همراهی ویولنسل‌ها و کنترباس‌ها توصیف می‌کند که این قسمت مورد انتقاد قرار گرفته که چرا ابتدا صدای رعد می‌آید و سپس صدای برق. در صورتی که در طبیعت، ابتدا برق پدیدار می‌گردد و بعد از آن صدای رعد شنیده می‌شود. ولی به جای آن، توصیفِ قوس و قزح با نوای ملایم ابوا که پس از طوفان شنیده می‌شود، دقیق و درست است. جرج گروو اظهار می‌دارد «بتهوون با استفاده از «تم اول» (باران)، نظریهٔ فیزیکیِ قوس و قزح را که از خاصیت انکسار نور در قطراتِ باران ناشی می‌شود، به خوبی رعایت کرده‌است». یک انتقال یکپارچه به فینالِ موومان وجود دارد که این موومان را موازی با روشِ موتزارت در «کوئینت زهی در سل مینور K. 516» نشان می‌دهد، به این ترتیب که یک فینالِ بی سروصدا با یک مقدمهٔ طولانی به فینالِ احساسی و طوفانی ترجیح داده شده‌است.

موومان پنجم

این قسمت در فرم روندو، با یک تمِ کوتاه است و طی آن ملودی «رقص چوپانی»، با ساز کلارینت به گوش می‌رسد و موسیقی با احساس شادی، نشاط و شکرگزاری به پایان می‌رسد. این موومان مانند بسیاری از موومان‌های موسیقی کلاسیک، بر پایهٔ یک تمِ هشت میزانی استوار است، و نشان‌دهندهٔ آهنگ شکرگزاری چوپانان است.

کدا به آرامی شروع می‌شود و به تدریج اوج جذابی می‌گیرد، برای رسیدن به اوج و همنواییِ کاملِ ارکستر (بدون «سازهای طوفان»)، ویولن‌اول‌ها با ریتم تریوله به صورت ترمولو بر روی یک نت فا در بالا، اجرا می‌شود. پاساژ دلپذیرِ شکرگزاری، با شدت ناگهانیِ پیانیسیمو توسط بتهوون مشخص شده‌است. اکثر رهبران ارکستر سرعت این پاساژ را کُند می‌کنند. پس از یک قسمت کوتاه از این بازتاب، موومان با دو آکورد قوی در فا ماژور به پایان می‌رسد.

• سال ۱۹۴۰، این سمفونی در انیمیشن فانتزیا محصول کمپانی دیزنی با تغییراتی ساخته‌شده توسط رهبر ارکستر لئوپولد استوکوفسکی، مورد استفاده قرار گرفت.
• سال ۱۹۷۳، گزیده‌هایی از موومان اول در صحنهٔ مرگِ فیلم علمی تخیلی بیسکویت سبز، استفاده شد.
• سال ۱۹۷۶، در انیمیش کتاب جنگل با اقتباس از کتابی به همین نام اثرِ رودیارد کیپلینگ و کارگردانی چاک جونز، موومان پنجم به‌طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت.

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Symphony No. 6 (Beethoven)». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۸.
• بوک‌اسپن، مارتین (۱۳۷۹). ۱۰۱ اثر ممتاز از بزرگان موسیقی جهان. ترجمهٔ علی‌اصغر بهرام‌بیگی. تهران: آگاه. شابک ۹۶۴-۴۱۶-۰۷۲-X.
• رولان، رومن (۱۳۵۸). زندگانی بتهوون. ترجمهٔ محمود تفضلی. انتشارات امیرکبیر.
• حسنی، سعدی (۱۳۶۳). تفسیر موسیقی. ج. ۱ و ۲. تهران: انتشارات صفی‌علیشاه.

• مصاحبه با کریستف اشنباخ
• سمفونی شماره ۶ is available in PDF format created from MuseData.
• سمفونی شماره ۶: نُت‌نوشت‌ها در پروژه بین‌المللی کتابخانه نت‌های موسیقی (IMSLP)