خُرما یا نخل خرما (نام علمی: Phoenix dactylifera) گیاهی تکلپهای و گرمسیری از تیره نخلها است که میوهای خوراکی و دارای پوستی نازک و طعمی شیرین و هستهای سخت است.
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
میوهها به شکل خوشهای بزرگ از شاخه آویزان میگردند و برگهای آن بزرگ است. ارتفاع نخل به ۱۰ تا ۲۰ متر یا بیشتر میرسد.
درخت خرما | |
---|---|
درخت خرما | |
ردهبندی علمی | |
فرمانرو: | گیاهان |
(طبقهبندینشده): | آوندداران |
(طبقهبندینشده): | گیاهان گلدار |
(طبقهبندینشده): | تکلپهایها |
(طبقهبندینشده): | تکلپهایهای برگبیدی |
راسته: | خرماسانان |
تیره: | نخلیان |
سرده: | نخلها |
گونه: | خرما |
نام دوبخشی | |
Phoenix dactylifera | |
مترادف | |
|
گستردگی گونه خرما عمدتاً در نیمکرهٔ شمالی و در کشورهای ایران، پاکستان، عراق، عربستان و سایر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس همچنین بیشتر کشورهای شمال آفریقا و ایالات متحده آمریکا است و در نیمکره جنوبی نیز بهطور پراکنده دیده میشود. سطح زیر کشت خرما در ایران ۲۳۲ هزار هکتار بوده که حدود ۱۹۹ هزار هکتار آن بارور است.
به میوهٔ نرسیده خرما ابتدا «پَهَک» میگویند (در بوشهر) و همچنین در نواحی جنوب کرمان (پنج گنج جنوب) به ان «خَمَل» یا «خَمَلَک» میگویند و پس از رنگ گرفتن به زرد یا قرمز، «خارَک» یا «خرک» یا کُنْگْ (و در زبان عربی، «حبابوک») گفته میشود. البته در بعضی نقاط به همان پهک خارک میگویند. رطب مرحله قبل از رسیدگی کامل خرماست که رطوبت بیشتر و قند کمتری نسبت به خرمای کاملاً رسیده دارد.[نیازمند منبع]
میوه خرما جزو میوههای سته میباشد یعنی تمام قسمت باریکاری آن گوشتی و حاوی مواد غذایی است. خرما از دورانِ باستان در رژیم غذایی انسان وجود داشتهاست و یکی از قدیمیترین میوههای کشت شده توسط انسان بودهاست.
واژه خرما ریشه و بنیاد فارسی داشته و از زبانهای فارسی، به زبانهای هندی، اردو، ترکی، اندونزیایی و مالزیایی به سوی خاوری و یونانی به سوی باختری وارد شدهاست. پارسی های جنوب کشور از جمله در لارستان، خرما را هُرما/اُرما و هارما/آرما مینامند که برگرفته از زبان پارسی میانه هست.
خرما دارای ۲۵ درصد ساکارز، ۵۰ درصد گلوکز، و مواد آلبومینوئیدی، پکتین و آب میباشد. بهعلاوه دارای ویتامینهای مختلف مانند ویتامین A,B،C,E و مقداری املاح معدنی میباشد.
خرما دارای فواید زیادی است که با توجه به مواد مغذی و معدنی موجود در آن، از میوههای بسیار مفید بهشمار میآید. در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود:
ارزش غذایی به ازای هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس) | |
---|---|
انرژی | ۱٬۱۷۸ کیلوژول (۲۸۲ کیلوکالری) |
۷۵٫۰۳ گرم | |
قند | ۶۳٫۳۵ گرم |
فیبر خوراکی | ۸ گرم |
۰٫۳۹ گرم | |
۲٫۴۵ گرم | |
ویتامینها | درصد ارزش روزانه |
برابر ویتامین آ | ۰٪ ۶ میکروگرم۷۵ میکروگرم |
ویتامین آ | ۱۰ یکای بینالمللی |
ویتامین (B۱) | ۵٪ ۰٫۰۵۲ میلیگرم |
(B۲) | ۶٪ ۰٫۰۶۶ میلیگرم |
نیاسین (B۳) | ۸٪ ۱٫۲۷۴ میلیگرم |
پانتوتنیک اسید (B۵) | ۱۲٪ ۰٫۵۸۹ میلیگرم |
ویتامین ب۶ | ۱۳٪ ۰٫۱۶۵ میلیگرم |
فولیک (B۹) | ۵٪ ۱۹ میکروگرم |
ویتامین ث | ۰٪ ۰٫۴ میلیگرم |
ویتامین ئی | ۰٪ ۰٫۰۵ میلیگرم |
ویتامین کا | ۳٪ ۲٫۷ میکروگرم |
مواد معدنی | مقدار درصد ارزش روزانه |
کلسیم | ۴٪ ۳۹ میلیگرم |
آهن | ۸٪ ۱٫۰۲ میلیگرم |
منیزیم | ۱۲٪ ۴۳ میلیگرم |
منگنز | ۱۲٪ ۰٫۲۶۲ میلیگرم |
فسفر | ۹٪ ۶۲ میلیگرم |
پتاسیم | ۱۴٪ ۶۵۶ میلیگرم |
سدیم | ۰٪ ۲ میلیگرم |
روی | ۳٪ ۰٫۲۹ میلیگرم |
دیگر اجزاء | مقدار |
آب | ۲۰٫۵۳ گرم |
| |
†درصدهای تقریبی ارائه شده برای افراد بزرگسال از روی مرجع مصرف رژیم غذایی هستند. منبع: مرکز داده غذای وزارت کشاورزی آمریکا |
تشکیل دهنده اصلی | مقدار در ۱۰۰ گرم |
---|---|
انرژی (کالری) | ۲۷۷ کیلوکالری |
کربوهیدرات | ۷۴٫۹۷ گرم |
پروتئین | ۱٫۸۱ گرم |
چربی | ۰٫۱۵ گرم |
آب | ۲۱٫۳۲ گرم |
فیبر | ۶٫۷۰ گرم |
قند | ۶۶٫۴۷ گرم |
کلسترول | ۰٫۰۰ میلیگرم |
درخت خرما در نواحی گرمسیری و نیمهگرمسیری، از جمله ایران پرورش مییابد. با اینکه خاستگاه آن را بینالنهرین، عربستان و شمال آفریقا ذکر میکنند ولی بررسیهای علمی، آن را به گونهای به نام علمی P.H. Sivestris که در هندوستان میروید نسبت میدهند. باستان شناسان احداث نخلستانها را به پنج هزار سال پیش نسبت دادهاند زیرا نامی از آن بر لوحههای گلی ۵۰ سده پیش یافتهاند.
در ایران نخل و خرما از دوران باستان و پیش از هخامنشی کشت میشده. در ادبیات ساسانی از جمله در کتاب بندهشن از نخل یاد شدهاست. منابع چینی از ایران (در زبان ایشان بوسی، تلفظ چینی پارسی) به عنوان سرزمین نخل خرما که در نزدشان به نام عناب پارسی و عناب هزار ساله مشهور بوده، یاد کردهاند. در پایان سده نهم میلادی، نخل خرما را از ایران به چین برده و در آنجا کشت کردهاند. در میان کشورهای اروپایی اسپانیا پیشینه بیشتری در کشت خرما دارد.
از برگ و شاخه درخت خرما سبد و زیرانداز تهیه میکنند. از هسته آن نان و از میوه خرما شراب و عسل. مردم صحرا هسته درخت خرما را آرد کرده و از آن نان میپزند یا هسته را بو داده و آن را همانند قهوه استفاده میکنند زیرا دم کرده آن بسیار مطبوع است یا حتی آن را در آب برای چند روز خیس کرده و به عنوان غذای مقوی به شترهای خود میدهند.
تولیدکنندگان خرما - سال ۲۰۲۰(تُن) | ||
---|---|---|
مصر | ۱,۶۹۰,۹۵۹ | |
عربستان سعودی | ۱,۵۴۱,۷۶۹ | |
ایران | ۱,۲۸۳,۴۹۹ | |
الجزایر | ۱,۱۵۱,۹۰۹ | |
عراق | ۷۳۵,۳۵۳ | |
پاکستان | ۵۴۳,۲۶۹ | |
سودان | ۴۶۵,۳۲۳ | |
جهان | ۹,۴۵۴,۲۱۳ |
خرما از ابتدای تکون یا همان پیدایش تا زمان رسیدن هفت مرحله را پشت سر میگذارد.
در مناطق خرماخیز ایران اصطلاحات و واژههای فارسی زیادی در ارتباط با نخلکاری رواج دارد که به برخی از آنها اشاره میشود:
سرانه مصرف خرما در ایران ۷ کیلوگرم است که میانگینی از مصرف سرانه ۲۵ کیلوگرمی استانهای جنوبی و ۱ کیلوگرمی سایر استانها میباشد. سرانه مصرف خرمای ایران ۴ کیلوگرم است. این در حالی است که سرانه مصرف خرما در عربستان ۱۳ کیلوگرم و در مصر ۱۶ کیلوگرم است.
در ایران بهطور سالانه، ۱ میلیون تن خرما تولید میشود که عمده مصرف داخلی آن در ماه رمضان صورت میگیرد. از لحاظ میزان تولید خرما منطقه جنوب استان کرمان با تولید ۱۸۱ هزار و ۸۰۰ تن خرما بیشترین میزان تولید در کشور را داراست. سایر مناطق استان کرمان هم تولیدی در حد ۱۱۷ هزار و ۶۰۰ تن را دارا هستند بعد از استان کرمان استان سیستان و بلوچستان با تولید ۱۷۸ هزار و ۱۹۹ تن رده دوم تولید خرمای کشور را در اختیار دارد، سپس به ترتیب استان خوزستان با ۱۴۴ هزار تن، استان بوشهر با ۱۴۲ هزار تن، استان فارس با ۱۳۸ هزار تن، استان هرمزگان با ۱۲۵ هزار تن، با هفت هزار و پانصد تن و… در ردههای بعدی تولید خرمای کشور قرار دارد.
از میان محصول خرمای هر سال ایران، ۱۰ درصد برای صادرات به کشورهای دیگر اختصاص مییابد، ۵۰ درصد به مصرف داخلی میرسد و ۴۰ درصد هم در مراحل مختلف برداشت محصول، ضایعشده و از بین میروند.
یکی از مهمترین عوامل که میتواند در بهبود کیفیت و اصول و در نتیجه رونق دادن به صنعت خرما در جهان مؤثر باشد، استفاده از گونههای خرما برتر و تجاری است. در اسناد تاریخی که حدود ۲۰۰ سال قبل نوشته شدهاند از ۲۵ رقم درخت خرما که در عراق و اطراف خرمشهر کشت میشده نام برده شدهاست که امروزه نیز به همان نامها شناخته میشوند، اما آمارهای موجود نشان میدهند که بالغ بر ۳۰۰۰ رقم خرما در دنیا شناخته شدهاند که بخش عمدهای از آنها متعلق به ایران است، چنانچه از سه هزار رقم شناخته شده خرما در دنیا ۴۰۰ رقم آن متعلق به ایران است.
بیشتر این ارقام در ۶ استان خوزستان، هرمزگان، کرمان، بوشهر، فارس و سیستان و بلوچستان پراکنده شدهاند که اسامی گونههای غالب ایران و منطقه کشت این گونهها در زیر آمدهاست.
یکی از آفات اصلی درخت خرما، سوسک حنایی خرما (Rhynchophorus ferrugineus) است که در حال حاضر تهدیدی جدی برای تولید خرما در بخشهایی از خاورمیانه و همچنین گونههای نخل تزئینی در سراسر منطقه مدیترانه است. از دیگر آفتهای خرما کرم میوهخوار خرما (Batrachedra amydraula) و سوسک کرگدنی خرما (Oryctes elegans) میباشد.
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ خرما موجود است. |
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به خرما در ویکیگفتاورد موجود است. |
This article uses material from the Wikipedia فارسی article خرما, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.