Estekatzaile

Estekatzaile
Mota	moiety (en)
Identifikatzaileak
Gmelin	52214
MeSH	D008024

Estekatzaileak, espezie monoatomikoak edo poliatomikoak izan daitezke, lehenak, anioiak eta bigarrenak anioiak edo molekula polarrak izanik. Haluroak, (F^-, Cl^-, Br^-, eta I^-) lehen taldeari dagozkio, zianuro (CN^-), isozianatoa (SCN^-), amoniakoa (NH₃), ura, aminak eta azido organikoak bigarren taldeari dagozkiolarik. Estekatzaile guztien berezitasun amankomuna, gutxienez elektroi bikote bat askerik izatea da eta zentzu horretan Lewis-en baseak dira.

Emateko moduan dituzten elektroi-bikoteen kopuruaren arabera, estekatzaileak hainbat taldetan sailka daitezke.

Hortz bakarreko estekatzaileak

Emateko elektroi-bikote bakarra duten estekatzaileei hortz bakarreko esaten zaie. Horrelakoak dira, amoniakoa, ura, haluro anioiak edo alkilo anioiak.

Hortz anitzeko estekatzaileak

Emateko elektroi-bikote bat baino gehiago dituzten estekatzaileei hortz anitzekoak esaten zaie; bi hortzekoak, hiru hortzekoak, lau hortzekoak, ... izan daitezke. Horrelakoak, fosfato anioiak (PO₃^-), karbonato anioiak (CO₂^-), oxalato anioiak (^-OOCCOO^-), etilendiamina eta bipiridina.

Hortz anitzeko estekatzaileek aukera dute elektroi-bikote horiek ioi metaliko bakarrarekin lotzekoa eta eraztun moduko egiturak eratzen dituzte: kelatoak

 

Hortz anitzeko estekatzaileen artean batzuk txikiegiak dira tamainaz aldi berean bi elektroi-bikote emateko, nahiz eta elektroiak emateko gaitasuna duten atomo bat baino gehiago izan. Horiek atomo baten edo beste baten bidez lotzen dira zirkunstantzien arabera. Horrelakoak dira tioisozianato (S=C=N^-), nitrito (O=N-O^-) eta isotiozianato (NC-S^-) anioiak.

Estekatzaile σ-emaileak eta π-emaileak

Estekatzaile oso elektronegatiboek, base sendoak, eta nukleoaren inguruan elektroi-dentsitate handia dute. Oxidazio-egoeran altuan dauden trantsizio-metalak egonkortzen dituzte batez ere. Metalak d orbitalak hutsik ditu eta estekatzaileak eskaintzen dion π elkarrekintza onartzeko moduan dago. Haluroak dira horietako estekatzaile tipikoak.

Estekatzaile σ-emaileak

Trantsizio-seriaren oxidazio-egoerarik egonkorrena egonkortzen dute. Horrelakoak dira ura, amoniakoa eta aminak

Estekatzaile σ-emaileak eta π-hartzaileak

σ loturaren bidez dentsitate elektronikoa ematen dute eta π loturaren bidez kendu. Metalaren oxidazio-egoera baxuak egonkortzen dituzte eta d balentzia-orbitaletan dituzten elektroiak estekatzaileari emateko gai dira π elkarrekintzaren bidez. Metalak zein estekatzaileak simetria egokia izan behar dute. Horrelakoak dira karbono monoxidoa, fosfinak, nitrogenoa eta zianuroak.

Hauen artean bada kasu berezi bat. Alegia, π elkarrekintza ez denean gertatzen metalarikin baizik eta estekatzailearen π elektroi-dentsitateko hodei batekin. Hori gertatzen da, adibidez, estekatzaileak π loturak dituenean etilenoaren eta beste olefinen kasuan bezala. Horiei π konplexu esaten zaie.