Epitelioa oso estuki kokaturiko zelula geruzez osatutako ehuna da, zelulen artean substantzia estrazelularrik gabea.
Organoak estaltzen ditu azal eta hesteen barne estaldura bezala. Ehun honek babes, jariapen eta xurgapen funtzioa ditu.
Odol hodi eta nerbio gabekoa da. Beti beste ehun batean gainean finkatzen da, normalean ehun konektiboaren gainean. Zelula epitelial eta konektiboaren arteko mugan xafla basala dago, matrize estrazelular bereziz eratutako geruza fina. Epitelio ehunak odol hodirik ez duenez, ehun konektiboan kokatutako odol hodietatik difusioz irtendako elikagaiez elikatuko dira epitelio zelulak.
Epitelio ehuna enbrioiaren hiru hozi geruzetatik eratorria da:
Epitelio ehunen artean bi mota daude: estaldura epitelioak eta guruin epitelioak. Bien zelulek morfologia poliedrikoa dute eta eten gabe berritzen ari dira, oso bizitza laburra dutelako.
Gorputzaren kanpo eta barruko azalerak estaltzen dituzte. Beraz, gainazal askeak dituzten egitura guztiak epitelioz estalita daude. Epitelio hauen banaketa oso zabala da:
Jariapenean espezializaturiko epitelio zelulez eraturiko epitelio ehunak dira. Zelula espezializatu hauek substantzia bat sintetizatu eta zelulatik kanporatzeaz arduratzen dira.
Morfologikoki zelula jariatzaileak organulu zitoplasmatikoen garapen handiagatik bereizten dira. Batez ere, makromolekulen sintesi, garraio eta jariapenarekin erlazionatutako organuluak daude oso garatuta: Golgi aparatua, erretikulu endoplasmatikoa, jariapen besikulak... Dena den, jariatzen duten produktuaren izaeraren arabera, zelulen morfologia desberdina izan daiteke.
Epitelio ehunen sailkapenerako bi irizpide hartzen dira kontuan:
Zelula lauek, nukleoa erdialdean irtenune bat eratuz dutenek, osatzen dute. Zelulak geruza batean antolatzen dira. Giltzurrun-korpuskuluetako Bowmanen kapsulan, mesotelio moduan perikardio, peritoneo eta pleura geruzetan eta endotelio moduan odol hodi eta linfa bideak estaliz aurkitzen dugu mota honetako epitelioa.
Epitelio honetako zelulen itxura kubikoa da, hau da, luzeran zein lodieran antzeko neurria dute. Nukleo biribilak dituzte, erdialdean kokatuak. Obulutegien epitelioan eta giltzurrun hodixketan aurki daiteke.
Epitelio hauetako zelulak luzeak dira eta nukleo obalatuak dituzte zelularen lehen herenean kokatuta. Liseri hodiaren epitelioa mota honetakoa da. Epitelio jariatzaile edo guruin epitelio tipikoak ere mota honetakoak dira. Umetokian ere aurki daiteke eta bertan gainera, zelula zilindrikoek zilioak dituzte.
Argi mikroskopioz behatzerakoan geruzatu itxura duen arren, bakuna da zelula guztiak xafla basaleraino heltzen baitira. Epitelio hau altuera desberdineko zelulez eratuta dago eta horregatik, nukleoak maila desberdinetan aurki daitezke epitelioari itxura geruzatua emanez. Arnas epitelioa mota honetakoa da, trakea eta bronkioak esaterako. Kasu horietan, zelula garaienek zilioak dituzte.
Babes epitelio garrantzitsuena da. Geruza kopuru aldakorra izan dezake baina epitelio lodia da beti. Zelulen banaketa eta itxura oso bereizgarria da, gehienak keratinozitoak dira.
Beste batzuetan gainazaleko zelulek ez dute nukleorik galtzen eta ez da geruza korneorik eratzen, esaterako mihian, hestegorrian edo baginan. Epitelio hauek epitelio lau geruzatu ez keratinotsuak edo mukosoak dira.
Epidermian keratinozitoez gain beste zelula batzuk ere agertzen dira, besteak beste melanozitoak, melanina pigmentuaren ekoizleak.
Bolumen aldaketa handiak jasaten dituzten egiturak estaltzen ditu epitelio honek. Geruza gutxi edo askotan antola daitezke, bolumen aldaketara moldatuz. Gernu bide nagusietan aurkitzen dugun epitelioa mota honetakoa da, gernu puxika eta ureterretan. Epitelio honen ezaugarria gainazaleko zelulen itxura da, zelula handiak eta gainazal aske biribildua dutenak.
Epitelio mota guzti hauetaz gain, badira epitelio kubiko geruzatuak (obulutegiko folikuluetan) eta epitelio zilindriko geruzatuak ere.
Epitelioak funtzio bat baino gehiago bete dezake kokapena eta zelula motaren arabera:
Gaineztadura epitelioek eraso jarraituak jasaten dituztenez, zelula galera handiak izaten dira oro har. Honek epitelioa sarritan berriztatu behar dela esan nahi du, bereziki epidermia eta liseri hodiko epitelioa.
Epidermian, geruza korneoko zelulak hil egiten dira barnerago kokaturiko zelula biziak babestuz. Guztiz keratinizaturiko zelulak poliki-poliki askatuz eta galduz doaz, aldi berean ordezkatuak direlarik. Epidermiko zelulen berriztapena hozi geruzan kokaturiko zelula ama bidez ematen da. Definizioz, zelula ama desberdintzatu gabeko zelula pluripotentziala da, organismoaren bizi-ziklo osoan zehar zatitzeko gaitasuna mantentzen duena. Xafla basalarekin loturiko zelula amak zatitu egiten dira, ondoren batzuk lotura hori galdu eta goi alderantz mugitzen dira desberdinduz eta halaber, geroz eta gorago kokatuz, prozesua osoa bete eta azkenik keratinizatuz. Xafla basalarekin kontaktua mantentzen dutenak, zelula ama gisa jarraitzen dute. Toki gehienetan, epidermiko zelulak hilero berriztatzen dira.
Heste meharrean, epitelio zelulak biloxken muturretik askatzen dira. Biloxka hauen oinaldean zabaltzen diren guruin batzuetan kokaturiko zelula ama batzuetatik berriztatzen dira. Zelula galera eta berriztapen erritmoa oso azkarra da, biloxkak gaineztatzen duen epitelioa 4-6 egunetan guztiz ordezkatua delarik.
Beste epitelio batzuen bizi-zikloa askoz luzeagoa da eta beraz, berriztapena geldoagoa.
This article uses material from the Wikipedia Euskara article Epitelio, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Eduki guztia CC BY-SA 4.0(r)en babespean dago, ez bada kontrakoa esaten. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Euskara (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.