3Ος Αιώνας: αιώνας

Ο 3ος αιώνας μ.Χ. ήταν ο αιώνας που ξεκίνησε το έτος 201 μ.Χ. και τελείωσε το 300 μ.Χ.. Κατά τη διάρκεια του 3ου αιώνα, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία άρχισε να περνάει κρίση. Η κρίση ξεκίνησε με τη δολοφονία του Σεβήρου Αλεξάνδρου το 235, βυθίζοντας την αυτοκρατορία σε μια περίοδο οικονομικών ταραχών, βαρβαρικών επιδρομών, πολιτικών αναταραχών, εμφύλιων πολέμων και διάσπασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στη δύση ιδρύθηκε η Γαλατική Αυτοκρατορία και στην ανατολή η Αυτοκρατορία της Παλμύρας κατά το 270 μ.Χ. περίπου. Αυτές οι δύο αυτοκρατορίες αποτελούσαν θανάσιμες απειλές για την υπόσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η ανακατάληψη των αποσχισθέντων περιοχών από τον Αυρηλιανό και η περίοδος σταθεροποίησης της αυτοκρατορίας υπό τον Διοκλητιανό (ο οποίος μεταρρύθμισε τη διοίκηση της αυτοκρατορίας και τη διαίρεσε σε 4 αυτοδιοικούμενες περιοχές) οδήγησαν στη λήξη της κρίσης το 284. Αυτή η κρίση σηματοδοτεί την αρχή της Ύστερης Αρχαιότητας.

Στη Περσία, η Αυτοκρατορία των Πάρθων καταλύθηκε και στη θέση της αναδείχθηκε η Αυτοκρατορία των Σασσανιδών μετά τη νίκη του Αρδασίρ Α΄ εναντίον του Αρταβάνου Ε΄ στη Μάχη του Χορμιζνταγκάν. Οι Σασσανίδες επεκτάθηκαν προσαρτώντας τις δυτικές επαρχίες της καταρρέουσας αυτοκρατορίας των Κοσσανών.

Στη Κίνα, το χάος που ξεκίνησε το 189 συνέχισε και κατά τον νέο αιώνα με την ήττα του Τσάο Τσάο στη μάχη του Πορφυρού Λόφου το 208, γεγονός που τερμάτισε όλο και περισσότερο τις ελπίδες της ενοποίησης της Κίνας, οδηγώντας στη τριχοτόμηση της Κίνας σε τρεις κύριες αυτοκρατορίες: τις Σου, Γου, και Ουέι, κοινώς γνωστή ως περίοδος των τριών βασιλείων, η οποία ξεκίνησε το 220 με την επίσημη παραίτηση του αυτοκράτορα Σιάν του Χαν υπέρ του γιου του Τσάο Τσάο, Τσάο Πι, ιδρύοντας έτσι τη δυναστεία των Ουέι, η οποία κατάκτησε τους Σου το 263, αλλά τελικά ενώθηκε και πάλι υπό τη Δυναστεία Τσιν, με επικεφαλής την φυλή των Σίμα, ο οποίος κατέλαβε τους Ουέι το 266, και κατάκτησε το κράτος των Γου το 280.

Στην Ινδία, η Αυτοκρατορία Γκούπτα άρχισε να αναπτύσσεται προς το τέλος του αιώνα.

Η Κορέα κυβερνούταν από τα Τρία βασίλεια της Κορέας. Η Ιαπωνία εισήλθε στη περίοδο Κοφούν. Οι Σιονγκνού ίδρυσαν το κράτος των Τιφού υπό τον Λιου Τσουμπέι. Η ηπειρωτική Νοτιοανατολική Ασία κυριαρχήθηκε από τους Φουνάν κατά κύριο λόγο, το πρώτο βασίλειο των Χμερ (Καμποτζιανοί).

Περίπου αυτή τη περίοδο στη Υποσαχάρια Αφρική, η επέκταση των Μπαντού έφτασε στη Νότια Αφρική.

Στη προκολομβιανή Αμερική, ο πολιτισμός Αντένα στην κοιλάδα του ποταμού Οχάιο μειώθηκε υπέρ του πολιτισμού των Χόουπγουελ. Ο πολιτισμός των Μάγια εισήλθε στην Κλασική Εποχή του.

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Μετά το θάνατο του Κόμμοδου στα τέλη του προηγούμενου αιώνα η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία βυθίστηκε σε εμφύλιο πόλεμο. Όταν η αυτοκρατορία σταθεροποιήθηκε ο Σεπτίμιος Σευήρος αναδύθηκε ως αυτοκράτορας, ιδρύοντας τη δυναστεία των Σεβήρων. Σε αντίθεση με τους προηγούμενους αυτοκράτορες, χρησιμοποίησε ανοιχτά το στρατό για να υποστηρίξει την εξουσία του και τους πλήρωσε καλά για να το πράξουν. Το καθεστώς που δημιούργησε είναι γνωστό ως στρατιωτική μοναρχία λόγω της συχνής χρήσης του στρατού. Το σύστημα κατέρρευσε κατά τη δεκαετία του 230, δίνοντας τη θέση της σε μια περίοδο πενήντα ετών γνωστή ως στρατιωτική αναρχία ή Κρίση του τρίτου αιώνα, μετά τη δολοφονία του 28χρονου αυτοκράτορα Σεβήρου Αλεξάνδρου (ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας των Σεβήρων), όπου μετά τουλάχιστον είκοσι άνδρες έγιναν αυτοκράτορες, οι περισσότεροι μόνο για λίγους μήνες. Η πλειοψηφία αυτών των ανδρών δολοφονήθηκαν, ή σκοτώθηκαν κατά τη μάχη, και η αυτοκρατορία σχεδόν κατέρρευσε κάτω από το βάρος της πολιτικής αναταραχής, αλλά και λόγω της αυξανόμενης Περσικής απειλής στην Ανατολή. Υπό τους νέους Σασσανίδες ηγέτες, η Περσία είχε εξελιχθεί σε αντίπαλη υπερδύναμη και οι Ρωμαίοι έπρεπε να κάνουν δραστικές μεταρρυθμίσεις για να προετοιμάσουν καλύτερα το κράτος τους για μια ένοπλη αντιπαράθεση. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις πραγματοποιήθηκαν στα τέλη του αιώνα υπό τη βασιλεία του Διοκλητιανού, διαιρώντας την αυτοκρατορία σε ανατολικό και δυτικό μισό με ξεχωριστό κυβερνήτη.

• Αρχές του 3ου αιώνα-Η ταφή στις κατακόμβες γίνεται αρκετά συνηθισμένη.
• 208: Λαμβάνει χώρα η Μάχη του Πορφυρού Λόφου.
• 211 – 217: Ο Καρακάλλας είναι ο ρωμαίος αυτοκράτορας.
• 212: Το Αντωνίνειο Σύνταγμα δίνει ιθαγένεια σε όλους τους ελεύθερους Ρωμαίους.
• 212 – 217: Θεμελιώνονται οι θέρμες του Καρακάλλα.
• 220: Η Δυναστεία Χαν παύει να υπάρχει και στη θέση της ιδρύονται τα Τρία Βασίλεια στην αρχαία Κίνα.
• 220 – 280: Περίοδος των Τριών Βασιλείων.
• 222 – 235: Ο Αλέξανδρος Σεβήρος είναι ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας.
• 224: Ο Αρδασίρ Α΄ της Δυναστείας των Σασσανιδών κατακτά την Αυτοκρατορία των Πάρθων στο Μάχη του Χορμοζντγκάν.
• 230 – 232: Η δυναστεία των Σασσανιδών της Περσίας ξεκινά έναν πόλεμο για να ανακτήσει τα χαμένα εδάφη της που ανήκαν πλέον στη Ρωμαϊκή Ανατολή.
• 234: Ο Τσουγκέ Λιάνγκ πεθαίνει από ασθένεια στη μάχη των πεδιάδων Ουτσάνγκ.
• 235 – 284: Η Κρίση του τρίτου αιώνα είναι μια πεντηκονταετή αναστάτωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
• 241: Το Βασίλειο της Χάτρας διαλύεται και το βασίλειο προσαρτάται στην Περσία
• 244: Λαμβάνει χώρα η μάχη του Σινγκσί στην Κίνα.
• 258: Ο Βαλεριανός ξεκινά νέους διωγμούς και σφαγές κατά των Χριστιανών.
• 260: Ο ρωμαίος αυτοκράτορας Βαλεριανός αιχμαλωτίζεται από τον Σαπώρη Α΄ της Περσίας.
• 263: Ο Τσάο Ουέι κατακτά το βασίλειο των Σου Χαν.
• 266: Η Δυναστεία των Τσιν ιδρύεται μετά την ανατροπή της δυναστείας των Τσάο Ουέι από τον Σίμα Γιαν.
• 280: Η δυναστεία των Τσιν επανενώνει την Κίνα σε μια νέα αυτοκρατορία μετά την κατάκτηση των ανατολικών Γου.
• 284 – 305: Ο Διοκλητιανός είναι ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας, και προβαίνει σε διάφορες μεταρρυθμίσεις που σταθεροποιούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
• 291 – 306: Ο Πόλεμος των οκτώ πριγκίπων λαμβάνει χώρα. Συγκεκριμένα ήταν εμφύλιος πόλεμος μεταξύ της φυλής των Σίμα στην Κίνα.
• 300 – 538: Ξεκινά η εποχή Κοφούν, το πρώτο μέρος της περιόδου Κοφούν στην Ιαπωνία.
• Η πόλη του Σάρναθ γίνεται το κέντρο των βουδιστικών τεχνών στην Ινδία.
• Αρχίζει η διάδοση της καλλιέργειας του καλαμποκιού από το Μεξικό προς τη Βόρεια Αμερική.
• Το Βασίλειο του Φουνάν φτάνει στην ακμή του.
• Οι Γότθοι φεύγουν από τη Γοτθισκάντζα με κατεύθυνση την Ουκρανία, γεννώντας τον πολιτισμό του Τσερνιαχόφ.
• Δημιουργείται μια τοιχογραφία με μενορά και κιβωτό της διαθήκης σε εβραϊκή κατακόμβη στη Βίλα Τορλόνια της Ρώμης.
• Ξεκινά η Κοπτική περίοδος της ιστορίας του Χριστιανισμού.
• Προσεγγιστική ημερομηνία δημιουργίας του έργου "Ο Σιντάρτα στο παλάτι" στο Ναγκαρτζουνακόντα του Άντρα Πραντές στην Ινδία. Το έργο τέχνης διατηρείται στο εθνικό μουσείο του Νέου Δελχί.
• Περίοδος δημιουργίας δύο γλυπτών με τον Ιωνά από την ανατολική Μεσόγειο (πιθανώς τη Μικρά Ασία). Σήμερα διατηρούνται στο Μουσείο Τέχνης του Κλίβελαντ.
• Δημιουργείται το μωσαϊκό του Μαγήριου.
• Στα τέλη του 3ου αιώνα προς τις αρχές του 4ου αιώνα δημιουργείται η τοιχογραφία του καλού βοσκού, των Οράντων και της ιστορίας του Ιωνά στις Κατακόμβες του Μαρκελλίνου και του Πέτρου στη Ρώμη.