Διάρθρωση Της Ορθόδοξης Εκκλησίας

Υπάρχει μια ουσιαστικά πολιτική διαφωνία μεταξύ τους, σχετικά με το αυτοκέφαλο δύο νεότερων εκκληιαστικών δομών. Της "Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική" ("Orthodox Church in America"/OCA), λόγω μονομερούς απόδοσης του αυτοκέφαλου από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και της "Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας" (OCU), λόγω μονομερούς απόδοσης του αυτοκέφαλου από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, που δεν έχουν αναγνωριστεί από την πλειοψηφία των υπολοίπων τοπικών εκκλησιών.

Δεν υπάρχει ενιαία κεφαλή επί της γης, όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών, συγκρίσιμη με τον Πάπα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Ο πρώτος τη τάξει επίσκοπος της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ο οποίος είναι επίσης Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης, μίας εκ των αυτοκέφαλων εκκλησιών. Ο τίτλος του είναι τιμητικός, ενώ χαρακτηρίζεται επίσης «πρώτος μεταξύ ίσων». Οι κανονικές ορθόδοξες εκκλησίες είναι σε πλήρη κοινωνία μεταξύ τους, έτσι ώστε κάθε ιερέας οποιασδήποτε από αυτές τις εκκλησίες, μπορεί νομίμως να ασκεί το λειτούργημα του σε οποιοδήποτε μέρος οποιασδήποτε από αυτές, πάντα με την άδεια του οικείου επισκόπου και κανένα μέλος οποιασδήποτε εκκλησίας δεν εξαιρείται από οποιαδήποτε μορφή της λατρείας σε οποιαδήποτε από αυτές, συμπεριλαμβανομένης της υποδοχής στη Θεία Ευχαριστία. Κάθε τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία αποτελεί μέρος της Ορθοδόξου Εκκλησίας στο σύνολό της.

Μέχρι τις αρχές του Μεσαίωνα η Μία Αγία Καθολική και Αποστολική Εκκλησία διοικούνταν από πέντε Πατριάρχες: τους επισκόπους Ρώμης, Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων, οι οποίοι αναφέρονται συλλογικά ως Πενταρχία. Κάθε Πατριάρχης είχε δικαιοδοσία επί των επισκόπων σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή. Αυτό συνεχίστηκε μέχρι το 927, όταν η αυτόνομη Βουλγαρική Αρχιεπισκοπή έγινε το πρώτο νεοπαγές Πατριαρχείο που εντάχθηκε στην αρχική πεντάδα.

Ο Πατριάρχης Ρώμης κατείχε την «πρώτη τιμητική θέση» μεταξύ των πέντε Πατριαρχών. Η διαφωνία σχετικά με τα όρια της εξουσίας του, το Παπικό πρωτείο, ήταν μία από τις αιτίες του Μεγάλου Σχίσματος, που συμβατικά χρονολογείται από το έτος 1054, κατά το οποίο η Εκκλησία χωρίστηκε στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στη Δύση, με επικεφαλής τον Επίσκοπο της Ρώμης, και την Ορθόδοξη Εκκλησία, με επικεφαλής τους υπόλοιπους τέσσερις Πατριάρχες. Μετά το σχίσμα, το τιμητικό πρωτείο μετατοπίζεται προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος προηγουμένως κατείχε τη δεύτερη θέση στην τάξη της Πρώτης Συνόδου της Κωνσταντινούπολης.

 

Αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Eκκλησίες

Το έτος της αυτοκέφαλίας αναφέρεται στην παρένθεση.

Πρεσβυγενή Πατριαρχεία

• Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως
• Πατριαρχείο Αλεξανδρείας
• Πατριαρχείο Αντιοχείας
• Πατριαρχείο Ιεροσολύμων

Νεοπαγή Πατριαρχεία

• Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία (1448, αναγνωρίστηκε το 1589)
• Γεωργιανή Ορθόδοξη Εκκλησία (486)
• Βουλγαρική Ορθόδοξη Εκκλησία (870)
• Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία (1219)
• Ρουμανική Ορθόδοξη Εκκλησία (1872, αναγνωρίστηκε το 1885)

Αυτοκέφαλες Αρχιεπισκοπές

• Εκκλησία της Κύπρου (431, αναγνωρίστηκε στα 478)
• Εκκλησία της Ελλάδος (1833, αναγνωρίστηκε το 1850)
• Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας (1922, αναγνωρίστηκε το 1937)
• Ορθόδοξη Εκκλησία της Πολωνίας (1924)
• Ορθόδοξη Εκκλησία της Τσεχίας και Σλοβακίας (1951)
• Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (2019) (αυτοκέφαλη που αναγνωρίζεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Πατριαρχείο Αλεξάνδρειας, την Εκκλησία της Ελλάδος και τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου)
• Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αμερική (1970) (την αυτοκεφαλία της αναγνωρίζουν οι Εκκλησίες της Ρωσίας, της Βουλγαρίας, της Γεωργίας, της Πολωνίας και της Τσεχίας και Σλοβακίας, αν και οι Εκκλησίες της Βουλγαρίας και της Ρωσίας συνεχίζουν να διατηρούν ενορίες εντός της δικαιοδοσίας της. Ανάμεσα στις Εκκλησίες που δεν την αναγνωρίζουν είναι το Οικουμενικό Πατριαρχείο).
• Αρχιεπισκοπή Αχρίδος (Βόρειας Μακεδονίας) (2022)

Η Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Κύπρου είναι η μοναδική αρχαία (431 μ.Χ.). Στα Εκκλησιαστικά Δίπτυχα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και ορισμένων θυγατρικών εκκλησιών της (π.χ. η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αμερική), η κατάταξη των τεσσάρων πατριαρχικών εκκλησιών είναι διαφορετική.

 

Αυτόνομες Ορθόδοξες Εκκλησίες

Υπό το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως

• Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία Αγίου Όρους
• Φινλανδική Ορθόδοξη Εκκλησία
• Εσθονική Αποστολική Ορθόδοξη Εκκλησία* (αυτονομία που αναγνωρίζεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά όχι από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία)

Υπό το Πατριαρχείο Αντιοχείας

• Αντιοχειανή Ορθόδοξη Χριστιανική Αρχιεπισκοπή Βορείου Αμερικής

Υπό το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων

• Εκκλησία του Όρους Σινά

Υπό την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία

• Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας)* (αυτονομία που έχει αποδοθεί από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά δεν αναγνωρίζεται, πλέον, από το Οικουμενικό Πατριαρχείο)
• Ορθόδοξη Εκκλησία της Ιαπωνίας* (αυτονομία που έχει αποδοθεί από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά δεν αναγνωρίζεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο)
• Ορθόδοξη Εκκλησία της Κίνας* (σχεδόν ανύπαρκτη, αυτονομία που αναγνωρίζεται από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά όχι από το Οικουμενικό Πατριαρχείο)
• Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εκτός Ρωσίας*

Υπό τη Ρουμανική Ορθόδοξη Εκκλησία

• Μητρόπολη Βεσσαραβίας* (Ορθόδοξη Εκκλησία της Μολδαβίας)
• Ρουμανική Ορθόδοξη Μητρόπολη Αμερικής

* Η αυτονομία δεν είναι καθολικά αναγνωρισμένη.

Ημιαυτόνομες Ορθόδοξες Εκκλησίες

Υπό το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως

• Εκκλησία Κρήτης

Υπό τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία

• Εσθονική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας)
• Λευκορωσική Ορθόδοξη Εκκλησία
• Λετονική Ορθόδοξη Εκκλησία
• Μητρόπολη Κισινάου και πάσης Μολδαβίας (Ορθόδοξη Εκκλησία της Μολδαβίας)
• Αρχιεπισκοπή Ρωσικών Ορθόδοξων Εκκλησιών Δυτικής Ευρώπης*

Εκκλησιαστικές επαρχίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου

• Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αμερικής.
• Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας των ΗΠΑ
• Αμερικανική Καρπαθορωσική Ορθόδοξη Επισκοπή
• Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας.
• Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας.
• Ελληνορθόδοξη Μητρόπολη Γαλλίας.
• Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Καναδά.
• Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας του Καναδά
• Ελληνορθόδοξη Μητρόπολη Γερμανίας.
• Ελληνορθόδοξη Μητρόπολη Αυστρίας.
• Μητρόπολη Σουηδίας και πάσης Σκανδιναυΐας.
• Ιερά Μητρόπολις Βελγίου.
• Μητρόπολη Νέας Ζηλανδίας.
• Ελληνορθόδοξη Μητρόπολη Ελβετίας.
• Ιερά Μητρόπολις Ιταλίας.
• Ιερά Μητρόπολις Μεξικού.
• Μητρόπολις Μπουένος Άιρες.
• Μητρόπολη Κορέας.
• Μητρόπολη Χονγκ Κονγκ και Νοτιοανατολικής Ασίας.
• Ιερά Μητρόπολη Σιγκαπούρης και Νότιας Ασίας.
• Ιερά Μητρόπολις Ισπανίας και Πορτογαλίας.
• Μητροπόλεις της Δωδεκανήσου: Ρόδου, Κώου και Νισύρου, Λέρου, Καλύμνου και Αστυπαλαίας, Καρπάθου και Κάσου και Σύμης, Τήλου, Χάλκης και Καστελλορίζου.
• Άμεση δικαιοδοσία: α) στην νήσο Πάτμο (Πατριαρχική Εξαρχία – Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου), β) στη Σταυροπηγιακή μονή της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας στη Χαλκιδική και γ) στη Σταυροπηγιακή Μονή Βλατάδων στη Θεσσαλονίκη.
• Η Διοίκηση των Μητροπόλεων των «Νέων Χωρών» στην Ήπειρο, Μακεδονία και Δυτική Θράκη ασκείται προσωρινά «επιτροπικώς» από την Εκκλησία της Ελλάδος, σύμφωνα με την Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη της 4ης Σεπτεμβρίου 1928.

Εκκλησίες των ενισταμένων

Λόγω του ότι αυτές οι εκκλησίες αντιλαμβάνονται ως λάθη τον μοντερνισμό και τον οικουμενισμό στην ενσωμάτωση της Ορθοδοξίας, απέχουν από την συλλειτουργία της Θείας Λειτουργίας, ισχυριζόμενες παράλληλα ότι παραμένουν πλήρως εντός των κανονικών ορίων της Εκκλησίας: δηλαδή, ομολογούν Ορθόδοξη πίστη, διατηρώντας νόμιμη επισκοπική διαδοχή, και υπάρχουν σε κοινότητες με ιστορική συνέχεια. Με εξαίρεση την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας (Ιερά Σύνοδος των Ενισταμένων), βρίσκονται σε κοινωνία με τους πιστούς από όλες τις κανονικές δικαιοδοσίες, ενώ αναγνωρίζονται και βρίσκονται σε κοινωνία με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εκτός Ρωσίας (ROCOR).

Λόγω, εν μέρει, της αποκατάστασης των επίσημων δεσμών μεταξύ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας εκτός Ρωσίας (ROCOR) και του Πατριαρχείου Μόσχας, η Εκκλησία Γνήσιων Ορθοδόξων Χριστιανών Ελλάδος (Εκκλησία Γ.Ο.Χ. Ελλάδος) έχει διακόψει την εκκλησιαστική κοινωνία με τη ROCOR, αλλά το αντίστροφο δεν έχει συμβεί. Οι θέσεις της Ρουμανικής και της Βουλγαρικής εκκλησίας για το θέμα είναι ακόμη ασαφείς.

• Βουλγαρική Παλαιοημερολογιτική Ορθόδοξη Εκκλησία
• Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας (Ιερά Σύνοδος των Ενισταμένων)
• Ρουμανική Παλαιοημερολογιτική Ορθόδοξη Εκκλησία

Εκκλησίες που παραμένουν εθελοντικά «εντός των τειχών τους»

Αυτές οι Εκκλησίες δεν ασκούν Κοινωνία με οποιεσδήποτε άλλες ορθόδοξες δικαιοδοσίες, ούτε τείνουν να αναγνωρίζουν η μία την άλλη. Ωστόσο, όπως και οι «Εκκλησίες των ενισταμένων», παραπάνω, παραμένουν πλήρως εντός των κανονικών ορίων της Εκκλησίας: δηλαδή, ομολογούν Ορθόδοξη πίστη, διατηρώντας (όπως αυτοί πιστεύουν) νόμιμη επισκοπική διαδοχή και υπάρχουν σε κοινότητες με ιστορική συνέχεια. Παρ' όλ' αυτά, η σχέση τους με όλες τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες παραμένει ασαφής.

• Παλαιοί Πιστοί
• Εκκλησία Γνήσιων Ορθοδόξων Χριστιανών Ελλάδος
• Ρωσική Αληθινή Ορθόδοξη Εκκλησία
• Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αμερική
• Αυτόνομη Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αμερική
• Λευκορωσική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία

Εκκλησίες που είναι μη αναγνωρισμένες

Οι παρακάτω Εκκλησίες αναγνωρίζουν όλες τις άλλες κύριες Ορθόδοξες Εκκλησίες, αλλά δεν αναγνωρίζονται από αυτές.

• Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Κιέβου)

Εκκλησίες αυτοαποκαλούμενες ως Ορθόδοξες, μη αναγνωρισμένες

• Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμπχαζίας
• Βουλγαρική Ορθόδοξη Εκκλησία (Εναλλακτική Σύνοδος)
• Κροατική Ορθόδοξη Εκκλησία (1942-1945)
• Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ιταλία
• Ορθόδοξη Εκκλησία του Μαυροβουνίου
• Τουρκική Ορθόδοξη Εκκλησία