Ορθόδοξη Εκκλησία Της Ουκρανίας

Συστάθηκε τον Δεκέμβριο του 2018 και αναγνωρίζεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και την Εκκλησία της Ελλάδος. Προκαθήμενός της είναι ο Μητροπολίτης Κιέβου Επιφάνιος.

Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας
Μονή Αγίου Μιχαήλ (Κίεβο)
Ιδρυτής	Ενωτική Σύνοδος Ορθοδόξων Εκκλησιών της Ουκρανίας, Πατριάρχης Βαρθολομαίος
Ανεξαρτησία	6 Ιανουαρίου 2019
Αναγνώριση	Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως (Ιανουάριος 2019) Εκκλησία της Ελλάδος (Οκτώβριος 2019) Πατριαρχείο Αλεξανδρείας (Νοέμβριος 2019) Εκκλησία της Κύπρου (Οκτώβριος 2020)
Προκαθήμενος	Μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Επιφάνιος
Έδρα	Μονή Αγίου Μιχαήλ (Κίεβο)
Επικράτεια	Ουκρανία
Γλώσσα	Ουκρανική (κύρια) Εκκλησιαστική Σλαβονική σε ορισμένες περιπτώσεις: Μειονοτικές Νοηματική
Επίσκοποι	62
Δικτυακός τόπος	https://www.pomisna.info/

Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας θεωρεί τον εαυτό της κληρονόμο της Μητρόπολης Κιέβου και πάντων των Ρως που ιδρύθηκε το 988.

Η νέα εκκλησιαστική δομή προκάλεσε αντιδράσεις στην Ορθόδοξη Εκκλησία, ενώ εξαιτίας της αναγνώρισής της από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία διέκοψε την ευχαριστιακή κοινωνία μαζί του.

Ιστορικό υπόβαθρο

Η Μητρόπολη Κιέβου και πάντων των Ρως ή Εκκλησία του Κιέβου και πάντων των Ρως ήταν ιστορική Εκκλησία, η οποία αναπτύχθηκε εντός του κράτους των Ρως του Κιέβου. Σύμφωνα με την παράδοση, οι καταβολές της ανάγονται στη βάπτιση του Πρίγκιπα Βλαδίμηρου Α' του Μεγάλου, το 988, παρά το γεγονός ότι ο Χριστιανισμός είχε διαδοθεί στην ευρύτερη περιοχή αρκετό καιρό νωρίτερα.

Η Μητρόπολη Κιέβου παρέμεινε στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως έως τα τέλη του 17ου αιώνα. Το 1686 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Διονύσιος Δ΄ παραχώρησε κατ' οικονομίαν στον Πατριάρχη Μόσχας την άδεια να χειροτονεί ή να ενθρονίζει τον εκλεγμένο από την Κληρικολαϊκή συνέλευση της Μητροπόλεως Κιέβου, υποψήφιο Μητροπολίτη Κιέβου, υπό τον όρο ότι ο Μητροπολίτης Κιέβου θα μνημονεύει σε κάθε Θεία Λειτουργία το όνομα του Οικουμενικού Πατριάρχη. Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν, η μνημόνευση του Οικουμενικού Πατριάρχη ατόνισε και χάθηκε, ενώ, ιδίως από το 1722, όταν ο Μέγας Πέτρος διόρισε τον Βαρλαάμ (Βονιάτοβιτς) στον βαθμό του αρχιεπισκόπου και όχι του μητροπολίτη, η Ουκρανική Εκκλησία ήταν de facto υπό την εξουσία του Πατριαρχείου της Μόσχας.

Σύγχρονη εποχή

Στις 27 Οκτωβρίου 1990, η Ιερά Σύνοδος του Πατριαρχείου Μόσχας παραχώρησε αυτονομία στην Ουκρανική Εκκλησία. Την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας (24 Αυγούστου 1991) ακολούθησαν αποτυχημένες προσπάθειες αυτοκεφαλίας της τοπικής Εκκλησίας, που οδήγησαν στην καθαίρεση και αφορισμό του ως τότε Μητροπολίτη Κιέβου Φιλαρέτου, στην σύγκληση από αυτόν Συνόδου που δημιούργησε την σχισματική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Κιέβου), την διάσπασή της και κατόπιν την επαναφορά αυτής, με αποτέλεσμα ως τις αρχές του 21ου αιώνα να λειτουργούν παράλληλα στη χώρα τρεις εκκλησιαστικές δομές. Τις σχισματικές Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Κιέβου) και Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία, καθώς και την αναγνωρισμένη οικουμενικά, Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία το 2014 εντάθηκαν οι πιέσεις από την Ουκρανική πολιτειακή ηγεσία για τη δημιουργία μίας ενιαίας Ορθόδοξης Εκκλησίας στη χώρα, ανεξάρτητης από το Πατριαρχείο Μόσχας. Τον Οκτώβριο του 2018, το Οικουμενικό Πατριαρχείο δέχθηκε τις προσφυγές των επικεφαλής των δύο ως τότε θεωρούμενων σχισματικών Εκκλησιών, έκρινε ότι βρέθηκαν σε σχίσμα για μη δογματικούς λόγους και αποφάσισε την επαναφορά των ίδιων στους ιερατικούς τους βαθμούς, και των πιστών των δύο Εκκλησιών σε εκκλησιαστική κοινωνία.

 

Μετά από πολύμηνες προετοιμασίες, στις 15 Δεκεμβρίου 2018 συνεκλήθη στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Σοφίας στο Κίεβο Σύνοδος, με τη συμμετοχή όλων των επισκόπων των δύο πρώην σχισματικών Εκκλησιών, δύο επισκόπων της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (Πατριαρχείου Μόσχας) και του τότε προέδρου της Ουκρανίας, Πέτρο Ποροσένκο. Η ίδια συνέλευση εξέλεξε ως προκαθήμενο της Εκκλησίας της Ουκρανίας και Μητροπολίτη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας τον Μητροπολίτη Επιφάνιο.

Το διάταγμα (Τόμος) για την αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας υπογράφηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 5 Ιανουαρίου 2019 και την επομένη, ανήμερα των Θεοφανίων, πραγματοποιήθηκε η επίσημη παραλαβή του Τόμου της αυτοκεφαλίας, που φιλοτεχνήθηκε στη Μονή Ξενοφώντος του Αγίου Όρους.

 

Η ενθρόνιση του προκαθημένου της, Μητροπολίτη Επιφανίου, έγινε στον Καθεδρικό Ναό Αγίας Σοφίας Κιέβου στις 3 Φεβρουαρίου 2019 (ημερομηνία γενεθλίων του) από τον εκπρόσωπο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, τότε Μητροπολίτη Γαλλίας Εμμανουήλ, παρουσία του προέδρου της Ουκρανίας.

Αναγνώριση από την Εκκλησία της Ελλάδος

Η Εκκλησία της Ελλάδος με εισήγηση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερωνύμου Β' έδωσε εντολή στις συνοδικές επιτροπές να μελετήσουν από κοινού το θέμα της αναγνώρισης του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ουκρανίας. Συνολικά 21 μητροπολίτες, θεολόγοι και στελέχη της Ιεράς Συνόδου, τα τακτικά μέλη των δυο επιτροπών καθώς και οι αναπληρωματικοί τους, συνεργάστηκαν για τρεις μήνες. Τα μέλη των επιτροπών δογματικών - νομοκανονικών και διορθοδόξων σχέσεων κατέληξαν σε κοινό πόρισμα προς την Διαρκή Ιερά Σύνοδο, το οποίο τεκμηρίωσε ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει το μοναδικό προνόμιο να εκχωρεί αυτοκεφαλία σε εκκλησιαστικές διοικήσεις.

 

Έτσι, η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος στην έκτακτη συνεδρίασή της στις 12 Οκτωβρίου 2019 αποφάσισε την αναγνώριση της νέας εκκλησιαστικής δομής. Συγκεκριμένα, αποφάσισε ότι αναγνωρίζει «το κανονικό δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την παραχώρηση του Αυτοκεφάλου, καθώς και το προνόμιο του Προκαθημένου της Εκκλησίας της Ελλάδος να χειρισθή περαιτέρω το ζήτημα της αναγνωρίσεως της Εκκλησίας της Ουκρανίας». Στη συνεδρίαση πάνω από 35 μητροπολίτες της Εκκλησίας της Ελλάδος μίλησαν για τις πιέσεις που δέχθηκαν από Ρώσους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους για να μην ψηφίσουν υπέρ της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας. Ο Μητροπολίτης Πατρών Χρυσόστομος μίλησε ευθέως για κλίμα εκφοβισμού από την πλευρά της Μόσχας προς τους Ιεράρχες της Εκκλησίας της Ελλάδος για να επηρεάσουν την απόφασή τους, ενώ ο Μητροπολίτης Γουμενίσσης έγραψε πως η Ρωσική Εκκλησία χαρακτηρίζεται από ηγεμονισμό και επιδεικνύει μόνιμες επεκτατικές πρακτικές.

Από την άλλη πλευρά, την σύγκληση πανορθόδοξης - οικουμενικής Συνόδου για το ουκρανικό ζήτημα ζήτησαν με κοινή επιστολή τους οι Μητροπολίτες Κονίτσης Ανδρέας, Πειραιώς Σεραφείμ, Κυθήρων Σεραφείμ και Αιτωλίας και Ακαρνανίας Κοσμάς. Η επιστολή είχε ως αποδέκτη τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τους υπόλοιπους 13 προκαθημένους Πατριαρχείων και αυτοκέφαλων Εκκλησιών. Την επιστολή δεν απηύθυναν στον Μητροπολίτη Επιφάνιο, προκαθήμενο της νέας εκκλησιαστικής δομής, τον οποίον δεν αναγνωρίζουν θεωρώντας τον αχειροτόνητο.

Τελικά, η διαδικασία αναγνώρισης από την Εκκλησία της Ελλάδος επισημοποιήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2019 με ειρηνική επιστολή που απέστειλε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος Β' προς τον Μητροπολίτη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Επιφάνιο, δύο ημέρες μετά το συλλείτουργό του με τον Οικουμενικό Πατριάρχη, στον Ιερό Ναό Παναγίας Αχειροποιήτου της Θεσσαλονίκης, όπου μνημονεύθηκε για πρώτη φορά ο προκαθήμενος της νέας αυτοκέφαλης Εκκλησίας.

Αναγνώριση από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας

Στην αναγνώριση της νέας εκκλησιαστικής δομής προχώρησε στις 8 Νοεμβρίου 2019 το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας. Κατά τη διάρκεια της Πατριαρχικής Θείας Λειτουργίας στον Ιερό Ναό Αρχαγγέλων στο Ντάχερ του Καΐρου, ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Θεόδωρος Β' μνημόνευσε για πρώτη φορά τον Μητροπολίτη Κιέβου και Πάσης Ουκρανίας Επιφάνιο ως Προκαθήμενο της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Tο κείμενο της αναγνώρισης διάβασε ο Μητροπολίτης Γουινέας Γεώργιος.

Αναγνώριση από τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου

Στις 24 Οκτωβρίου 2020, κατά τη διάρκεια Συνοδικής Θείας Λειτουργίας στη Μονή Χρυσορρογιατίσσης, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Β΄ μνημόνευσε για πρώτη φορά τον Επιφάνιο ως προκαθήμενο της Ουκρανικής Εκκλησίας, χωρίς να είχε υπάρξει επίσημη απόφαση από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Κύπρου, τα μέλη της οποίας δεν γνώριζαν για την απόφαση. Μετά την μνημόνευση ο Μητροπολίτης Λεμεσού Αθανάσιος αποχώρησε από το συλλείτουργο. Ακολούθως, ο Αρχιεπίσκοπος τόνισε πως δικαιολογεί την αποχώρησή του, αφού δεν είχε ενημερώσει τους Αρχιερείς προηγουμένως, ενώ υποστήριξε πως λαμβάνοντας αυτήν την απόφαση υπηρετεί την Ορθοδοξία.

Στάση άλλων Εκκλησιών

Η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία, με απόφαση που απέστειλε στον Οικουμενικό Πατριάρχη ο Πατριάρχης Σερβίας Ειρηναίος, γνωστοποίησε ότι δεν προτίθεται να αναγνωρίσει την αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ουκρανίας καθώς ηγούνται «σχισματικές παραφυάδες», ότι δεν προτίθενται να αναγνωρίσουν κανέναν κληρικό της, διότι «στερούνται αποστολικής διαδοχής και ιεροσύνης» και ούτε αναγνωρίζουν ως αρχιερέα τον κ. Επιφάνιο Ντουμένκο. Εξηγώντας τη θέση αυτή, σε συνέντευξή του, ο Πατριάρχης Σερβίας εξέφρασε, παράλληλα, τον σεβασμό του στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. «Πρέπει να τονίσω πως η Εκκλησία μας δεν έκανε αυτήν την επιλογή εξαιτίας της σλαβικής εγγύτητας μας με την Εκκλησία της Ρωσίας και σίγουρα όχι για πολιτικά ή παρόμοια συμφέροντα, αλλά με γνώμονα την παράδοση της Εκκλησίας και το κανονικό δίκαιο…» είπε στην εφημερίδα «Πολίτικα» του Βελιγραδίου ο Σέρβος Πατριάρχης υποστηρίζοντας πως «αν κάποια άλλη τοπική Εκκλησία, η Ρωσική ή οποιαδήποτε άλλη έκανε κάτι παρόμοιο, η αντίδραση μας θα ήταν παρόμοια».

Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας, με επιστολή που απέστειλε στον Οικουμενικό Πατριάρχη και δημοσιοποίησε στις 7 Μαρτίου 2019, θεωρεί «ανυπόστατες, κενές, στερούμενες της θείας χάριτος και της ενεργείας του Αγίου Πνεύματος» τις χειροτονίες που τέλεσε ο Φιλάρετος Ντενισένκο «όσο χρόνο ήτο καθηρημένος και αναθεματισμένος», μεταξύ αυτών «και του γραμματέως αυτού Σεργκέι Ντουμένκο, νυν Μητροπολίτου Επιφανίου». Στην επιστολή, που υπογράφει ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας, Αναστάσιος, επισημαίνεται ότι «αντί ειρηνεύσεως και ενότητος των Ορθοδόξων της Ουκρανίας, επαπειλείται ο κίνδυνος διασπάσεως της ενότητος της ανά τον κόσμο Ορθοδοξίας» και «η κατ' Αλβανίαν Αυτοκέφαλος Ορθόδοξος Εκκλησία απευθύνει θερμήν παράκλησιν, όπως το Οικουμενικόν Πατριαρχείον, αξιοποιών το κατ' εξοχήν προνόμιον του συντονισμού των Ορθοδόξων Εκκλησιών, συγκαλέσει το συντομότερον δυνατόν Πανορθόδοξον Σύναξιν ή Σύνοδον, προκειμένου να προληφθή ο εμφανής κίνδυνος δημιουργίας οδυνηρού Σχίσματος».

Με επιστολή του στις 31 Μαρτίου 2022, ο Μητροπολίτης Βαρσοβίας και πάσης Πολωνίας, Σάββας, προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη, Βαρθολομαίο, απευθύνει παράκληση «ως τον πρώτον μεταξύ ίσων» να συγκαλέσει συνάντηση των προκαθημένων των τοπικών Εκκλησιών με σκοπό την ανάλυση της τρέχουσας κατάστασης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, χωρίς την παρουσία της νέας δομής. Προς τούτο τον ενημερώνει για την απόφαση που έλαβε, λίγες ημέρες νωρίτερα, η Ιερά Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Πολωνίας που ζητά από όλους τους προκαθημένους να «πραγματοποιηθεί μια Πανορθόδοξος Συνάντησις των Προκαθημένων, κατά τα δίπτυχα του έτους 2018, ίνα υπάρξει δυνατότης της από κοινού αναλύσεως των τρόπων άρσεως των υφισταμένων, περιττών, διχοτομιών». Στις 23 Αυγούστου 2022, με επίσημη ανακοίνωσή της, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Πολωνίας επισημαίνει ότι «οι αποστατήσαντες από τη διδασκαλία της Αγίας Εκκλησίας δεν μπορούν να αποτελούν υγιές εκκλησιαστικό σώμα. Τούτο διαταράσσει την ευχαριστιακή ενότητα του συνόλου της Ορθοδοξίας», επιβεβαιώνοντας τη θέση ότι η δομή που ανακηρύχθηκε το 2019 και ηγείται από τον Ντουμένκο, δεν πληροί της προϋποθέσεις της κανονικότητας.

 

Άλλη ορθόδοξη δικαιοδοσία στην Ουκρανία είναι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας), με αυτόνομο καθεστώς (και όχι αυτοκέφαλο) υπό εκκλησιαστική ένωση με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Η χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας προκάλεσε την αντίδραση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, που γι' αυτόν τον λόγο αποφάσισε να διακόψει την εκκλησιαστική κοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Οι δύο Ορθόδοξες Εκκλησίες λειτουργούν σήμερα παράλληλα στην χώρα, ενώ οι ενορίες καλούνται να επιλέξουν σε ποια από τις δύο θα ανήκουν.

Σύμφωνα με κρατικά στοιχεία, τον Ιανουάριο του 2021 η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας είχε 7.188 ενορίες και 4.572 ιερείς, ενώ η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία είχε 12.406 ενορίες και 10.510 ιερείς. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία επηρέασε αρκετά τους αριθμούς αυτούς, και το 2022 περί τις 600 ενορίες αποσχίστηκαν από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας) και προσχώρησαν στην αυτοκέφαλη Ουκρανική εκκλησία. Σύμφωνα με έρευνες, τον Ιανουάριο του 2023, από το 69% των Ουκρανών που θεωρούσε τους εαυτούς τους Ορθόδοξους, το 41% ανήκε στην Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία, μόνο το 4% στην Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας, ενώ το 24% δήλωνε ότι δεν ανήκε σε καμία από τις δύο.

Παράλληλα, στις 25 Ιουνίου 2019 ο μητροπολίτης πρώην Κιέβου Φιλάρετος, και ένας μικρός αριθμός ακολούθων του αποχώρησαν από την αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (OCU) και επανίδρυσαν την «Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Κιέβου)» (UOC-KP). Το «Πατριαρχείο Κιέβου» δεν έχει αναγνωριστεί ποτέ από την Ορθόδοξη Εκκλησία, θεωρούμενο ως «σχισματική ομάδα». Είχε προηγηθεί, στις 11 Οκτωβρίου 2018, η συνοδική απόφαση επανένταξης των κληρικών και πιστών του UOC-KP στην Ορθόδοξη Εκκλησία από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μη αναγνωρίζοντας όμως το αυτοαποκαλούμενο «Πατριαρχείο Κιέβου». Μετά από εκείνη τη Συνοδική απόφαση, ο Φιλάρετος είχε αποκατασταθεί ως πρώην μητροπολίτης Κιέβου, παράλληλα με την απόδοση αυτοκεφαλίας στη νέα ενοποιημένη εκκλησία, στην οποία είχε συμφωνήσει να συμμετέχει ο ίδιος και οι ακόλουθοί του.

Στις 24 Μαΐου 2023 το Συμβούλιο των Επισκόπων αποφασίζει την πλήρη μετάβαση στο Αναθεωρημένο Ιουλιανό ημερολόγιο και ότι αυτή η μετάβαση θα γίνει την 1η Σεπτεμβρίου 2023. Αποφασίστηκε επίσης να συγκληθεί το Τοπικό Συμβούλιο της OCU στις 27 Ιουλίου 2023, το οποίο θα εγκρίνει τελικά τη μετάβαση στο Αναθεωρημένο Ιουλιανό ημερολόγιο.

Υποσημειώσεις

Παραπομπές